Có ai đó dùng bốt đá vào thắt lưng khiến anh tỉnh dậy. "Dậy đê, Cha nội. Dậy mà đi thôi."

Anh ngồi dậy nhìn đồng hồ. Cửa kho thóc là một hình chữ nhật màu đen pha ánh xanh. Anh cho là mình đã ngủ chưa đến bốn mươi phút. Mace miệt mài dốc hết rơm từ mấy cái bao ra và dỡ cái bàn gã tự chế. Họ im lặng ngồi trên cỏ khô hút điếu thuốc đầu tiên trong ngày. Khi bước ra ngoài, họ thấy một bình đất sét đậy bằng nắp gỗ dày. Bên trong, bọc vải muslin, là một ổ bánh mì và một mẩu pho mát. Turner chia phần thực phẩm ngay tại đó bằng một cái mác.

"Phòng khi chúng ta bị tách lẻ," anh lẩm bẩm.

Đèn trong nhà đã bật và lũ chó sủa điên loạn khi họ đi ra. Họ leo qua cổng và bắt đầu băng cánh đồng hướng về phía Bắc. Một tiếng sau, họ dừng chân trong một cánh rừng trồng cây làm củi để uống nước trong bi đông và hút thuốc. Turner nghiên cứu bản đồ. Máy bay ném bom đầu tiên đã bay trên đỉnh đầu, đội hình khoảng năm mươi lăm chiếc Heinkel, cùng hướng về phía bờ biển. Mặt trời đang lên và trời quang mây. Một ngày hoàn hảo cho đám Luftwaffe. Họ im lặng đi một giờ nữa. Không có đường, vì vậy anh phải mở đường theo la bàn, băng qua những cánh đồng bò và cừu, củ cải và lúa mì non. Họ không được an toàn như anh tưởng, khi cách xa khỏi lộ chính. Một cánh đồng chăn gia súc có chục hố bom, và những mẩu thịt, xương, da cháy đen bị hất bay hơn trăm mét. Nhưng ai cũng đắm chìm vào suy nghĩ của mình và không ai nói gì. Turner bị bản đồ làm cho bối rối. Anh đoán họ cách Dunkirk hai mươi lăm dặm. Càng đến gần, càng khó tránh khỏi đường chính. Mọi thứ hội tụ lại một điểm. Khi tiến đến cầu, nếu lại băng qua vùng quê nữa thì họ sẽ chỉ mất thời giờ mà thôi.

Lúc mười giờ hơn họ dừng lại nghỉ lần nữa. Họ leo qua hàng rào tới một đường mòn, nhưng anh không tìm thấy nó trên bản đồ. Dù sao thì nó cũng chạy đúng hướng, qua một vùng đất bằng, gần như trọc không cây. Họ đi tiếp nửa giờ nữa thì nghe tiếng hỏa lực phòng không cách đó một vài dặm phía trước, họ thấy được chóp tháp nhà thờ ở đó. Anh lại dừng để xem bản đồ.

Hạ sĩ Nettle nói, "Nó chả cho thấy mấy em xinh tươi đâu, cái bản đồ đó."

"Suỵt. Hắn lại nghi ngờ đấy."

Turner dựa người vào trụ hàng rào. Bên hông đau nhói mỗi khi anh giẫm chân phải xuống. Cái vật sắc nhọn kia dường như đang chòi ra thọc vào áo anh. Không thể cưỡng lại việc dùng ngón trỏ sờ vào xem thế nào. Nhưng anh chỉ cảm thấy da thịt mềm mại, bị rách. Sau đêm qua, nếu anh cứ phải nghe những lời trêu chọc của hai tay hạ sĩ kia thì thật không hợp lý. Mệt mỏi và đau đớn làm anh cáu bẳn, nhưng anh không nói gì và cố tập trung. Anh tìm thấy ngôi làng trên bản đồ, nhưng không thấy con đường mòn họ đang đi, mặc dù chắc chắn nó dẫn đến đó. Đúng như anh đã nghĩ. Họ sẽ phải đi vào đường chính, và họ sẽ cần phải đi trên nó đến tận tuyến phòng thủ ở kênh đào Bergues-Fumes. Không còn đường nào khác. Hai tay hạ sĩ vẫn không thôi giễu cợt. Anh gập bản đồ lại bước tiếp.

