Lña chÍn Thành công

Bài hÍc të ông Á và ông Nam Á

cho t°¡ng lai cça ViÇt Nam

MÙt khuôn khÕ chính sách phát triÃn kinh t¿ - xã hÙi cho ViÇt Nam

trong giai o¡n 2011 2020

HARVARD UNIVERSITY

JOHN F. KENNEDY SCHOOL OF GOVERNMENT

CH¯ NG TRÌNH CHÂU Á

79 John F. Kennedy Street, Cambridge, MA 02138

Tel: (617) 495-1134 Fax: (617) 495-4948

TÕng quan

§u th­p niên 1990, Ch°¡ng trình ViÇt Nam cça ¡i hÍc Harvard xu¥t b£n mÙt cuÑn sách nhan Á Theo h°Ûng rÓng bay. Måc ích cça cuÑn sách này là nh±m cung c¥p mÙt sÑ khuôn khÕ chi¿n l°ãc giúp cho viÇc xác Ënh các °u tiên và °a ra các quy¿t sách quan trÍng trong bÑi c£nh kinh t¿ cça ViÇt Nam và th¿ giÛi lúc b¥y giÝ. Th¿ giÛi ã Õi thay nhiÁu kà të khi cuÑn sách Theo h°Ûng rÓng bay ra Ýi. CuÙc khçng ho£ng tài chính khu vñc nm 1997 ã ph¡i bày mÙt sÑ iÃm y¿u ©n chéa bên trong mô hình phát triÃn cça các n°Ûc ông Á và ông Nam Á. Quan trÍng h¡n, c¥u trúc cça nÁn kinh t¿ toàn c§u v«n không ngëng bi¿n chuyÃn và thay Õi vÛi tÑc Ù ngày mÙt nhanh h¡n. Tñ do hóa th°¡ng m¡i ã thñc sñ t¡o ra thË tr°Ýng toàn c§u cho các s£n ph©m ch¿ t¡o và iÁu này cing ang x£y ra vÛi các s£n ph©m dËch vå. Hai th­p k÷ cça sáp nh­p và mua bán công ty ã t¡o ra nhïng công ty toàn c§u khÕng lÓ éng t¡i Énh cça chu×i cung éng, thâm nh­p sâu vào hÇ thÑng s£n xu¥t cça c£ n°Ûc ã và ang phát triÃn. Ngày nay, các n°Ûc ang phát triÃn không thà dña vào nhïng chi¿n l°ãc công nghiÇp hóa ã tëng thành công trong quá khé mà ph£i liên tåc ánh giá l¡i th¿ vË cça mình có tính ¿n nhïng xu th¿ thay Õi r¥t nhanh trong §u t° n°Ûc ngoài, thË tr°Ýng tài chính, công nghÇ, và nhân kh©u.

VÁ phía mình, ViÇt Nam ã thay Õi r¥t nhiÁu sau g§n 20 nm vÛi thành tích tng tr°ßng cao và r¥t nhiÁu ng°Ýi dân ViÇt Nam ã thoát khÏi c£nh ói nghèo. VÛi t° cách mÙt quÑc gia, ViÇt Nam ngày càng nh­n °ãc sñ nà trÍng và có £nh h°ßng ngày càng lÛn h¡n trong cÙng Óng quÑc t¿. Có °ãc thành công này mÙt ph§n là nhÝ vào nhïng quy¿t Ënh sáng suÑt cça chính phç trong viÇc gi£i phóng lñc l°ãng s£n xu¥t và hÙi nh­p ngày càng sâu s¯c h¡n vào nÁn kinh t¿ toàn c§u. HÇ qu£ t¥t y¿u cça nhïng thay Õi chính sách này là nÁn kinh t¿ ViÇt Nam ngày nay ã trß nên phéc t¡p h¡n r¥t nhiÁu, òi hÏi viÇc ra chính sách ph£i h¿t séc th­n trÍng và sáng suÑt. Th¿ nh°ng sñ quá t£i trong vai trò cça nhà n°Ûc và sñ xu¥t hiÇn cça nhïng nhóm ·c quyÁn °ãc h°ßng ·c lãi të viÇc giï nguyên tr¡ng thái hiÇn t¡i làm cho quá trình ho¡ch Ënh chính sách trß nên n·ng nÁ và thi¿u Ùng c¡ ti¿p tåc c£i cách. Trái vÛi tinh th§n kh©n tr°¡ng và c¥p thi¿t cça nhïng nm §u Õi mÛi, ViÇt Nam ngày nay ang °ãc bao trùm bßi mÙt b§u không khí thÏa mãn và l¡c quan, °ãc nuôi d°áng bßi thành tích thu hút §u t° n°Ûc ngoài và sñ ngãi ca cça cÙng Óng quÑc t¿ và các nhà tài trã. Trong bÑi c£nh mÛi này, vÛi t° cách là mÙt nghiên céu có tính Ënh h°Ûng vÁ chi¿n l°ãc kinh t¿ cça ViÇt Nam thì nÙi dung cça cuÑn sách Theo h°Ûng rÓng bay không còn thích hãp nïa và c§n °ãc vi¿t l¡i.2

Bài vi¿t này trình bày mÙt khuôn khÕ chi¿n l°ãc giúp ViÇt Nam xác Ënh các °u tiên và °a ra các quy¿t sách kinh t¿ cho nhïng nm §u cça th¿ k÷ 21. MÙt lu­n iÃm quan trÍng cça bài vi¿t này là ông Á- °ãc hiÃu bao gÓm Hàn QuÑc, Nh­t B£n, ài Loan, Trung QuÑc, HÓng-kông, và Sing-ga-po - nhìn chung ã thành công h¡n so vÛi các n°Ûc ông Nam Á - bao gÓm Thái-lan, In-ô-nê-xia, May-lay-xia, và Phi-lip-pin. Bài vi¿t này xem Trung QuÑc nh° mÙt tr°Ýng hãp ·c biÇt: vÛi vË trí Ëa lý, truyÁn thÑng vn hóa, tÑc Ù tng tr°ßng r¥t nhanh, và ch¥t l°ãng các tr°Ýng ¡i hÍc tinh hoa, Trung QuÑc ch¯c ch¯n thuÙc vÁ mô hình ông Á, th¿ nh°ng Óng thÝi Trung QuÑc cing l¡i có nhïng nh°ãc iÃm t°¡ng tñ nh° cça các n°Ûc ông Nam Á. Ñi vÛi ViÇt Nam, mÙt n°Ûc có nhiÁu iÃm t°¡ng Óng trong chi¿n l°ãc phát triÃn so vÛi Trung QuÑc thì ý ngh)a cça phân tích này r¥t quan trÍng. ViÇt Nam ph£i i theo quù ¡o phát triÃn cça các n°Ûc ông Á nh°ng l¡i không °ãc phép sí dång nhïng công cå chính sách mà nhïng n°Ûc này ã tëng sí dång trong quá trình công nghiÇp hóa cça chúng. áng ti¿c là ViÇt Nam không nhïng không rút °ãc nhïng bài hÍc të viÇc nghiên céu các nÁn kinh t¿ i tr°Ûc, mà trái l¡i còn l·p l¡i nhiÁu sai l§m cça các n°Ûc ông Nam Á , ông Á , và Trung QuÑc. MÙt sÑ ng°Ýi có thà cho r±ng, viÇc bài vi¿t này rút gÍn 30 nm vào trong mÙt vài nguyên lý c¡ b£n là mÙt sñ ¡n gi£n hóa thái quá. Tuy nhiên, ß c¥p Ù chi¿n l°ãc, kinh nghiÇm cça các n°Ûc ông Á và ông Nam Á cung c¥p cho ViÇt Nam nhïng bài hÍc quan trÍng mà ViÇt Nam không thà không nghiên céu th­t th¥u áo.

