Câu 18. Phân tích các đặc điểm của thanh toán không dùng tiền mặt qua NHTM?

Đặc điểm:

- Thanh toán không dùng tiền mặt sử dụng tiền ghi sổ hay còn gọi là bút tệ.

Đây là đặc điểm cơ bản nhất của thanh toán không dùng tiền mặt. Việc thanh toán được thực hiện bằng cách trích tiền từ tài khoản tiền gửi của người phải trả sang tài khoản tiền gửi của người thụ hưởng tại ngân hàng. Vì vậy để tiến hàng thanh toán qua trung gian ngân hàng, các chủ thể tham gia thanh toán bắt buộc phải mở tài khoản tại ngân hàng.

- Thanh toán không dùng tiền mặt, mỗi khoản thanh toán ít nhất có 3 bên tham gia: người trả tiền, người nhận tiền, trung gian thanh toán.

* Người trả tiền có thể là người mua hàng, người nhận dịch vụ, người nộp thuế, trả nợ hoặc là người chuyển nhượng một khoản tiền nào đó. Người trả tiền đóng vai trò quyết định trong quá trình thanh toán. Người trả tiền có nhiệm vụ trả đúng hạn số tiền phải trả, tôn trọng những thủ tục cần thiết như lập, nộp chứng từ thanh toán theo mẫu và theo những thời hạn quy định, hoặc được thỏa thuận trước. Người trả tiền có quyền từ chối thanh toán nếu các chủ thể khác vi phạm những cam kết hay những quy định thỏa thuận giữa các bên.

* Người nhận tiền (còn gọi là người hưởng lợi, người thụ hưởng) là người được hưởng một khoản tiền nào đó do đã giao hàng, cung ứng dịch vụ, hoặc do luật định, hoặc là do thiện chí của người khác. Nếu người thụ hưởng là người bán hàng hay cung ứng dịch vụ thì cơ sở để thanh toán là các chứng từ liên quan đến giao nhận hàng và cung ứng dịch vụ. Nếu người nhận tiền là chủ nợ thì cơ sở thanh toán là các hợp đồng tín dụng hay khế ước nhận nợ…

* Các trung gian thanh toán là ngân hàng thương mại:

Đây là những tổ chức cung cấp các dịch vụ thanh toán cho người trả tiền, người nhận tiền và hưởng lệ phí dịch vụ thanh toán. Các ngân hàng có trách nhiệm:

+ Hướng dẫn khách hàng làm các thủ tục thanh toán, giám sát khả năng chi trả của khách hàng, cung cấp đầy đủ và kịp thời các loại giấy tờ thanh toán cần thiết cho khách hàng theo chế độ quy định.

+ Thông báo và đối chiếu thường xuyên với các chủ tài khoản về số dư tài khoản tiền gửi.

+ Khi nhận được các chứng từ thanh toán do khách hàng gửi tới, ngân hàng phải kiểm tra khả năng thanh toán của chủ tài khoản trước khi thực hiện thanh toán và có quyền từ chối thanh toán nếu tài khoản không đủ tiền. Ngân hàng phải thanh toán kịp thời, chính xác và đảm bảo an toàn tài sản cho khách hàng. Nếu do thiếu sót gây hại cho khách hàng thì ngân hàng phải bồi thường vật chất cho bên bị hại, và tùy theo mức độ vi phạm mà có thể bị xử lý theo pháp luật.

Khi thực hiện các dịch vụ thanh toán cho khách hàng, ngân hàng được thu phí cung cấp dịch vụ phù hợp với quy định của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước.

- Khi tiến hành các nghiệp vụ thanh toán không dùng tiền mặt phải sử dụng các chứng từ thanh toán riêng gồm các lệnh thu, lệnh chi mà do chính người nhận tiền hay người trả tiền lập ra, có thể tạo lập dưới hình thức chứng từ giấy, chứng từ điện tử hoặc các chứng từ khác. Tùy theo từng hình thức thanh toán cụ thể mà lệnh thu, hoặc lệnh chi có mức độ phức tạp khác nhau, nhưng mỗi chứng từ đều phải chứa đựng những yếu tố cơ bản như tên, địa chỉ người trả tiền và nhận tiền, số tiền trả, chữ kí và dấu của chủ tài khoản và kế toán trưởng hay người thừa hành trực tiếp lập chứng từ…Kèm theo lệnh thu hoặc chi có thể còn có những chứng từ phụ khách như các chứng từ thương mại, bảng kê chứng từ tài chính, giấy báo liên hàng…Tất cả các chứng từ trên vừa là căn cứ trả tiền, vừa là cơ sở cho việc hạch toán kế toán của các chủ thể tham gia thanh toán. Tùy theo chế độ thanh toán ở mỗi nước mà mẫu chứng từ thanh toán có thể do người trả tiền, người nhận tiền hoặc trung gian thanh toán lập ra.

Các quy định cơ bản trong thanh toán chuyển khoản vừa đảm bảo thực hiện tốt quá trình thanh toán, vừa đảm bảo cho sự kiểm soát bằng đồng tiền của hệ thống ngân hàng đối với các hoạt động của các chủ thể tham gia thanh toán.