Đền Hùng năm 2018, một nhóm bạn trẻ đang hồ hởi leo núi Nghĩa Lĩnh. Trong khí sắc tươi đẹp của mùa xuân, cảnh núi non thật tráng lệ. Đứng trên núi Nghĩa Lĩnh nhìn ra bốn bề, có thể thấy phía xa xa là Ngã ba Bạch Hạc, nơi sông Lô nhập dòng với sông Hồng.

Phía bên trái là dãy Tam Đảo hùng vĩ. Phía bên phải là ngọn Ba Vì mờ mờ xanh ẩn hiện ... Đồng ruộng, đồi cọ, vườn chè, làng xóm trù phú, cảnh đẹp như tranh, vùng trung du trải rộng ra trước mắt. Đây đó rải rác những đầm hồ lớn lấp loáng như gương.

Nhóm bạn trẻ này chừng 20 tuổi, tràn đầy khí tức thành xuân. Người dẫn đầu là một nam nhân chừng 35 tuổi, mắt sáng, dáng người cao gầy, vai đeo một balo to. Tuy không tính là đẹp trai nhưng có phong phạm của người tri thức, miệng luôn nở nụ cười, liên tục nhắc nhở:

- Các em đi cẩn thận. Luôn nhớ câu "lên núi dễ, xuống núi khó, đừng tưởng lên đền Thượng rồi đi xuống sẽ dễ hơn, rất nhiều người đã bị ngã ở đoạn đường này.

Người này tên Hoàng Bách, là một Giảng viên đại học.

Hắn 22 tuổi tốt nghiệp đại học, 25 tuổi học xong cao học sau đó du học Trung Quốc lấy bằng Tiến sĩ, 30 tuổi thì đại công cáo thành về nước, một bụng muốn phát triển quê hương.

Cha Hoàng Bách là một thầy thuốc còn mẹ là giáo viên, sinh hắn ở một vùng quê nghèo nên quyết chí học làm kỹ sư nông nghiệp để phát triển kinh tế địa phương. Đến nay cũng làm giảng viên được 5 năm, có một vài khoá học sinh ra trường.

Hôm nay, hắn dẫn một nhóm sinh viên đi thực tế về Phân loại thực vật. Đây là một nhóm sinh viên nông nghiệp năm thứ 3, đã có hiểu cơ bản về ngành này, chuẩn bị bước vào quá trình đào tạo chuyên sâu.

Chuyến đi thực tế bắt đầu từ sáng sớm ...

Bách cho các em thu thập rất nhiều mẫu cây trồng ở những cánh đồng xung quanh khu vực. Nhưng muốn học sinh tiếp cận thêm kiến thức nên đưa các em lên núi Nghĩa Lĩnh, vừa là khu di tích lại vừa là một khu rừng quốc gia với hệ thực vật phong phú.

Cô bé lớp trưởng vừa đi vừa hỏi Bách:

- Thầy ơi lúc lên đền Hùng, ở cổng vào có 4 chữ Nho, những chữ đấy có nghĩa gì thưa thầy?"

Bách trầm ngâm:

- Đấy là bốn chữ "Cao sơn cảnh hành" có nghĩa là "Lên núi cao, nhìn được xa"

Cô bé ra chiều thắc mắc:

- Em chưa hiểu, tại sao cổng đền mà lại đề những chữ này? Em chả thấy có gì liên quan cả?

Bách cười đáp:

- Bốn chữ ấy vốn được lấy trong Kinh Thi. Đầy đủ là "Cao sơn ngưỡng chỉ, cảnh hành hành chỉ" nghĩa là: Núi cao để ngưỡng trông, đường lớn dùng để đi"

Hắn chậm chân lại, nháy mắt nhìn cô bé:

- Rõ ràng lên núi cao nhìn ngắm, lên núi thì phải có đường, mà con đường lớn để đồng bào và nhân dân cùng đi, cùng theo, tạo nên sự đoàn kết một lòng của toàn dân tộc. Em có thấy quang cảnh đền Hùng mỗi dịp lễ hội mùng mười tháng ba không?