MÙt trong nhïng chç Á trÍng tâm cça bài vi¿t này là quù ¡o phát triÃn cça ViÇt Nam trong t°¡ng lai phå thuÙc vào các quy¿t Ënh hiÇn t¡i cça nhà n°Ûc, và quù ¡o này ngày càng trß nên khó vãn hÓi. Nhïng quy¿t Ënh cça ngày hôm nay s½ Ënh hình bÑi c£nh kinh t¿ chính trË cça ViÇt Nam trong nhïng nm, và th­m chí là nhïng th­p niên ti¿p theo. ·c biÇt quan trÍng, tiÁm nng phát triÃn cça ViÇt Nam trong t°¡ng lai phå thuÙc mÙt ph§n lÛn vào kh£ nng và ý chí cça nhà n°Ûc trong viÇc xây dñng mÙt béc t°Ýng lía ngn cách giïa quyÁn lñc kinh t¿ và quyÁn lñc chính trË. ·c tr°ng c¡ b£n cça mô hình phát triÃn ông Á (°ãc thà hiÇn ß Hàn QuÑc, ài Loan, Sing-ga-po) là kh£ nng cça nhà n°Ûc trong viÇc áp ·t k÷ c°¡ng Ñi vÛi các nhóm lãi ích, nh¥t là khi các nhóm này c£n trß nÁn kinh t¿ trß nên có tính c¡nh tranh h¡n. Trong mô hình ông Á, sñ °u ái cça nhà n°Ûc Ñi vÛi mÙt doanh nghiÇp phå thuÙc vào thành công trong kinh doanh ché không ph£i vào các mÑi quan hÇ chính trË hay thân quen cça nó. Chính phç th°Ýng xuyên të chÑi ký hãp Óng, c¥p tín dång và các ph°¡ng tiÇn khác ngay c£ vÛi nhïng t­p oàn có th¿ lñc nh¥t vÁ m·t chính trË khi chính phç th¥y r±ng k¿ ho¡ch kinh doanh cça nhïng t­p oàn này không kh£ thi, không em l¡i lãi ích xã hÙi, hay nhïng dñ án tr°Ûc ây cça chúng không °ãc thñc hiÇn mÙt cách thÏa áng. Chç ngh)a t° b£n thân hïu phÕ bi¿n ß nhiÁu n°Ûc ông Nam Á là th¥t b¡i cça nhà n°Ûc trong viÇc xác Ënh mÙt ranh giÛi r¡ch ròi giïa nhïng th¿ lñc kinh t¿ và chính trË.

Chúng tôi không ph£i là nhïng ng°Ýi duy nh¥t °a ra nh­n Ënh này. Dñ báo cça Economist Intelligence Unit (EIU) cho r±ng tÑc Ù tng tr°ßng cça ViÇt Nam s½ suy gi£m m¡nh kà të 2010 trß i. Theo EIU, nhïng nhóm có ·c quyÁn ·c lãi vÁ chính trË có thà gây trß ng¡i cho c£i cách và ngn ch·n quá trình c¥u trúc l¡i mÙt sÑ doanh nghiÇp nhà n°Ûc (DNNN), £nh h°ßng tÛi viÇc tng c°Ýng nng lñc c¡nh tranh và h¡n ch¿ k¿t qu£ tng tr°ßng cça ViÇt Nam .3 Theo dñ báo cça EIU thì trong giai o¡n 2011 - 2020, tÑc Ù tng tr°ßng cça ViÇt Nam chÉ có thà duy trì ß méc 5,1% m×i nm, thay vì méc trên 8% nh° hiÇn nay. ánh giá này có thà làm cho các nhà lãnh ¡o cça ViÇt Nam ng¡c nhiên, nh¥t là khi hÍ không ngÛt nh­n °ãc nhïng lÝi ngãi ca cça các nhà tài trã nh° Ngân hàng Th¿ giÛi, ngân hàng §u t°, và báo chí quÑc t¿.4

ViÇt Nam c§n hành Ùng mÙt cách qu£ quy¿t h¡n nh±m ngn ch·n sñ suy gi£m tÑc Ù tng tr°ßng do nhïng tÕ chéc trung l­p nh° EIU dñ oán. Ch¥t l°ãng cça §u t° công là mÙt chÉ báo then chÑt cho sñ thành công cça chính phç trong c£i cách. Nhïng ng°Ýi hay nhóm có th¿ lñc chính trË th°Ýng lãi dång các dñ án §u t° công à tråc lãi cá nhân và trß lên giàu có mÙt cách b¥t chính. VÛi t° cách là chç §u t°, nhà n°Ûc không thà cho phép các ch°¡ng trình §u t° cça mình i chÇch khÏi måc tiêu tÑi a hóa lãi ích cça quÑc gia. Khi §u t° công trß thành Ñi t°ãng cça các hành vi tråc lãi thì mÙt m·t måc tiêu cça dñ án §u t° không °ãc thñc hiÇn, Óng thÝi gánh n·ng chi phí s½ °ãc ·t lên vai cça ng°Ýi dân và cça nÁn kinh t¿. Trên thñc t¿ ViÇt Nam ang ánh m¥t mÙt ph§n áng kà nguÓn lñc cça mình do lãng phí và tham nhing. Công lu­n không ngÛt °a tin vÁ nhïng dñ án c¡ sß h¡ t§ng (CSHT) bË ch­m ti¿n Ù, Ùi giá, và ch¥t l°ãng kém. Trong nhiÁu tr°Ýng hãp, dñ án °ãc lña chÍn mà không hÁ cn cé vào nhïng tiêu chí kinh t¿ thích hãp. Ví då nh° ViÇt Nam ang §u t° xây dñng mÛi r¥t nhiÁu c£ng n°Ûc sâu dÍc bÝ biÃn miÁn Trung trong khi ó CSHT ß TP. HÓ Chí Minh, Bình D°¡ng, Óng Nai, và Bà RËa - Ving Tàu, n¡i h¥p thå tÛi g§n 60% l°ãng gia tng dân sÑ và lao Ùng cça c£ n°Ûc, l¡i ang quá t£i mÙt cách tr§m trÍng nh°ng không °ãc §u t° thÏa áng. Dñ án §u t° 33 t÷ ô-la cho °Ýng s¯t cao tÑc B¯c - Nam ß thÝi iÃm hiÇn nay là quá sÛm và vì v­y s½ óng góp không áng kà cho tng tr°ßng kinh t¿, trong khi gia tng gánh n·ng nã n§n cho quÑc gia và gi£m c¡ hÙi §u t° cho các dñ án khác c¥p thi¿t h¡n nhiÁu.

NhiÁu cá nhân và nhóm có th¿ lñc chính trË ß ViÇt Nam ang hô bi¿n tài s£n quÑc gia thành sß hïu cá nhân thông qua nhïng phi vå ¥t ai mÝ ám và cÕ ph§n nÙi bÙ. Þ ViÇt Nam, mÙt ¥t n°Ûc có thu nh­p bình quân §u ng°Ýi kho£ng 800 ô-la mÙt nm nh°ng giá ¥t l¡i ¯t ngang vÛi nhïng n°Ûc giàu nh¥t th¿ giÛi. Không hi¿m tr°Ýng hãp các cá nhân giàu có ki¿m °ãc nhïng kho£n lãi nhu­n k¿ch sù të ho¡t Ùng §u c¡ b¥t Ùng s£n, và hÍ làm °ãc iÁu này chç y¿u là nhÝ hÇ thÑng quy Ënh và qu£n lý nhà n°Ûc quá y¿u kém. Có doanh nghiÇp kinh doanh b¥t Ùng s£n công khai tuyên bÑ: nhÝ qu£n lý quá kém, tôi làm giàu quá nhanh . CÕ ph§n hóa các DNNN s½ là mÙt chç tr°¡ng úng nh±m tng c°Ýng hiÇu qu£ và séc c¡nh tranh cho khu vñc kinh t¿ nhà n°Ûc n¿u nh° quá trình này °ãc thñc hiÇn mÙt cách minh b¡ch và có trách nhiÇm. Tuy nhiên, trên thñc t¿, cing vì qu£n lý y¿u kém nên cÕ ph§n hóa trong nhiÁu tr°Ýng hãp ã bË bi¿n thành t° nhân hóa, giúp cho nhïng ng°Ýi n¯m quyÁn kiÃm soát công ty trß nên giàu có trong khi tài s£n cça dân, cça n°Ûc bË th¥t thoát n·ng nÁ.

