1. QUI NHƠN VỚI ĐƯỜNG KHẢI ĐỊNH.

Ở Qui Nhơn có con đường Khải Định chạy băng qua thành phố Duyên Hải đó như một nét cắt ngang. Con đường mà anh em Hàn Mặc Tử xem như thắm thiết mặn mà, chỉ vì liên quan đến anh Trí một cách kỳ diệu.

Con đường đó ràng buộc vào định mệnh gia đình tôi.

Vẫn ở nhà thuê từ ngày cha tôi mất đi, sống với anh Mộng Châu gần như nghèo nàn.

Dọn đi đâu rồi cũng trở lại đường Khải Định. Ở phía tả, dọn qua phía hữu. Ở số lớn lại quay về số nhỏ. Tôi còn nhớ lúc bên cạnh bà Phán Hạc, không có ngày nào những anh học trò đã lớn sầm lên rồi, lại không tạt vào phá phách. Họ xem như nhà họ, nên tha hồ.

Thỉnh thoảng như cơn gió lốc kéo nhau vào lục phá vang cả phố, hò hét giành giựt nhau từ cái kẹo còn sót lại trong thùng bánh của chị Như Nghĩa, đến nồi cơm nguội dưới bếp, không thèm che đậy cốt cách của mình. Họ thương nhau, cả những lúc đấm đá nhau, để rồi ôm nhau cười ha hả.

Con đường Khải Định! Nơi đây nhiều tài hoa vụt sáng lên rồi rơi rụng.

Nơi đây, màu sắc dị biệt, tương phản đó rồi lại hòa hợp dễ dàng trong một bức tranh lạ, mà nét tình từ xôn xao không phản sắc, không phản tượng với đám mây mù mà họa sĩ thiên nhiên đã báo trước một phong vũ bất ngờ.

Người ta nghe tiếng ngâm thơ, sang sảng hào hùng, khi thì suýt xoa não ruột, phê phán nhau, cãi cọ nhau chung quanh một bộ bàn ghế mây cũ kỹ chưa biết nằm xuống lúc nào.

Những cặp giò che nhau gác lên cái bàn nhỏ xíu như trong một cuốn phim các lãng tử miền Tây Hoa Kỳ, để mơ màng quên đi một chốc, chị bán chè đậu ván đang chờ trả tiền truớc cửa.

Nếu có ai để ý sẽ thấy sau hàng dâm bụt căn nhà đối diện với số 20 những nường con gái Huế, Cẩm Thắng… đang lắng nghe mấy vần thơ tuyệt diệu đó trở thành bất hủ.

Càng về khuya, càng huyền hoặc với tiếng đàn tranh thánh thót, thoát ra từ khuê phòng, quyện lấy tiếng tơ xa vắng khi đầy khi vơi, trong các điệu Nam Ai, Nam Bằng, rồi nhẹ nhàng lem vào giấc mơ hồ điệp những kẻ đang yêu.

Đó là vùng trời tuyệt đẹp của cái thành phố nhỏ bé mang tên Qui Nhơn. Vùng trời mà Hàn Mặc Tử và các bạn dành riêng cho họ, bao nhiêu trìu mến không quên được cho đến ngày nay.

50 năm rồi, bạn cũ anh Trí, kẻ mất người còn có ai nhớ đến bàu không khí thương yêu ràng rịt mà không khỏi luyến tiếc bâng khuâng.

Một thời mà không ai hờn giận ai, oán trách ai.

Những đau thương nhức nhối, nếu có, thì cũng được cảm nhận như cơn say sưa dằng dặc mà thôi.

Họ sẵn sàng quên đi, đánh loãng đi mối lo âu khủng khiếp đang đe dọa mà có những đêm, cao hứng nối dậy, xem nhẹ mọi dè dặt, vứt bỏ mọi áy náy, để rồi rủ nhau ôm mền gối ra bờ biển, có cát trắng, có thông reo, nằm gác chân lên nhau, ngắm vùng sao bổn mạng đang chói sáng hay lu mờ, khoan khoái ôm nhau bình thản ngủ một giấc ngon lành, dưới bầu trời đầy tin tưởng của họ.

Ôi! Có tình bạn nào đẹp đẽ sáng ngời hơn, cao quý hơn thế hệ đó không?
Làm sao mà anh Trí không dám sống cho họ hoàn toàn được.

Làm sao có thể hối tiếc những gì Anh đã làm cho họ mà chỉ vì họ mà thôi.
Ngay cả Mộng Cầm, thiếu nữ nổi tiếng một thời trong các huyền thoại, cải lương tiểu thuyết, trong các bản tân cổ nhạc chỉ vì anh Trí say sưa viết:

Nghệ hỡi nghệ, muôn năm sầu thảm
Nhớ thương còn một nắm xương thôi
Thân tàn ma dại đi rồi…

Và:

… Nhớ hàm răng, nhớ hàm răng
Mà ngày nào đó vẫn khăng khít nhiều…

Người con gái của lầu ông Hoàng đã thật thà tâm sự: “Coi hai tai đã dày lên rồi! Triệu chứng phong cùi đó”.