Rồi không để cô bé trả lời, hắn lại chậm rãi:

- Thế nên mới khắc bốn chữ này ở con đường từ chân núi lên đỉnh núi Nghĩa Lĩnh ...

Ai đã lên đền Hùng đều biết, lộ tuyến tham quan đền là đi từ cổng đền ở chân núi Nghĩa Lĩnh. Từ đó đi lên Đền Hạ, Đền Trung, Đền Thượng. Rồi lại từ đền Thượng theo một lối đi khác để xuống đền Giếng.

Mỗi một đền đều mang ý nghĩa thiêng liêng.

Như cái giếng Mắt rồng trước mắt, nằm phía sau đền Hạ, tương truyền chính là nơi khi xưa Tổ mẫu Âu Cơ hạ sinh bọc trăm trứng.

Nghĩ đến truyền thuyết này rlà thấy ly kỳ: Tổ mẫu Âu Cơ mang thai, trải ba năm, ba tháng, mười ngày.

Đến khi thấy trên núi Nghĩa Lĩnh có mây lành ngũ sắc xán lạn. Đến giờ Ngọ, ngày 25 tháng 12 năm Giáp Tý, mẹ Âu Cơ thấy bào thai chuyển động.

Ngày 28, hương lạ đầy nhà, hào quang khắp phòng. Khi ấy, bà sinh một bọc trăm trứng.

Đến ngày rằm 15 tháng Giêng, trăm trứng vỡ ra đều thành trăm người con trai. Suốt một tháng, không phải bú mớm mà tự trưởng thành. Tất cả các con đều có hình dáng đẹp lạ, tướng mạo phương phi.

Bách chép miệng "Truyền thuyết về nguồn gốc người Việt ta hình thành như thế đấy". chân vẫn chầm chậm bước xuống các bậc đá cao theo đám sinh viên.

Bách dự định nghỉ chân tại giếng Mắt rồng. Tuy xung quanh giếng đã được kè đá nhưng vẫn thường có kẻ mê tín vứt tiền xuống giếng. Đây cũng là một dị đoan của người Việt, đi đến đền chùa miếu mạo là rắc tiền lẻ khắp nơi, mong được thần linh chiếu cố.

Trong đoàn có mấy sinh viên nam rất nghịch ngợm, nhanh chân đi trước đến bên miệng giếng. Bách đang cúi người buộc lại dây giày thì nghe có tiếng kêu, sau đó cô bé lớp trưởng quay lại hoảng hốt:

- Thầy ơi bạn Tân bị ngã xuống giếng rồi ...!

Bách giật mình chạy lại, thấy cậu sinh viên tên Tân đã rơi vào miệng giếng ...

Hắn lại gần quan sát, thấy vẫn còn may mắn khi phía dưới miệng giếng chừng 5 mét người ta có đan tấm lưới để tránh người dân vứt tiền xuống.

Cậu sinh viên tên Tân khi rơi xuống bị tấm lưới cản lại, tay bám vào gờ tảng đá bên thành giếng, chân dường như đã bị thương.

Có lẽ tấm lưới không được thiết kế để chịu sức nặng của một người, cũng sắp bung ra khỏi thành giếng.

Bách nhìn quanh, phía đình nghỉ chân có một cái thang và một sợi dây thừng. Đây là loại thang chuyên thiết kế để leo giếng, có một đầu quặt vào hình chữ U để bám vào miệng giếng, có lẽ là ban quản lý khi thiết kế tấm lưới để lại.

Bách cởi ba-lô nói với đám sinh viên đang nháo nhác:

- Giờ thầy sẽ dùng thang xuống dưới đấy. Buộc bạn Tân vào sợi dây rồi các em gắng sức kéo lên. Còn lớp trưởng, chạy ngay đi tìm người giúp đỡ nhé.