Ho¡t Ùng cça hÇ thÑng tài chính cing ph£n ánh sñ th¥t b¡i cça ViÇt Nam trong viÇc tách b¡ch quyÁn lñc kinh t¿ và quyÁn lñc chính trË. Trong khi khu vñc kinh t¿ ngoài quÑc doanh t¡o ra h¡n 90% viÇc làm trong khu vñc công nghiÇp và g§n 70% s£n l°ãng công nghiÇp thì ph§n lÛn tín dång và §u t° cça nhà n°Ûc l¡i °ãc giành cho khu vñc kinh t¿ quÑc doanh. Trong thÝi gian qua, giao dËch nÙi gián ã trß thành hiÇn t°ãng t°¡ng Ñi phÕ bi¿n trên thË tr°Ýng chéng khoán, trong ó n¡n nhân là các nhà §u t° nhÏ l». Óng thÝi, các giám Ñc và nhïng ng°Ýi chç doanh nghiÇp v«n ti¿p tåc lãi dång k½ hß cça thË tr°Ýng à tråc lãi cho mình.

Bài vi¿t này cing phân tích vai trò trÍng tâm cça giáo dåc trong mô hình phát triÃn cça ông Á à të ó nêu b­t lên sñ c¥p thi¿t ph£i c£i cách toàn diÇn và triÇt à nÁn giáo dåc cça ViÇt Nam. M·c dù nÙi dung phân tích t­p trung vào giáo dåc ¡i hÍc nh°ng c§n ph£i th¥y r±ng hÇ thÑng giáo dåc cça ViÇt Nam ang bË khçng ho£ng ß mÍi c¥p Ù. Bài vi¿t chÉ ra r±ng ch¥t l°ãng giáo dåc ¡i hÍc là mÙt chÉ báo áng tin c­y cho méc Ù thËnh v°ãng vÁ kinh t¿. Të thñc t¿ này, tình tr¡ng kém cÏi cça các tr°Ýng ¡i hÍc ViÇt Nam so vÛi h§u h¿t các tr°Ýng ¡i hÍc trong khu vñc là mÙt iÁu vô cùng áng lo ng¡i. Tình tr¡ng giáo dåc hiÇn nay ß ViÇt Nam không chÉ là mÙt trß ng¡i lÛn cho sñ phát triÃn kinh t¿ mà còn là m§m mÑng cho sñ b¥t mãn vÁ xã hÙi và b¥t Õn vÁ chính trË trong t°¡ng lai.

M·c dù nhïng xu th¿ trên ch°a ¿n méc nguy hiÃm ch¿t ng°Ýi nh°ng à bi¿n nhïng tiÁm nng to lÛn cça ViÇt Nam thành hiÇn thñc thì nhà n°Ûc ph£i hành Ùng téc thÝi và qu£ quy¿t trong mÙt sÑ l)nh vñc chính sách. Ph§n cuÑi cça bài vi¿t này °ãc dành à th£o lu­n mÙt sÑ ki¿n nghË chính sách. Trong khuôn khÕ có h¡n, chúng tôi chÉ có thà th£o lu­n mÙt sÑ v¥n Á quan trÍng và có tính °u tiên cao nh¥t mà không thà th£o lu­n mÙt cách toàn diÇn mÍi v¥n Á cça ViÇt Nam. Chúng tôi không hÁ né tránh nhïng v¥n Á có thà gây tranh cãi. Sñ thñc là, chính vì nh­n théc °ãc mÙt cách h¿t séc rõ ràng vÁ sñ thi¿u v¯ng cça nhïng ti¿ng nói ph£n biÇn chính sách vÛi tinh th§n xây dñng mà chúng tôi thñc hiÇn bài vi¿t này. Nhïng chính sách có hiÇu lñc chÉ °ãc ra Ýi të nhïng phân tích sâu s¯c và th£o lu­n sôi nÕi, có cn cé.5 NhiÁu quÑc gia khác cing ã tëng tr£i qua mÙt sÑ thách théc mà ViÇt Nam ang g·p ph£i. iÁu này có ngh)a là nhiÁu gi£i pháp và bài hÍc ã có sµn, thi¿u chng chÉ là mÙt quy¿t tâm chính trË. ây cing chính là chç Á quan trÍng thé hai cça bài vi¿t: b±ng nhïng lña chÍn (hay không lña chÍn) cça mình, nhà n°Ûc ViÇt Nam s½ quy¿t Ënh tÑc Ù và triÃn vÍng phát triÃn kinh t¿ cça ¥t n°Ûc. Nói mÙt cách khác, Ñi vÛi ViÇt Nam, thành công là mÙt sñ lña chÍn trong t§m tay.