Đau đớn chưa!

Có lẽ nào những người con trai tình nghĩa của thành phố Qui Nhơn không nhận ra hia tai Anh đã dày lên rồi sao?

Mẹ tôi, mỗi lần nghe ai nhắc đến tên một người nào đó trong đám tình nghĩa mà bà đã thuộc làu, thì mắt bà rướm lệ, nghẹn ngào rồi…

Bà có biết đâu, những người con trẻ đó, còn dám làm nhiều việc không ai dám. Họ dám xô ngã, dám đập phá những gì đang chặn đứng họ.

Đó là những chàng trai thời loạn, ít nữa là ở ngưỡng cửa thời loạn, mà từ văn hóa, chính trị, xã hội đều chen lấn nhau, chiếm cho mình một chỗ đứng.
Anh Trí cũng vậy, với huyết thống Cần Vương xa xưa, Anh viết:

Đạp chân lên đường máu
Anh gây chuyện ly kỳ
………
Không có nhà ai cho nghỉ bước
Vì anh là kẻ chẳng giàu sang
………
Ban đêm anh ngủ, túp lều tranh
Chỗ tạm dừng chân khách bộ hành
Đấn sáng hôm sau anh cất bước
Ra đi với cái mộng chưa thành.

Họ coi thường dư luận, phế phán lỗi thời, sống buông thả, đánh đổ một quan niệm, dựng lên một lá cớ. Dù lá cờ đó mang hai chữ “khoái lạc” hay là gì đó nữa… miễn là làm nghiêng ngửa hết, để dựng lại hết, ngay ngắn hay không là chuyện khác.

*

“Đám quỷ xứ”, mà Mẹ tôi hay mắng yêu, chia ra làm hai nhóm.

Trong khi một bọn kéo vào miền Nam để dụng võ như những tên lãng tử đi tìm địa bàn đánh đấm, thì ở miền Trung lặng lẽ dụng văn. Họ đem thi phú văn chương tác động tinh thần dân tộc, yêu cái yêu của quần chúng, thù cái thù của dân tộc. Anh Trí viết:

Trong bài Làng Quê:

Từ khi trong quán khách
Anh bứt áo ra đi
Nước mắt em ràn rụa
Lòng anh xiết sầu bi
Thương em không dám nghĩ
Trong lúc nước nhà nguy
…….
Theo em bên giấc ngủ
Theo em bên bánh xe
Nước mây còn quyến luyến
Tiếng lòng còn lâm ly
…….
Đi, đi, đi mãi nơi vô định
Tìm cái phi thường cái ước mơ

Chế Lan Viên nhắc lại lời trối trong Điêu tàn:

Cả sự nghiệp của đời ta rực rỡ
Cà muôn dân Lâm Ấp, chiến binh ơi
Cả non nước Chiên Thành cưa rực rỡ
Rồi trong tay người ta xin giao phó
Hãy vui lên dấn bước hát vang trời
Hãy bước đi trên gió hùng sóng cả
Mà đón ngày xuân thắm với trời tươi.

Những chàng trai Qui Nhơn đã đón cái Xuân thắm ấy trong Nắng xuân của Tôn Thất Vỹ, của Hàn Mặc Tử trong Mùa Xuân chín “Gái Quê”, và không hẹn mà cùng nằm bên nhau trên sạp báo ông Hồ Văn Bá đường Khải Định.

Người bạn Bình Định thế đấy! Vẫn tình nghĩa tha thiết như ngày xưa.

Chiều chiều, mây kéo về kinh
Ếch kêu giếng loạn, thảm tình đôi ta.

Và luôn luôn hãnh diện hướng về địa phương mình những xóm làng, con sông, bờ đập:

Thung thăng bèo nước, bến Dương Lăng
Nước chảy bèo trôi đã mấy trăng
Sông Đá, Hàn kia, xa xác nhỉ
Đập bờ Dộ ấy nhớ nhung nhăng?
(Văn An)

Rồi những con cò lặn lội bờ sông:

Khách xa gặp lúc mùa xuân chín
Lòng trí bâng khuâng sực nhớ làng
Chị ấy, năm nay còn gánh thóc
Dọc bờ sông trắng nắng chang chang.
(Hàn Mặc Tử)

Và họ cũng chuẩn bị những gì có thể xảy ra.

Một sáng hoa không nở
Một đêm trăng không trong
Một chiều mây bỡ ngỡ
Ôm chặt lấy đầu thông
…….
Không lẽ mùa thu lạnh
Mà vắng vẻ trước sau
Chim bạch câu
(Yến Lan)