Nói đoạn Bách bắc thang rồi leo xuống. Đến nơi, hắn một tay đỡ sinh viên rồi nhận dây thừng để buộc.

Bách chợt nhớ ra trong ba-lô có móc khoá và một con dao nên gọi sinh viên ném balo xuống. Khi hắn bận rộn ở dưới xong xuôi thì bên Ban quản lý cũng có người chạy đến.

Bách ở dưới giếng nói với lên:

- Giờ tôi hô thì các anh kéo lên, còn tôi sẽ đẩy người bị nạn từ dưới, mọi người chú ý nhé. Một, hai, ba ...

Dưới lực kéo của nhiều người bên trên, chỉ chốc lát Tân đã tới gần miệng giếng. Bách ở dưới trông lên yên tâm phần nào.

Đúng lúc này, hắn cảm thấy dưới chân hụt một cái. Tấm lưới dường như đã không còn chịu được sức nặng. Một đầu đinh bắt vào kè đá ở tang giếng rơi ra.

Bách chới với bám tay vào tang giếng nhưng không kịp. Hắn rơi tự do xuống giếng. Lúc này đầu óc hắn đột nhiên mơ màng. Một luồng sáng ập vào mắt rồi lại tối đen. Hắn đã không còn nhận thức được gì nữa.

............

Bách mở mắt vì bị liếm vào mặt. Hắn lờ mờ thấy một chú chó nhỏ. Xung quanh là một vùng cây cối u tĩnh, bên phía trái có một ngôi đền.

Hắn định thần một lúc thì nhận ra trên người khác lạ, bộ quần áo thể thao của hắn trở nên rộng ra thì phải, đặc biệt là cái quần.

Hắn nhìn thấy cái giếng bên cạnh, ghé mắt vào giếng, bóng người phản chiếu mờ quá hắn không nhìn rõ. Đang thắc mắc thì chú chó vẫy đuôi chạy về ngôi đền.

Hắn lết bước đi theo, tiến dần đến ngôi đền. Đền có kiến trúc kiểu chữ "nhị" gồm hai toà nhà, mỗi toà ba gian, cách nhau vài mét.

Ngay chân đền có một nhà bia với kiến trúc hình lục giác, có sáu mái. Trên đỉnh có đắp hình nậm rượu, sáu mái được lợp bằng gạch bìa bên trong, có sáu cột bằng gạch xây tròn, dưới chân có lan can.

Khi Bách đi vào sân đền thì thấy bên trái đền lại có một kiến trúc khác được xây theo kiểu cổ, gồm một nhà năm gian, một nhà hai gian và một tam bảo (ba gian) nối liền bởi một dãy hành lang.

Bách nhìn quanh chưa thấy có ai, lại nhác thấy trong các kiến trúc này nhang khói lượn lờ, nên đoán sẽ có người. Bèn gọi to:

- Có ai không? Có ai không ạ ...

Gọi vài tiếng thì từ phía bên cạnh đền, bên trong một lán nhỏ, một ông lão vén mành nứa đi ra. Ông lão trạc lục tuần, thân hình quắc thước.

Trên người lão mặc loại áo dài cổ tròn bốn vạt, phía dưới thì mặc quần đen, trên đầu quấn khăn nhìn rất lạ. Bách tự hỏi sao lại có người ăn mặc như vậy ở cái thời đại này?

Hắn bỏ qua thắc mắc, cúi đầu khiêm tốn nói:

- Bác ơi! Cháu không may trượt chân ngã xuống giếng, giờ đầu óc mơ màng quá. Bác cho cháu xin miếng nước định thần lại.

Di tích Giếng Mắt rồng hiện nay được các nhà khảo cổ khai quật tại vị trí phía sau Đền Hạ - Khu DTLS Đền Hùng, tỉnh Phú Thọ