NÙi dung

Ph§n 1. Câu chuyÇn vÁ hai mô hình phát triÃn

I. GiÛi thiÇu& & ..

II. Sñ thành công cça ông Á và sñ th¥t b¡i (t°¡ng Ñi) cça ông Nam Á

1. Giáo dåc& & ...

2. C¡ sß h¡ t§ng và ô thË hóa& .

3. Doanh nghiÇp c¡nh tranh quÑc t¿

4. HÇ thÑng tài chính

5. HiÇu nng cça Nhà n°Ûc

6. Công b±ng

Ph§n 2. Trung QuÑc: ý ngh)a xã hÙi cça tng tr°ßng

III. Trung QuÑc ngày nay

Ph§n 3. ViÇt Nam: ông Á hay ông Nam Á

IV. ViÇt Nam: ông Á hay ông Nam Á?

1. Giáo dåc

2. C¡ sß h¡ t§ng và ô thË hóa

3. Các công ty có tính c¡nh tranh quÑc t¿

4. HÇ thÑng tài chính

5. HiÇu nng cça Nhà n°Ûc

6. Công b±ng

Ph§n 4. Duy trì tng tr°ßng bÁn vïng và công b±ng

V. Tình tr¡ng l°áng thà : NÁn kinh t¿ ViÇt Nam hiÇn nay

1. Các nguÓn tng tr°ßng

2. Nhïng xu th¿ chç y¿u

3. Chi¿n l°ãc nhïng Énh cao chÉ huy cça nhà n°Ûc

4. Ñi diÇn vÛi thách théc të Trung QuÑc

Ph§n 5. Khuy¿n nghË chính sách

VI. iÁu kiÇn tiên quy¿t: Quy¿t tâm chính trË

VII. Khuy¿n nghË chính sách

1. Giáo dåc

1. C§n công khai các ngân sách nhà n°Ûc dành cho giáo dåc

2. Thñc hiÇn mÙt cuÙc cách m¡ng trong giáo dåc ¡i hÍc

2. C¡ sß h¡ t§ng và ô thË hóa

1. Gi£i quy¿t tình tr¡ng thi¿u nng l°ãng

2. Thành l­p HÙi Óng th©m Ënh §u t° công Ùc l­p

3. Áp dång thu¿ b¥t Ùng s£n

4. Minh b¡ch hóa các quy Ënh vÁ ¥t ai

5. §u t° thÏa áng cho các thành phÑ

3. Nng lñc c¡nh tranh cça doanh nghiÇp

1. Gi£i tán các tÕng công ty và th­n trÍng vÛi các t­p oàn

2. H× trã khu vñc dân doanh

3. Thành l­p HÇ thÑng Sáng t¡o QuÑc gia

4. HÇ thÑng tài chính

1. Gi£m l¡m phát

2. Bi¿n Ngân hàng Nhà n°Ûc ViÇt Nam thành mÙt ngân hàng trung °¡ng thñc thå

5. HiÇu lñc cça Nhà n°Ûc

1. Lo¡i bÏ nhïng chính sách hoang °Ýng

2. Nâng cao nng lñc kù trË

3. Nhu c§u phân tích và th£o lu­n có tính phê phán trong nÙi bÙ Chính phç

4. ©y m¡nh giám sát të bên ngoài

5. Tng c°Ýng tính chËu trách nhiÇm cça các nhà tài trã

6. Theo uÕi Ënh h°Ûng c£i cách m¡nh m½ trong chi¿n l°ãc 10 nm 2011 - 2020

6. Công b±ng

1. C£i thiÇn ch¥t l°ãng giáo dåc

2. C£i thiÇn ch¥t l°ãng y t¿

3. C£i thiÇn kh£ nng sß hïu nhà cho ng°Ýi dân ß thành thË

4. Trã c¥p cho ho¡t Ùng ào t¡o nghÁ

5. Ti¿p tåc nâng c¥p c¡ sß h¡ t§ng nông thôn

Ph§n 1. Câu chuyÇn vÁ hai mô hình phát triÃn

I. GiÛi thiÇu

Måc tiêu phát triÃn cça ViÇt Nam §y tham vÍng: trß thành mÙt n°Ûc công nghiÇp theo h°Ûng hiÇn ¡i vào nm 2020, và mÙt cách khái quát h¡n, xây dñng mÙt quÑc gia dân giàu, n°Ûc m¡nh, xã hÙi công b±ng, dân chç, vn minh . Th¿ nh°ng, n¿u nhïng xu th¿ hiÇn nay v«n °ãc ti¿p tåc thì có l½ ViÇt Nam s½ không thà ¡t °ãc nhïng måc tiêu này, ít nh¥t là trong mÙt kho£ng thÝi gian kh£ d) ch¥p nh­n °ãc vÁ m·t chính trË. Bài vi¿t này gi£i thích t¡i sao l¡i nh° v­y và Á xu¥t khuôn khÕ cho mÙt chính sách thành công h¡n.

Th¥t b¡i trong viÇc ¡t °ãc nhïng måc tiêu phát triÃn s½ là mÙt sñ thåt lùi to lÛn Ñi vÛi ng°Ýi dân ViÇt Nam. Tuy nhiên, të góc Ù kinh t¿ khách quan mà nói thì iÁu này, n¿u có x£y ra, cing không có gì quá ng¡c nhiên. Trong sÑ các quÑc gia ã thoát nghèo và có méc thu nh­p trung bình - vÑn là måc tiêu ViÇt Nam ang h°Ûng tÛi - chÉ có mÙt vài n°Ûc ti¿p tåc v°¡n lên trß thành nhïng quÑc gia giàu có, hiÇn ¡i, và có th¿ lñc. Nói mÙt cách khác, xu h°Ûng phát triÃn phÕ bi¿n không éng vÁ phía ViÇt Nam. M·c dù v­y, xu h°Ûng này không ph£i là mÙt Ënh mÇnh. Ng°ãc l¡i, ViÇt Nam ang có nhïng tiÁm nng to lÛn mà không ph£i quÑc gia nào cing có. ChÉ trong vòng 20 nm, ViÇt Nam ã xây dñng °ãc mÙt nÁn kinh t¿ nng Ùng và hÙi nh­p. Tuy nhiên, bài vi¿t này cing s½ chÉ ra r±ng, thành công trong quá khé không ph£i là mÙt sñ b£o £m vïng ch¯c cho t°¡ng lai. N¯m b¯t °ãc nhïng c¡ hÙi të toàn c§u hóa, Óng thÝi tránh °ãc nhïng c¡m b«y cça nó s½ là nhïng thách théc to lÛn Ñi vÛi Chính phç ViÇt Nam.

Sñ phát triÃn cça ông Á và ông Nam Á cung c¥p cho ViÇt Nam nhïng bài hÍc quý báu.6 Sau th¿ chi¿n thé 2, các n°Ûc ông Á và ông Nam Á Áu trß l¡i cùng mÙt v¡ch xu¥t phát të méc thu nh­p và phát triÃn th¥p. Th¿ nh°ng ch°a §y 20 nm sau, téc là të nhïng nm 1960, các n°Ûc ông Á ã tr£i qua mÙt giai o¡n phát triÃn v°ãt b­c ch°a tëng có trong lËch sí. Trong các n°Ûc ông Á, chÉ có Trung QuÑc xu¥t phát ch­m h¡n c£ do bË sa l§y vào th£m hÍa ¡i nh©y vÍt và Cách m¡ng Vn hóa. Ngày nay, nhïng quÑc gia này Áu tñ hào vì có Chính phç nng Ùng, hiÇu qu£, quyÁn nng, và xã hÙi tiên ti¿n. HÍ ã ho·c ang nhanh chóng xây dñng °ãc mÙt nÁn giáo dåc và y t¿ ³ng c¥p th¿ giÛi cho ng°Ýi dân cça mình.

Nhïng thành phÑ cça nhïng quÑc gia này nng Ùng vÁ m·t vn hóa, tr­t tñ vÁ m·t xã hÙi, và an toàn vÁ m·t vÇ sinh, môi tr°Ýng.

Ng°ãc l¡i, ngay c£ trong nhïng giai o¡n phát triÃn nhanh nh¥t cça mình, các n°Ûc ông Nam Á cing ch°a thà thñc hiÇn °ãc nhïng sñ chuyÃn hóa vÁ chính trË, kinh t¿, và xã hÙi nh° cça các n°Ûc ông Á, và ây chính là iÃm khác biÇt lÛn lao giïa các n°Ûc ông Á và các n°Ûc ông Nam Á nói riêng cing nh° các n°Ûc ang phát triÃn nói chung. Cho ¿n nay, nÁn kinh t¿ cça ông Nam Á v«n dña vào viÇc khai thác lao Ùng giá r» và tài nguyên tñ nhiên. Ngo¡i trë Ma-lay-xia, các n°Ûc ang phát triÃn ß ông Nam Á Áu ã tëng tr£i qua nhïng giai o¡n thng tr§m chính trË và bi¿n Ùng xã hÙi. Chính phç ß các n°Ûc này ã bË suy y¿u mÙt cách áng kà vì tham nhing và chính trË b©n thÉu ch¡y theo Óng tiÁn. Các cuÙc biÃu tình lÛn và £o chính quân sñ ã tëng l­t Õ chính quyÁn ß In-ô-nê-xia, Thai-land, và Phi-lip-pin. Quá trình ô thË hóa ß nhïng n°Ûc này ang diÅn ra mÙt cách h×n lo¡n, vÛi hàng triÇu con ng°Ýi ang ph£i sÑng lay l¯t trong các khu Õ chuÙt, dÍc theo bÝ sông hay bên rìa thành phÑ ß Jakarta, Bangkok, và Manila. DËch vå giáo dåc và y t¿ tÑt là iÁu gì ó xa xÉ mà chÉ nhïng ng°Ýi giàu có mÛi vÛi tÛi °ãc. Tóm l¡i, con °Ýng cça các n°Ûc ông Á là con °Ýng th³ng à ¡t tÛi sñ thËnh v°ãng, Õn Ënh và kính trÍng cça cÙng Óng quÑc t¿. Còn con °Ýng cça các n°Ûc ông Nam Á thì vòng vèo và gÓ ghÁ h¡n, °a các quÑc gia này tÛi mÙt hiÇn t¡i mong manh h¡n và mÙt t°¡ng lai b¥t Ënh h¡n, vÛi n×i ám £nh cça b¥t công và b¥t Õn. áng ti¿c là d°Ýng nh° ViÇt Nam l¡i ang i l¡i con °Ýng cça các n°Ûc ông Nam Á.