"Kế hoạch thế nào, Cha nội?" Anh không trả lời.

"Ôi, ôi. Giờ ông làm nàng ấy giận rồi."

Ngoài tiếng súng cao xạ, họ nghe tiếng pháo, của quân họ, đâu đó xa xa về phía Tây. Khi đến sát làng, họ nghe tiếng xe tải chạy rì rì. Rồi họ thấy chúng, dàn thành một hàng dài về phía Bắc, chạy chậm như đi bộ. Rất thèm đi nhờ một chuyến, nhung kinh nghiệm cho anh biết làm như vậy họ sẽ trở thành mục tiêu dễ đến thế nào với kẻ địch từ trên không. Đi bộ thì ta có thể thấy và nghe được cái gì đang tới.

Đường mòn nhập vào đường chính khi nó ngoặt góc sang bên phải ra khỏi làng. Họ nghỉ chân mười phút, ngồi trên mé máng nước bằng đá. Những chiếc xe tải ba và mười tấn, xe cứu thương và xe háp-trắc đang nghiến ken két quanh một khúc cua hẹp với tốc độ chưa đến một dặm một giờ, rồi ra khỏi làng xuôi xuống một con đường thẳng dài với những cây tiêu huyền phòng vệ sườn bên trái. Con đường dẫn thẳng về phía Bắc, hưóng về một đám khói dầu cháy đen kịt sừng sững trên đường chân trời, đánh dấu rõ Dunkirk. Giờ thì không cần la bàn nữa. Rải rác trên đường là những chiếc xe quân đội đã bị phá hỏng. Không để lại gì cho kẻ thù sử dụng. Từ sau những chiếc tải đang chạy xa dần, những người bị thương còn tỉnh ngây mắt nhìn ra. Còn có cả xe thiết giáp, xe chở ban tham mưu, xe bọc thép chở quân, xe máy. Lẩn chung với chúng, nhồi nhét hoặc chồng cao ngất đồ dùng gia đình và va li, là xe dân, xe buýt, xe tải nhà nông và xe ngựa người đẩy hoặc ngựa kéo. Không gian xám xịt bởi khói diesel, và mệt mỏi cuốc bộ trong cái mùi khét đó, vào thời điểm này di chuyển nhanh hơn xe cộ, là hàng trăm binh lính, hầu hết bọn họ đều mang súng trường và vận những chiếc măng tô kỳ dị - một gánh nặng trong tiết trời buổi sáng mỗi lúc mỗi nóng này.

Đi cùng với lính là các gia đình đang kéo va li, túi xách, em bé, hoặc cầm tay trẻ con dắt đi. Âm thanh con người duy nhất mà Turner nghe thấy, xuyên qua tiếng động cơ inh ỏi, là tiếng trẻ con khóc. Có cả người già đơn độc bước đi. Một ông già vận bộ vest vải batit mới toanh, thắt cà vạt, đi dép rơm, lê bước nhờ hai cây gậy, tiến chậm đến nỗi xe cộ vượt qua ông. Ông thở hổn hển. Dù có đi đâu, ông cũng chắc chắn không đến nơi nổi. Ở phía xa bên kia đường, ngay góc, là một tiệm giày mở cửa bán hàng. Turner thấy một phụ nữ với một bé gái đứng cạnh đang nói chuyện với người bán hàng, cô này mỗi tay giơ ra một chiếc giày. Cả ba không để ý gì đến đoàn người phía sau họ. Đi ngược lại dòng người, giờ đang cố lách qua ngay chỗ góc đó là một dãy xe bọc sắt, lớp sơn không bị sây sát gì sau trận đánh, tiến về phía Nam dần vào tiền tuyến của quân Đức. Tất cả những gì họ có thể mong đợi khi đánh lại sư đoàn Panzer là giành thêm một hai giờ cho binh lính rút lui.

Turner đứng dậy, uống nước trong bi đông và bước vào dòng người, len vào sau một vài người của trung đoàn Bộ binh Highland Light (HLI). Hai hạ sĩ theo chân anh. Giờ anh không còn cảm thấy phải có trách nhiệm với họ nữa, khi cả ba đã nhập vào đoàn rút lui chính. Vì thiếu ngủ, anh càng trở nên cáu bẳn. Hôm nay những lời giễu cợt của họ làm anh khó chịu và dường như đã phản bội lại tình đồng chí của đêm qua. Thực ra, anh cảm thấy thù ghét mọi người quanh mình. Suy nghĩ của anh rút lại còn một điểm nhỏ nhoi: làm sao để mình sống sót được

Muốn rũ bỏ hai gã hạ sĩ, anh bước nhanh chân, chen lấn vượt qua mấy người Scotland và len qua một nhóm nữ tu đang dẫn khoảng hơn hai chục đứa trẻ vận áo dài lam. Trông họ như một nhúm còn sót lại của một trường nội trú, như trường anh đã dạy gần Lille mùa hè trước khi đến Cambridge. Giờ với anh đó giống như là một cuộc đời khác. Một nền văn minh đã chết. Đầu tiên là cuộc đời anh bị hủy hoại, giờ thì đến cuộc đời của mọi người. Anh giận dữ sải bước, biết rằng kiểu bước này mình sẽ không giữ được lâu. Trước kia, anh đã từng ở trong dòng người như thế này, vào ngày đầu tiên, và anh biết mình đang tìm gì. Ngay phía bên phải anh là một cái hào, nhưng nó nông choẹt và rất lộ. Hàng cây ở phía bên trái. Anh chen qua đường, trước một chiếc Renault. Khi anh làm thế, lái xe liền bấm còi. Tiếng còi rít đinh óc khiến Turner đột ngột lên cơn thịnh nộ. Đủ lắm rồi! Anh nhảy ngược lại cửa xe và giật toang ra. Bên trong là một gã nhỏ thó ăn mặc chỉn chu trong bộ vest xám và đội mũ phớt mềm, va li da chất thành chồng bên cạnh còn gia đình gã ngồi lèn ở băng ghế sau. Turner túm lấy cà vạt của gã và đã toan bạt vào cái mặt đần độn kia bằng bàn tay phải xòe rộng thì một bàn tay khác, rất mạnh, túm lấy cổ tay anh.

"Hắn đâu phải kẻ thù, Cha nội."

Không thả tay ra, Hạ sĩ Mace kéo xệch anh đi. Nettle, ngay phía sau, đá cánh cửa xe Renault đóng lại mạnh đến độ gương bên rụng xuống. Mấy đứa bé mặc áo dài lam ồ lên vỗ tay.

Cả ba bước lại phía bên kia đường và đi bộ dưới tán cây. Mặt trời bây giờ đã lên đến đỉnh và trời nóng, mà bóng râm vẫn chưa phủ kín con đường. Một vài chiếc xe bị bắn tan tành trong đợt không kích nằm vắt qua hào. Quanh những chiếc xe tải bị bỏ lại mà họ đi qua, quân nhu đã bị đám lính tìm thức ăn, nước uống hoặc xăng làm phân tán sạch. Turner và hai hạ sĩ nặng nề lê bước qua những cuộn ruy băng máy chữ lòi ra từ các hộp, sổ kế toán vạch làm hai cột, đồ ký gửi gồm những bàn sắt và ghế quay, đồ dùng nhà bếp và phụ tùng động cơ, yên ngựa, bàn đạp ngựa và cương, máy may, cúp bóng đá, ghế chồng, cả máy chiếu phim và máy phát điện chạy xăng - hai thứ này đã bị ai đó dùng xà beng nằm ngay cạnh đập cho méo mó. Họ đi qua một xe cứu thương sụp một nửa trong hào, mất một bánh. Một tấm bảng đồng gắn trên cửa xe viết, "Xe cứu thương này là quà tặng của người dân Anh sống ở Brazil".

Turner phát hiện ra là hoàn toàn có thể ngủ gật lúc đang bước đi. Tiếng gầm rú inh ỏi của xe tải sẽ đột nhiên chấm dứt, rồi cơ cổ anh giãn ra, đầu gục xuống, và anh sẽ giật mình tình dậy đi ngoẹo cả chân. Nettle và Mace định đi nhờ xe. Nhưng hôm trước anh đã kể cho họ mình nhìn thấy gì ở dòng người đầu tiên đó - hai mươi người ngồi sau xe tải ba tấn bị giết chỉ bằng một quả bom. Lúc đó anh đang co rúm lại trong một cái hào, đầu gí xuống nước và chỉ bị một mảnh bom găm vào người.