Sñ c¥t cánh cça ViÇt Nam chÉ mÛi b¯t §u, ViÇt Nam v«n còn nghèo so vÛi các n°Ûc ông Nam Á khác và r¥t nghèo so vÛi các n°Ûc phát triÃn ß ông Á. Là ng°Ýi i sau, ViÇt Nam có °u th¿ là có thà hÍc kinh nghiÇm thành công và th¥t b¡i cça các n°Ûc i tr°Ûc, trong ó mÙt bài hÍc bao trùm là các quÑc gia quy¿t Ënh tÑc Ù tng tr°ßng cça mình thông qua viÇc thñc hiÇn hay không thñc hiÇn nhïng quy¿t sách chi¿n l°ãc th°Ýng là khó khn vÁ m·t chính trË. T°¡ng lai cça ViÇt Nam s½ phå thuÙc r¥t nhiÁu vào ch¥t l°ãng các quy¿t sách cça Chính phç. Nói mÙt cách khác, thành công hay th¥t b¡i là sñ lña chÍn ché không ph£i là Ënh mÇnh.

Ph§n ti¿p theo so sánh Ñi chi¿u sñ phát triÃn ông Á và ông Nam Á. Ph§n 2 xem xét nhïng ý ngh)a vÁ m·t xã hÙi cça chính sách kinh t¿ hiÇn nay cça Trung QuÑc. Ph§n 3 ánh giá nhïng chính sách hiÇn nay cça ViÇt Nam trong sáu l)nh vñc có tính quy¿t Ënh tÛi sñ phát triÃn cça ViÇt Nam. Ph§n 4 phân tích c¥u trúc hiÇn t¡i cça nÁn kinh t¿ ViÇt Nam à të ó nh­n diÇn các Ùng lñc và trß lñc cça tng tr°ßng. Trong Ph§n 5, chúng tôi s½ °a ra mÙt sÑ gãi ý chính sách à giúp ViÇt Nam b» lái nÁn kinh t¿ theo quù ¡o tng tr°ßng cça ông Á.

II. Sñ thành công cça ông Á và sñ th¥t b¡i (t°¡ng Ñi) cça ông Nam Á.7

Sau mÙt thÝi gian tng tr°ßng khá nhanh, hiÇn nay tÑc Ù tng tr°ßng cça các n°Ûc ông Nam Á ã ch­m l¡i. Ma-lay-xia ã ti¿n mÙt b°Ûc dài të 1969 cho tÛi 1995 vÛi tÑc Ù tng tr°ßng trung bình 7%/nm. Trong giai o¡n này chÉ có mÙt sñ gián o¡n tng tr°ßng nhÏ të 1984 ¿n 1986. T°¡ng tñ nh° v­y, In-ô-nê-xia cing tng tr°ßng nhanh trong giai o¡n 1967 - 96. Trong 3 th­p k÷ này, tÑc Ù tng tr°ßng trung bình cça In-ô-nê-xia là 6,8%/nm. TÑc Ù tng tr°ßng cça Thái-lan duy trì ß méc 7,6%/nm trong vòng g§n 4 th­p k÷. Tuy nhiên, tÑc Ù tng tr°ßng cça các n°Ûc này ã gi£m xuÑng, hiÇn chÉ còn ß méc 4 - 6%. V¥n Á là sñ suy gi£m tÑc Ù tng tr°ßng ß các n°Ûc này x£y ra khi méc thu nh­p trung bình cça ng°Ýi dân còn t°¡ng Ñi th¥p, ß In-ô-nê-xia là $1.280, ß Thái-lan là $2.700, và ß Ma-lay-xia là d°Ûi $5.000.8 Ng°ãc l¡i, thu nh­p trên §u ng°Ýi cça Hàn QuÑc và ài Loan hiÇn nay Áu v°ãt méc $15.000. Sñ thñc là trong khu vñc, Hàn QuÑc và ài Loan là hai n°Ûc duy nh¥t (ngo¡i trë Sing-ga-po và Nh­t B£n) ã thành công trong viÇc °a méc thu nh­p trung bình cça ng°Ýi dân v°ãt ng°áng $10.000. So vÛi ông Nam Á thì các nÁn kinh t¿ ông Á ã duy trì °ãc tÑc Ù tng tr°ßng cao h¡n trong mÙt thÝi gian dài h¡n, và k¿t qu£ là các n°Ûc ông Á (trë Trung QuÑc) ang n±m trong sÑ nhïng n°Ûc giàu nh¥t trên th¿ giÛi.

Các n°Ûc ông Á thành công là nhÝ có chính sách úng ¯n trong 6 l)nh vñc then chÑt, bao gÓm giáo dåc, c¡ sß h¡ t§ng và ô thË hóa, doanh nghiÇp c¡nh tranh quÑc t¿, hÇ thÑng tài chính, hiÇu nng cça Nhà n°Ûc, và công b±ng. Sñ ti¿p nÑi thành công cça ViÇt Nam cing s½ phå thuÙc vào hiÇu qu£ cça chính sách trong 6 l)nh vñc này. Trong khuôn khÕ bài vi¿t này, chúng tôi không có tham vÍng trình bày mÙt phân tích toàn diÇn vÁ sñ phát triÃn cça các n°Ûc ông Á và ông Nam Á. Thay vào ó, ph§n th£o lu­n d°Ûi ây s½ nh¥n m¡nh mÙt sÑ c¡ b£n cça tng tr°ßng kinh t¿ bÁn vïng và cung c¥p mÙt khuôn khÕ Ã ánh giá hiÇn tr¡ng cça nÁn kinh t¿ ViÇt Nam.

1. Giáo dåc

Các nhà phân tích ã °a ra nhiÁu lÝi gi£i thích cho sñ thành công cça ông Á. MÙt sÑ nhà phân tích nh¥n m¡nh tÛi tính thân thiÇn vÛi thË tr°Ýng cça các chính sách kinh t¿. MÙt sÑ khác t­p trung vào vai trò can thiÇp cça nhà n°Ûc trong viÇc thúc ©y công nghiÇp hóa. M·c dù hai nhóm có thà có nhïng nh­n Ënh khác nhau vÁ vai trò cça nhà n°Ûc và thË tr°Ýng, nh°ng hÍ Áu thÑng nh¥t vÛi nhau ß mÙt iÃm, ó là các quÑc gia ông Á §u t° mÙt cách h¿t séc m¡nh m½ cho giáo dåc ß t¥t c£ các c¥p.9 Các n°Ûc ông Á có mÙt t§m nhìn chi¿n l°ãc toàn diÇn cho sñ phát triÃn nguÓn lñc con ng°Ýi. Ho¡t Ùng d¡y nghÁ ß các n°Ûc này cung c¥p cho dân di c° të nông thôn ra thành thË nhïng kù nng c§n thi¿t à hÍ có thà tìm °ãc viÇc trong các nhà máy vÛi méc thu nh­p tÑt h¡n. Méc Ù ti¿p c­n giáo dåc ¡i hÍc cça các n°Ûc này °ãc mß rÙng mÙt cách nhanh chóng,10 trong ó áng l°u ý là giáo dåc kù thu­t và công nghÇ. Ch³ng h¡n nh° vào nm 1971, sÑ kù s° ß các n°Ûc có méc thu nh­p trung bình thÝi ó là 4,6/1.000 dân, trong khi ß ài-loan và Sing-ga-po, con sÑ này l§n l°ãt là 8 và 10.11 Các n°Ûc ông Á dành mÙt sñ °u tiên cao Ù cho các tr°Ýng ¡i hÍc nghiên céu ³ng c¥p, n¡i ào t¡o ra nhïng ký s°, nhà khoa hÍc, giám Ñc, và quan chéc Chính phç à áp éng nhu c§u cça mÙt xã hÙi nay ã trß nên phéc t¡p và tinh vi h¡n. Các n°Ûc này khuy¿n khích sinh viên du hÍc, Óng thÝi t¡o ra nhïng khuy¿n khích thích áng à thu hút sinh viên vÁ n°Ûc. Ngay c£ nhïng chi¿n l°ãc công nghiÇp có tính Ënh h°Ûng cça Chính phç cing °ãc b¯t §u b±ng viÇc §u t° vào vÑn con ng°Ýi. Ví då nh° trong nhïng nm 1970 và 1980, hàng trm sinh viên Hàn QuÑc ã ra n°Ûc ngoài à hÍc vÁ các ngành liên quan ¿n công nghÇ óng tàu t¡i nhïng tr°Ýng ¡i hÍc hàng §u cça th¿ giÛi. Nhïng ng°Ýi này khi trß vÁ ã óng vai trò then chÑt trong viÇc ra Ýi ngành công nghiÇp óng tàu cça Hàn QuÑc. Mô théc này °ãc l·p l¡i Ñi vÛi sñ bùng nÕ cça ngành công nghiÇp bán d«n ß ài Loan và Trung QuÑc trong nhïng nm 1990. Chính phç cça hai n°Ûc này ã §u t° thÝi gian và n× lñc mÙt cách áng kà trong viÇc phát triÃn m¡ng l°Ûi l°u hÍc sinh ngành kù thu­t ß các tr°Ýng ¡i hÍc hàng §u cça Mù, và nhïng nhà khoa hÍc tr» héa h¹n nh¥t nh­n °ãc nhïng lÝi Á nghË h¥p d«n nh¥t à vÁ n°Ûc gi£ng d¡y t¡i các tr°Ýng ¡i hÍc ho·c mß công ty t° nhân.12 Các n°Ûc ông Á ã thành công h¡n các n°Ûc ông Nam Á g§n nh° trên mÍi ph°¡ng diÇn. Ngày nay, nhiÁu tr°Ýng ¡i hÍc cça Trung QuÑc, Hàn QuÑc, và ài Loan n±m trong danh sách 100 tr°Ýng ¡i hÍc hàng §u cça Châu Á theo x¿p h¡ng cça tr°Ýng ¡i hÍc Giao thông Th°ãng H£i. Ngoài Sing-ga-po ra thì không có mÙt n°Ûc ông Nam Á nào có tr°Ýng ¡i hÍc n±m trong danh sách này.13

Hình 1. Tng tr°ßng GDP trên §u ng°Ýi, 1960 - 2004

NguÓn: Nhïng ChÉ báo Phát triÃn Th¿ giÛi (World Development Indicators)

INCLUDEPICTURE "http://www.diendan.org/viet-nam/lua-chon-thanh-cong/harvard_html_mb5b61ff.jpg" \* MERGEFORMATINET

2. C¡ sß h¡ t§ng và ô thË hóa

Xây dñng CSHT c§n thi¿t cho sñ tng tr°ßng kinh t¿ và ô thË hóa nhanh òi hÏi các nguÓn lñc cça Chính phç ph£i °ãc sí dång mÙt cách hiÇu qu£. Þ ây cing v­y, trë Trung QuÑc ra, các n°Ûc ông Á ¡t °ãc nhïng k¿t qu£ áng tñ hào h¡n nhiÁu so vÛi các n°Ûc ông Nam Á. ChÉ c§n so sánh Tokyo, Seoul và Taipei vÛi Bangkok, Manila, và Jakarta là ã có thà th¥y sñ khác biÇt to lÛn: thành phÑ ß các n°Ûc ông Á là Ùng lñc cho tng tr°ßng và Õi mÛi kinh t¿, trong khi thành phÑ ß các n°Ûc ông Nam Á ô nhiÅm, ùn t¯c, ¯t Ï, và ng­p n°Ûc. Nghèo ói, tÙi ph¡m và sñ b¥t lñc trong viÇc cung c¥p các dËch vå ô thË c¡ b£n nh° giao thông, iÇn, n°Ûc s¡ch là nhïng tai hÍa cça các thành phÑ ông Nam Á. Không có gì ng¡c nhiên khi các phong trào biÃu tình ß ô thË ã làm nghiêng ng£ chính quyÁn ß Bangkok, Manila, và Jakarta. Bên c¡nh sñ th¥t b¡i trong qu£n lý ô thË, các n°Ûc ông Nam Á còn có xu h°Ûng §u t° quá méc vào các dñ án khÕng lÓ mà trong h§u h¿t tr°Ýng hãp Áu chéng tÏ là ch°a c§n thi¿t và lãng phí. Nói chung, các n°Ûc ông Á th°Ýng th­n trÍng h¡n và chÉ §u t° à nâng cao công su¥t khi c§n thi¿t. HYPERLINK "http://blog.360.yahoo.com/blog-C6To.awlc6eMWmDUvAozkYGe?tag=111%3Al%3Fach%3Fnth%E0nhc%F4ng%282%29" \l "_ftn1" 14 T¡i sao các n°Ûc ông Á l¡i thành công h¡n các n°Ûc ông Nam Á nhiÁu ¿n th¿? MÙt nhân tÑ quan trÍng là các quy¿t Ënh vÁ CSHT ß các n°Ûc này do các nhà kù trË ít chËu áp lñc chính trË thñc hiÇn. Ng°ãc l¡i, ß các n°Ûc ông Nam Á, các quy¿t Ënh §u t° cça Nhà n°Ûc th°Ýng bË chi phÑi và thao túng bßi các nhóm lãi ích ·c biÇt. Nh° s½ °ãc th£o lu­n thêm ß d°Ûi, trong l)nh vñc §u t° công vào CSHT và ô thË hóa, Trung QuÑc r¥t giÑng vÛi các n°Ûc ông Nam Á. Chính phç Trung QuÑc ã th¥t b¡i trong viÇc b£o vÇ nhïng quy¿t Ënh này khÏi sñ can thiÇp có tính chính trË. Quá trình ô thË hóa nhanh chóng cça Trung QuÑc ã à l¡i nhiÁu h­u qu£ nghiêm trÍng vÁ môi tr°Ýng, gây nên sñ b¥t mãn và trong mÙt sÑ tr°Ýng hãp d«n tÛi biÃu tình cça ng°Ýi dân ô thË.

3. Doanh nghiÇp c¡nh tranh quÑc t¿

TÑc Ù tng tr°ßng nhanh cça các ngành công nghiÇp có tính c¡nh tranh là chìa khóa à duy trì tÑc Ù tng tr°ßng kinh t¿ cao cho các nÁn kinh t¿ có GDP trên §u ng°Ýi d°Ûi 15.000 ô-la Mù. Các công ty công nghiÇp s½ không thà tng tr°ßng nhanh n¿u chúng không c¡nh tranh °ãc vÛi c£ các Ñi thç trên thË tr°Ýng nÙi Ëa, và quan trÍng h¡n, trên thË tr°Ýng quÑc t¿. Các công ty dña d«m vào vË th¿ Ùc quyÁn trên thË tr°Ýng nÙi Ëa nhÝ vào sñ h× trã cça nhà n°Ûc và không ph£i chËu áp lñc cça c¡nh tranh s½ không n× lñc ho·c không ch¥p nh­n rçi ro à tìm ki¿m thË tr°Ýng mÛi hay c£i ti¿n s£n ph©m và quá trình s£n xu¥t. ThÝi gian và nng l°ãng cça Ùi ngi cán bÙ s½ °ãc dành cho viÇc duy trì sñ °u ái cça nhà n°Ûc thay vì tìm cách c£i ti¿n, gi£m chi phí, tng ch¥t l°ãng, và chuyÃn sang các dòng s£n ph©m mÛi. Þ các n°Ûc ông Á, khi nhà n°Ûc h× trã cho mÙt ngành công nghiÇp nào ó, hay th­m chí mÙt doanh nghiÇp cá biÇt nào ó, thì nói chung, ngành công nghiÇp hay doanh nghiÇp này Áu bi¿t ngay të §u r±ng sñ h× trã này chÉ có tính t¡m thÝi và r±ng hÍ s½ ph£i xu¥t kh©u sau mÙt vài nm à có thà tñ tÓn t¡i. Quy t¯c này °ãc gÍi là xu¥t kh©u hay là ch¿t . MÙt ngo¡i lÇ Ñi vÛi quy lu­t này xu¥t hiÇn ß Hàn QuÑc trong nhïng nm 1990 là khi các chaebol trß thành quá lÛn nên không °ãc phép th¥t b¡i - có ngh)a là Chính phç Hàn QuÑc s½ luôn ph£i gi£i céu chaebol khi chúng có nguy c¡ th¥t b¡i. Tuy nhiên, trong cuÙc khçng ho£ng tài chính ông Á 1997 - 1998, Chính phç Hàn QuÑc ã không thà céu °ãc nhïng chaebol.