"Hai người cứ làm đi," anh nói. "Tôi thì tiếp tục đi bộ."

Vậy là chuyện đó bị bỏ qua. Họ sẽ không đi mà không có anh - anh là bùa may mắn của họ.

Họ đi sau vài lính HLI nữa. Một người đang chơi kèn túi, khiến hai tay hạ sĩ cũng huýt âm mũi nhại theo. Turner làm như thể sắp băng qua đường.

"Nếu các anh gây sự, tôi không đi cùng đâu."

Có hai tay Scotland quay lại rồi lẩm bẩm gì đó với nhau.

"Giời đêm giăng điệp hết con bà nó sảy," Nettle gọi to bằng giọng Cockney. Rất có thể sẽ có chuyện rầy rà nếu họ không nghe tiếng súng lục trên đầu. Khi họ lùi lại, tiếng kèn túi tắt bặt. Trên một cánh đồng mênh mông, kỵ binh Pháp đã tập trung đội hình và dàn thành một hàng dài. Đứng đầu là một viên sĩ quan bắn chết từng con ngựa bằng một phát súng vào đầu, rồi chuyển sang con tiếp theo. Mỗi binh lính đứng nghiêm cạnh ngựa của mình, mũ long trọng ôm ở ngực. Những con ngựa kiên nhẫn đợi đến phiên mình.

Việc tuyên bố bại trận khiến tinh thần mọi người càng sa sút. Hai hạ sĩ chẳng lòng dạ nào chòng ghẹo mấy gã Scotland nữa, mấy tay này cũng chẳng bận tâm tới họ. Vài phút sau họ đi qua năm thi thể trong hào, ba phụ nữ, hai trẻ em. Va li của họ nằm rải rác xung quanh. Một phụ nữ đi dép rơm, như lão ông mặc bộ vest vải batit. Turner nhìn đi chỗ khác, cương quyết không bị hút hồn vào đấy. Nếu muốn sống sót, anh phải liên tục nhìn lên trời. Anh mệt quá, cứ quên mãi. Mà giờ trời đã nóng. Một số người thả áo măng tô xuống đất. Một ngày rực rỡ. Vào thời điểm khác, trời như hôm nay sẽ được gọi là một ngày rực rỡ. Đường đang đóc dần lên, đủ khiến anh phải kéo lê chân và làm sườn anh đau nhói. Mỗi bước là một quyết định có ý thức. Chỗ rộp da đang sưng tấy lên ở gót chân trái buộc anh phải đi bằng mép bốt. Không dừng bước, anh lấy bánh mì và pho mát trong túi ra, nhưng anh khát quá không nhai nổi. Anh châm một điếu thuốc để kìm cơn đói và cố giảm thiểu nhiệm vụ xuống mức cơ bản: mình đi qua vùng đất này cho tới khi ra đến biển. Còn gì có thể đơn giản hơn, một khi yếu tố xã hội bị loại bỏ? Anh là người duy nhất trên trái đất và mục tiêu của anh rõ ràng. Anh đi qua vùng đất này cho đến khi ra được đến biển. Hiện thực thì toàn mang tính xã hội, anh biết; những kẻ khác đang truy đuổi anh, nhung anh có được niềm an ủi vờ vịt, và ít nhất một nhịp bước cho đôi chân anh. Anh đi/ hết qua/ vùng đất/ đến khi/ anh ra/ được đến biển. Một câu thơ sáu nhịp. Năm iambơ và một anapet là nhịp anh lê bước lúc này.

Đi thêm hai mươi phút nữa thì đường bắt đầu bằng phẳng. Ngoái qua vai anh thấy ở đằng sau đoàn xe hộ tống kéo dài cả dặm dưới chân đồi. Phía trước, anh không thấy được đầu tận cùng đoàn xe ấy. Họ băng qua đường ray. Theo như bản đồ, họ còn cách kênh đào mười sáu dặm nữa. Họ đang đi vào một quãng nơi dọc theo đường là những phương tiện hư hỏng nằm nối đuôi nhau hầu như bất tận. Nửa chục khẩu pháo hai mươi lăm pound nằm chất đống cạnh cái mương, như thể do xe ủi đất hạng nặng đẩy ùn lại đó. Phía trên kia, nơi bắt đầu xuống dốc, có một chỗ giao cắt với đường phụ và đang xảy ra một vụ ồn ào. Tiếng cười của lính ở chân dốc và giọng nói oang oang ở hai bên đường. Khi lên đến nơi, anh thấy một thiếu tá của Trung đoàn Hoàng gia Đông Kent, một tay mặt hồng hào theo trường phái cũ, khoảng ngoại tứ tuần, hò hét và chỉ tay về phía khu rừng nằm bên kia hai cánh đồng cách đó chừng một dặm. Gã đang kéo, hay cô kéo mọi người ra khỏi hàng. Hầu hết lờ gã đi mà tiếp tục bước, một số cười nhạo, nhưng vài người thì sợ cấp bậc của gã mà dừng lại, mặc dù bản thân gã chẳng có chút uy nào. Họ tập trung quanh gã, vẫn ôm súng trường, vẻ ngần ngại.

"Anh. Phải, anh. Anh sẽ làm."

Gã thiếu tá đặt tay lên vai Turner. Anh dừng lại chào rồi mới biết mình đang làm gì. Hai hạ sĩ ở sau anh.

Gã thiếu tá có bộ ria kiểu Hitler vắt trên đôi môi nhỏ mím chặt, đôi môi cắt những lời gã nói ra thành từng từ dứt khoát. "Bọn tôi đã dồn được bọn Đức vào trong rừng đằng kia. Chắc chắn là chúng thuộc nhóm tiền trạm. Nhưng giờ chúng lặn trong đó với vài khẩu súng máy. Chúng ta sẽ vào đó xua chúng ra."

Turner cảm thấy nỗi sợ hai làm chân anh cứng đờ và nhũn ra. Anh chìa hai bàn tay trắng ra cho tay thiếu tá.

"Bằng cái gì, thưa ngài?"

"Bằng trí khôn và một ít tính thần đồng đội."

Cãi lại một gã ngốc như thế nào đây nhỉ? Turner mệt quá chẳng nghĩ nổi, tuy nhiên anh biết mình sẽ không đi.

"Giờ tôi có phần còn lại của hai trung đội đang từ phía Đông tới..." "Phần còn lại" là từ nói rõ sự tình, và khiến Mace, với tất cả kỹ năng chế giễu của mình, ngắt lời.

"Xin lỗi, thưa ngài. Xin được phép nói." "Không cho phép, Hạ sĩ."

"Cám ơn ngài. Sở chỉ huy đã ra lệnh. Tiến tới gấp rút, nhanh chóng, khẩn trương, không chậm trễ, không trệch đường hay lạc hướng khỏi Dunkirk vì mục đích di tản ngay lập tức vì chúng ta đang bị tấn công một cách 'khủng khíp' và dữ dội từ mọi ngả. Thưa ngài."

Thiếu tá quay lại xỉa ngón trỏ vào ngực Mace.

"Nghe này anh bạn. Đây là cơ hội cuối cùng của chúng ta để chứng tỏ..."

Hạ sĩ Nettle mơ màng nói, "Chính Lord Gort đã viết mệnh lệnh đó và đích thân gửi nó xuống, thưa ngài."

Với Turner, dường như thật phi thường khi nói với một sĩ quan theo kiểu này. Và cũng mạo hiểm nữa. Tay thiếu tá vẫn chưa hiểu ra là mình bị móc. Gã có vẻ nghĩ rằng người vừa nói là Turner, vì gã lại chĩa sang anh mà thuyết.

"Cuộc rút lui này là một sự vô tổ chức chết tiệt. Vì Chúa lòng lành, anh bạn. Đây là cơ hội ngon lành cuối cùng để chúng ta thể hiện mình có thể làm gì khi dứt khoát và cương quyết. Hơn nữa..."