M·c dù các ngành công nghiÇp cça Trung QuÑc ngày càng hÙi nh­p sâu h¡n vào nÁn kinh t¿ toàn c§u nh°ng chúng v«n dña chç y¿u vào các biÇn pháp c¯t gi£m chi phí thay vì c£i ti¿n hay khai thác hiÇu qu£ kinh t¿ theo quy mô. Ngay c£ nhïng công ty lÛn cça Trung QuÑc cing th°Ýng là t­p hãp bao gÓm mÙt sÑ các ho¡t Ùng kinh doanh cÑt lõi i kèm vÛi r¥t nhiÁu chi nhánh nhÏ, ho¡t Ùng trong nhïng ngành không hÁ có liên quan tÛi ho¡t Ùng cÑt lõi. ViÇc quÑc gia lÛn nh¥t hành tinh này không t­n dång °ãc lãi th¿ theo quy mô trong ngành công nghiÇp thép, máy móc, và ô tô chç y¿u là do chính quyÁn Ëa ph°¡ng ã chuyÃn §u t° và các hình théc h× trã khác cho các doanh nghiÇp Ëa ph°¡ng ché không ph£i cho các doanh nghiÇp quán quân cça trung °¡ng. HYPERLINK "http://blog.360.yahoo.com/blog-C6To.awlc6eMWmDUvAozkYGe?tag=111%3Al%3Fach%3Fnth%E0nhc%F4ng%282%29" \l "_ftn2" 15 CÑ g¯ng cça chính quyÁn trung °¡ng trong viÇc cçng cÑ ngành thép ã th¥t b¡i vì các doanh nghiÇp thép Ëa ph°¡ng liên tåc °ãc các chính quyÁn Ëa ph°¡ng gi£i céu . K¿t qu£ là, m·c dù Trung QuÑc có mÙt thË tr°Ýng nÙi Ëa r¥t lÛn nh°ng nng su¥t cça các doanh nghiÇp s£n xu¥t thép cça Trung QuÑc l¡i th¥p h¡n nhiÁu so vÛi nhïng doanh nghiÇp quÑc t¿ hàng §u. HYPERLINK "http://blog.360.yahoo.com/blog-C6To.awlc6eMWmDUvAozkYGe?tag=111%3Al%3Fach%3Fnth%E0nhc%F4ng%282%29" \l "_ftn3" 16

Ngày nay, nÁn công nghiÇp cça ViÇt Nam phå thuÙc n·ng nÁ vào các s£n ph©m thâm dång lao Ùng nh° giày dép, dÇt may, Ó g× - t°¡ng tñ nh° h§u h¿t các n°Ûc ông Á 30 nm tr°Ûc. ViÇc dña vào các s£n ph©m thâm dång lao Ùng trong mÙt sÑ giai o¡n §u cça quá trình công nghiÇp hóa giúp t¡o công n viÇc làm, thu vÁ ngo¡i tÇ, và tích luù kinh nghiÇm iÁu hành các doanh nghiÇp công nghiÇp hiÇn ¡i. Tuy nhiên, các quÑc gia c¡nh tranh trên c¡ sß lao Ùng r» không thà v°ãt qua méc thu nh­p trung bình th¥p. Nhïng n°Ûc này ph£i ch­t v­t à có °ãc mÙt t÷ lÇ lãi nhu­n mÏng manh trong nhïng thË tr°Ýng mà m×i ngày l¡i xu¥t hiÇn thêm nhïng Ñi thç c¡nh tranh mÛi. Nh­t B£n, ài Loan, Hàn QuÑc và Sing-ga-po ã ti¿n xa trên con °Ýng hÍc hÏi và c£i ti¿n à cuÑi cùng b°Ûc vào °ãc các thË tr°Ýng s£n ph©m phéc t¡p và tinh vi h¡n, thâm dång vÑn và công nghÇ h¡n. Khi méc l°¡ng trung bình t¡i các n°Ûc này tng lên, các nhà máy thâm dång lao Ùng và nguÓn lñc d§n d§n °ãc chuyÃn sang Trung QuÑc và ông Nam Á. Quá trình chuyÃn Õi này không x£y ra mÙt cách tñ Ùng. Nó òi hÏi các cá nhân, doanh nghiÇp, và nhà n°Ûc ph£i cÑ g¯ng cao Ù mÙt cách t­p trung à có thà thúc ©y và thñc hiÇn quá trình chuyÃn Õi này.

Các n°Ûc ông Á thñc hiÇn mÙt chính sách kiên trì nhiÁu khi ¿n cñc oan trong viÇc theo uÕi kù nng, công nghÇ, và tri théc tiên ti¿n à có thà giúp các doanh nghiÇp cça mình xâm nh­p thË tr°Ýng s£n ph©m mÛi và hiÇn ¡i hóa quá trình s£n xu¥t. Các n°Ûc này ã xây dñng các hÇ thÑng sáng t¡o c¥p quÑc gia à ti¿p thu và nâng cao nng lñc công nghÇ cing nh° kh£ nng ti¿p c­n, iÁu chÉnh, và hoàn thiÇn các công nghÇ nh­p kh©u. HÍ ã sí dång các chính sách th°¡ng m¡i, tài chính, giáo dåc, thu¿ à thúc ©y các doanh nghiÇp nÙi Ëa nâng cao kù nng và ch¥t l°ãng s£n ph©m cça mình. HYPERLINK "http://blog.360.yahoo.com/blog-C6To.awlc6eMWmDUvAozkYGe?tag=111%3Al%3Fach%3Fnth%E0nhc%F4ng%282%29" \l "_ftn4" 17 Chính phç ài Loan ã Õi mÛi hÇ thÑng giáo dåc à có thà cung c¥p cho nÁn kinh t¿ nhïng kù s° và nhà khoa hÍc °ãc ào t¡o bài b£n. N°Ûc này ã t¡o nhu c§u cho các dËch vå tin hÍc b±ng cách tin hÍc hóa ho¡t Ùng cça các c¡ quan nhà n°Ûc, xây dñng các viÇn nghiên céu ³ng c¥p th¿ giÛi à phát triÃn các công nghÇ tiên phong. Công viên Khoa hÍc Công nghÇ Hsin-Chu °ãc thành l­p à thu hút các nhà khoa hÍc và doanh nhân ài Loan të Thung ling Silicon và các n¡i khác vÁ n°Ûc làm viÇc. Công ty Ch¿ t¡o Bán d«n ài Loan (TSMC), mÙt công ty úc bán d«n hàng §u th¿ giÛi, là mÙt s£n ph©m cça ViÇn Nghiên céu Công nghÇ cça Chính phç ài Loan, °ãc thành l­p vÛi sñ hãp tác cça Philips vào nm 1987. Trë mÙt sÑ r¥t ít ngo¡i lÇ Ñi vÛi doanh nghiÇp thâm dång vÑn cao (nh° tr°Ýng hãp cça TSMC) thì Chính phç không éng ra thành l­p doanh nghiÇp mà chÉ t¡o iÁu kiÇn sao cho các doanh nghiÇp t° nhân có thà thành công. Các doanh nghiÇp cça ài Loan ang i §u trong các l)nh vñc máy tính, iÇn tí, và nhiÁu l)nh vñc khác. Trái l¡i, In-ô-nê-xia và Thái-lan ang cÑ g¯ng thu hút mÙt l°ãng lÛn FDI nh°ng nhìn chung l¡i không t¡o ra °ãc môi tr°Ýng h× trã các doanh nghiÇp trong và ngoài n°Ûc b°Ûc lên nhïng b­c thang công nghÇ cao h¡n. Thái-lan thành công h¡n nhiÁu so vÛi In-ô-nê-xia trong l)nh vñc phå tùng ô tô và Õ céng máy tính, nh°ng doanh nghiÇp cça Thái-lan cho ¿n nay cing v«n ch°a thà xâm nh­p vào khâu thi¿t k¿ và sáng t¡o (là nhïng khâu t¡o ra nhiÁu giá trË gia tng nh¥t) cça nhïng ngành này.