Hắn tiếp tục huyên thuyên, nhưng với Turner thì một sự tĩnh lặng ngạt thở đã hạ xuống buổi sáng muộn rỡ ràng này. Lần này anh không ngủ gật. Anh nhìn qua vai tay thiếu tá về phía đầu dòng người. Nằm ở đó, xa xa, khoảng chín mét phía trên đường, bị hơi nóng càng lúc càng tăng làm quắn lại, là cái gì đó trông như một tấm ván gỗ vắt ngang lơ lửng, ở giữa lồi lên. Những lời của tay thiếu tá không chạm đến anh, cả những suy nghĩ tỉnh táo của chính anh cũng không. Ảo ảnh nằm ngang kia lửng lơ trên trời mà không to lên, và mặc dù bắt đầu hiểu ý nghĩa của nó, thế nhưng, giống như trong mơ, anh không thể phản ứng hay nhúc nhắc tứ chi. Anh chỉ mở được miệng, nhưng không thốt ra được tiếng nào, và dẫu thốt ra được thì cũng không biết phải nói gì.

Rồi, ngay giây phút khi âm thanh ào ào đổ ập trở lại, anh mới có thể thét lên, "Chạy đi!" Anh bắt đầu chạy thẳng về chỗ trú gần nhất. Đó là một kiểu lời khuyên mơ hồ nhất, ít chất quân nhân nhất, nhưng anh cảm thấy hai hạ sĩ không xa mấy sau lưng anh. Chân anh không sao đủ nhanh được, cũng y hệt trong mơ. Không phải anh thấy đau ở dưới sườn, mà là thứ gì đó đang cạo vào xương. Anh thả áo măng tô xuống. Phía trước năm mươi mét là một chiếc xe tải ba tấn lật nghiêng. Cái gầm bóng dầu mỡ màu đen đó, bộ phân tốc phồng lên ấy là tổ ấm duy nhất của anh. Anh còn cách chỗ đó không xa. Một máy bay chiến đấu đang vãi đạn súng máy dọc dòng người. Dải đạn rộng đang lia xuống con đường với tốc độ hai trăm dặm một giờ, rồi một tràng loảng xoảng như mưa đá khi những mảnh đạn pháo đâm trúng kim loại và thủy tinh. Người ngồi trong những chiếc xe đang chạy chậm rì ấy, không ai có phản ứng gì. Tài xế chỉ vừa mới tiếp nhận được cảnh ấy qua kính chắn gió. Họ đang ở nơi anh vừa đứng trước đó mấy giây. Đám người phía sau xe tải không biết gì. Một trung sĩ đứng giữa đường mà chĩa súng trường lên. Một phụ nữ hét toáng lên, và rồi súng nã xuống đầu họ ngay lúc Turner lao mình vào bóng chiếc xe tải lật úp. Khung sắt rung lên bần bật khi bị đạn bắn vào với tốc độ dữ dội như tiếng trống đập dồn. Rồi pháo ập tới, lao vun vút xuống dòng người, tiếng gầm của máy bay chiên đấu và cái bóng lập lòe của nó vụt theo sau. Anh nép mình vào trong gầm xe đen kịt cạnh bánh trước. Chưa bao giờ dầu cặn lại có mùi ngọt ngào hơn thế. Trong lúc đợi một máy bay khác, anh gập người lại, tay ôm đầu, mắt nhắm chặt, và chỉ nghĩ đến chuyện sống sót.

Nhưng không có gì đến nữa. Chỉ có tiếng côn trùng kiên quyết thi hành sự vụ cuối xuân, và tiếng chim hót trở lại sau một khoảng dừng vừa vặn. Và rồi, như thể lấy tiếng chim làm dấu hiệu, những người bị thương bắt đầu rền rĩ và thét gọi, và lũ trẻ kinh hoảng bắt đầu khóc. Ai đó, như mọi khi, đang nguyền rủa Lực lượng Không quân Hoàng gia. Turner đứng dậy và đang phủi đất thì Nettle và Mace chui lên, và họ cùng nhau đi về phía tay thiếu tá đang ngồi trên mặt đất. Toàn bộ sắc hồng hào đã biến mất khỏi mặt gã, và gã đang ôm tay phải.

"Đạn bay xuyên lẹm qua nó," gã nói khi họ tới. "Thật sự cũng hên phết."

Họ giúp gã đứng dậy và đề nghị đưa gã tới xe cứu thương nơi một đại úy thuộc Lực lượng Quân y Hoàng gia (RAMC) và hai hộ lý đang khám cho những người bị thương. Nhưng gã lắc đầu và đứng ở đó không ai giúp đỡ. Trong cơn hoảng loạn, gã nói luôn miệng và giọng khẽ khàng hơn.

"ME 109. Chắc là súng máy của hắn. Đại bác thì đi toi cái tay hồng hào của tôi rồi. Hai mươi lăm li, các anh biết đấy. Hắn chắc hẳn đã lạc nhóm. Phát hiện thấy chúng ta trên đường về và không cưỡng được. Thực sự không trách hắn được. Nhưng thế có nghĩa là bọn chúng sẽ đến thêm rất nhanh thôi."

Nửa tá đàn ông gã tập trung lúc trước đang vừa lồm cồm ra khỏi hào vừa nhặt súng ra theo rồi mỗi người bỏ đi một ngả. Nhìn thấy họ, tay thiếu tá bình tĩnh lại.

"Được rồi, các chú. Tập hợp."

Dường như họ không có khả năng chống lại gã nên liền đứng thành một hàng. Lúc này hơi run run, gã nói với Turner.

"Cả ba anh kia nữa. Ngay lập tức."

"Thực ra, anh già ạ, nói cho ngay, tôi nghĩ bọn tôi không làm đâu." "Ô, tôi hiểu rồi." Gã liếc nhìn vai Turner, dường như nhìn thấy ở đó

biểu hiện của cấp bậc cao. Gã đưa tay trái lên chào ra vẻ đôn hậu. "Nếu thế, thưa ngài, nếu ngài không phiền, chúng tôi xin rút. Hãy chúc chúng tôi may mắn."

"Chúc may mắn, Thiếu tá."

Họ nhìn gã bước cùng biệt đội bất đắc dĩ của gã về phía cánh rừng nơi những khẩu súng máy đang đợi.

Trong nửa tiếng đồng hồ, dòng người không dịch chuyển. Turner để viên đại úy RAMC sai bảo mình và giúp đội khiêng cáng mang những người bị thương vào. Sau đó anh tìm chỗ cho họ trên xe tải. Không thấy bóng dáng hai hạ sĩ đâu cả. Anh đi kiếm mang về và giúp khuân đồ tiếp tế từ phần sau một xe cứu thương. Nhìn viên đại úy làm việc, khâu một vết thương ở đầu, Turner cảm thấy những ước vọng cũ lại chộn rộn lên trong người. Lượng máu nhìn thấy ở đây che mờ những chi tiết trong sách giáo khoa mà anh còn nhớ. Dọc đoạn đường họ đang dừng có năm người bị thương và, thật đáng ngạc nhiên, không ai chết cả, mặc dù viên trung úy có khẩu súng trường bị bắn trúng mặt và không hy vọng gì sống sót. Ba chiếc xe có đầu trước bị bắn nát và bị người ta đẩy khỏi mặt đường. Xăng bị phụt ra hết và, thêm vào đó, lốp bị đạn bắn xuyên qua.

Khi mọi chuyện xong xuôi, ở phía đầu dòng người cũng không có tiến triển nào. Turner lượm áo măng tô lên bước tiếp. Anh khát quá không chờ được. Một bà già người Bỉ bị trúng đạn ở đầu gối đã uống miếng nước cuối cùng của anh. Lưỡi anh to phồng trong miệng và tất cả những gì anh có thể nghĩ đến bây giờ là tìm nước uống. Việc đó, và liên tục quan sát bầu trời. Anh đi qua các khu như khu của anh, nơi xe cộ bị phá hỏng và người bị thương được đưa lên xe tải. Anh đi được mười phút thì thấy đầu Mace trên cỏ cạnh một đống đất. Chỗ đó cách khoảng hai mươi lăm mét, trong bóng râm xanh rì của một hàng dương. Anh bước lại đó, mặc dù ngờ rằng bước tiếp thì tốt hơn cho tâm trí. Anh thấy Mace và Nettle đứng trong một cái hố sâu đến vai. Họ đang ở công đoạn cuối cùng của việc đào một cái huyệt. Bên ngoài đống đất, một thằng bé chừng mười lăm tuổi đang nằm úp mặt. Một vệt đỏ thẫm trên lưng áo sơ mi trắng muốt kéo dài từ cổ xuống eo.

Mace tì vào xẻng và nhại lại một cách khá xuất sắc.

Tôi nghĩ chúng tôi sẽ không đi. Khá lắm, Cha nội. Lần tới tôi sẽ nhớ câu đó."

"Lạc đề hay đấy. Ông lấy câu đó ở đâu ra thế?"

"Hắn nuốt nguyên một quả từ điển chết tiệt mà," Hạ sĩ Nettle tự hào nói. 

"Tôi hồi xưa thích chơi ô chữ lắm."

"Còn 'bị tấn công một cách 'khủng khíp' và dữ dội?'"

"Giáng sinh vừa rồi tại nhà ăn tập thể có nhóm nhạc lưu diễn."

Vẫn đứng trong huyệt, gã và Nettle hát không theo giai điệu gì cho Turner nghe.

'Nói chung có vẻ thật đáng ngại khi 'bị tấn công một cách 'khủng khíp' và dữ dội' Sau họ, dòng người bắt đầu dịch chuyển.

"Tốt hơn là chôn nó đi," Hạ sĩ Mace nói.

Ba người khiêng thằng bé xuống và cho nó nằm ngửa ra. Trên túi áo nó cài một dãy bút mực. Hai hạ sĩ không dừng lại làm nghi thức gì. Họ bắt đầu hất đất xuống và chẳng mấy chốc thằng bé mất dạng.

Nettle nói, "Thằng nhỏ xinh ghê."

Hai hạ sĩ đã dùng dây bện buộc hai thanh chống lều lại với nhau làm thánh giá. Nettle dùng mặt sau xẻng nện thánh giá xuống đất. Ngay sau khi xong việc, họ quay trở lại đường.

Mace nói, "Nó đi cùng ông bà. Họ không muốn nó bị bỏ lại trong hào. Tôi nghĩ họ sẽ đến tiễn biệt nó, nhưng họ đang trong tình trạng hết sức tệ hại. Tốt hơn là chúng ta nói cho họ biết nó nằm ở đâu."

Nhưng không có chuyện đi gặp ông bà thằng nhỏ. Khi họ bước tiếp, Turner lấy bản đồ ra nói, "Nhớ nhìn trời nhé." Tay thiếu tá nói đúng - sau chuyến bay tình cờ của chiếc Messerschmitt, chúng sẽ quay lại. Mà giờ chắc chúng quay lại rồi. Kênh Bergues-Fumes được đánh dâu màu xanh đậm trên bản đồ. Nỗi nóng lòng muốn đến con kênh đã quyện làm một với cơn khát của anh. Anh muốn gí mặt vào cái màu xanh đó mà uống cho thật đã. Ý nghĩ này khiến anh nhớ đến những lần bị sốt hồi còn bé, cái logic hoang dại và đáng sợ của chúng, khiến anh cứ phải tìm kiếm góc nào đó mát trên gối, và rồi tay mẹ sờ lên trán anh. Grace thân thương. Khi anh sờ lên trán mình, da ở đó mỏng tang và khô cong. Cảm giác nóng rát quanh vết thương, anh cảm thấy, đang bừng dần lên, và da mỗi lúc một căng ra, rát hơn, với thứ gì đó, không phải máu, đang từ đó rỉ ra áo anh. Anh muốn được ở một mình xem xét, nhưng nơi này thì không thể nào được. Đoàn xe đang chuyển động với nhịp cũ không gì lay chuyển được. Đường chạy thang đến biển - giờ thì chả còn đường tắt tiếc gì nữa. Khi họ tiến lại gần hơn, khói đen, chắc chắn là bốc lên từ nhà máy lọc dầu đang bị cháy ở Dunkirk, bắt đầu ngự trị bầu trời phía Bắc. Không còn gì khác ngoài việc bước về phía nó. Vì thế một lần nữa anh cúi đầu xuống đất im lặng lê bước.