MÙt bài hÍc quan trÍng thé hai të ông Á là th°¡ng m¡i quÑc t¿ không chÉ t¡o ra séc ép c¡nh tranh mà nó còn là mÙt th°Ûc o chính xác cho nng lñc c¡nh tranh cça các công ty nÙi Ëa. Các công ty xu¥t kh©u thành công cça Hàn QuÑc °ãc Chính phç th°ßng công mÙt cách hào phóng thông qua viÇc °u ãi các công ty này trong viÇc thâm nh­p thË tr°Ýng nÙi Ëa và thñc hiÇn các hãp Óng cça Chính phç. Óng thÝi, các công ty th¥t b¡i trong ho¡t Ùng xu¥t kh©u bË trëng ph¡t mÙt cách thích áng. Ngay c£ khi mÙt công ty nào ó (nh° trong ngành óng tàu ch³ng h¡n) cça Hàn QuÑc °ãc sñ h× trã cça nhà n°Ûc thì công ty này cing luôn chËu séc ép ph£i trß nên c¡nh tranh h¡n trên thË tr°Ýng quÑc t¿. M·c dù nhiÁu công cå trong sÑ này không còn thích hãp trong thÝi kó h­u WTO nïa nh°ng nguyên lý h× trã cho các doanh nghiÇp thành công trên thË tr°Ýng quÑc t¿ v«n là mÙt biÇn pháp hïu hiÇu à Chính phç khuy¿n khích nng lñc c¡nh tranh cça doanh nghiÇp. N¿u Ñi chi¿u vÛi kinh nghiÇm cça ông Nam Á thì các n°Ûc này ã b£o hÙ nhiÁu ngành công nghiÇp trong mÙt thÝi gian khá dài, d«n ¿n viÇc lãng phí nhïng nguÓn lñc khÕng lÓ và quý báu, trong khi l¡i chÉ t¡o ra nhïng doanh nghiÇp ÷ l¡i, thå Ùng, và kém c¡nh tranh, ·c biÇt là trong khu vñc nhà n°Ûc. Ô-tô Proton cça Ma-lay-xia và Thép Krakatau cça In-ô-nê-xia là hai ví då vÁ h­u qu£ tai h¡i cça chính sách v°¡n tÛi b­c thang công nghÇ cao h¡n trong iÁu kiÇn °ãc b£o hÙ lâu dài. Ngành công nghiÇp thép cça In-ô-nê-xia ang h¥p hÑi sau 30 nm °ãc b£o hÙ. T°¡ng tñ nh° v­y, ngành hàng không vÑn °ãc trã c¥p hào phóng thì nay ang ch¿t d§n ch¿t mòn sau cuÙc khçng ho£ng tài chính 1997-98 và do không có kh£ nng c¡nh tranh trên thË tr°Ýng quÑc t¿ vÁ máy bay cá nhÏ.

4. HÇ thÑng tài chính

Các n°Ûc ông Á dành mÙt ph§n lÛn thu nh­p quÑc dân cho các ho¡t Ùng §u t°, và hÍ ã §u t° mÙt cách hiÇu qu£. ài Loan tng tr°ßng ngo¡n måc 10% trong suÑt g§n 20 nm, të 1962 cho ¿n 1980, trong khi chÉ c§n §u t° kho£ng 26% GDP. N¿u so sánh vÛi ài Loan trong giai o¡n ó thì hiÇn nay ViÇt Nam ang ph£i tÑn g§n g¥p ôi l°ãng vÑn à t¡o thêm °ãc mÙt ¡n vË tng tr°ßng. Các n°Ûc ông Nam Á ã thành công trong viÇc huy Ùng mÙt t÷ lÇ §u t° r¥t cao nh°ng l¡i th¥t b¡i trong viÇc l·p l¡i kó tích tng tr°ßng cça các n°Ûc ông Á, trong ó nguyên nhân chç y¿u là su¥t sinh lãi cça các kho£n §u t° ß các n°Ûc ông Nam Á th¥p h¡n nhiÁu. Tham nhing ch¯c ch¯n là mÙt trong nhïng thç ph¡m khi các quù §u t° công bË bòn rút và thay Õi måc ích sí dång, và hÇ qu£ là chi phí kinh doanh bË Ùi lên cao. Bên c¡nh tham nhing thì mÙt nguyên nhân quan trÍng khác ho¡t Ùng tñ do hóa tài chính °ãc thñc hiÇn quá sÛm, trong khi hÇ thÑng tài chính °ãc thi¿t k¿ không thích hãp và ch°a sµn sàng. K¿t qu£ là sñ xu¥t hiÇn cça các kho£n §u c¡ rçi ro và sñ hình thành cça bong bóng tài s£n. CuÙc khçng ho£ng nm 1997 bÙc lÙ méc Ù §u t° quá méc vào các b¥t Ùng s£n có tính §u c¡ ß Thái-lan và In-ô-nê-xia. CuÙc khçng ho£ng này cing làm lÙ rõ sñ gi£ dÑi có tính hÇ thÑng trong qu£n trË nÙi bÙ công ty và trong các b£ng cân Ñi tài kho£n cça ngân hàng ß Thái-lan và In-ô-nê-xia - c£ hai là h­u qu£ cça viÇc các c¡ quan chéc nng ß hai n°Ûc này ã th¥t b¡i trong viÇc ban hành và thñc thi nhïng quy t¯c iÁu ti¿t c§n thi¿t. Cing c§n ph£i nói thêm là cuÙc khçng ho£ng 1997 chÉ là mÙt sñ kiÇn trong mÙt chu×i liên ti¿p các cuÙc khçng ho£ng ß Châu Mù La-tinh, B¯c Mù, Châu Âu, và Châu Phi vÛi cùng mÙt nguyên nhân, ó là sñ liên k¿t giïa chính sách tñ do hóa tài chính quá ° b¥t c©n mà h­u qu£ là nhïng cuÙc khçng ho£ng tài chính x£y ra sau ó.18

Chéc nng c¡ b£n cça mÙt hÇ thÑng tài chính là làm c§u nÑi giïa ti¿t kiÇm và §u t°. ThË tr°Ýng là công cå hïu hiÇu à khuy¿n khích ti¿t kiÇm, sau ó d«n truyÁn các kho£n ti¿t kiÇm này tÛi các ho¡t Ùng §u t° mang l¡i su¥t sinh lÝi cao nh¥t. Tuy nhiên, c§n l°u ý r±ng không nh° các lo¡i hàng hóa thông th°Ýng khác, tiÁn là mÙt lo¡i hàng hóa ·c biÇt. ThË tr°Ýng tài chính (bao gÓm thË tr°Ýng vÑn và thË tr°Ýng tiÁn tÇ), phå thuÙc r¥t nhiÁu vào niÁm tin cça các tác nhân tham gia thË tr°Ýng, vào sñ minh b¡ch và §y ç vÁ thông tin, và vào kh£ nng thñc thi các quy Ënh pháp lu­t vÁ iÁu ti¿t và qu£n lý thË tr°Ýng cça nhà n°Ûc. H¡n th¿, §u t° là mÙt ho¡t Ùng rçi ro và phå thuÙc r¥t nhiÁu vào các iÁu kiÇn thñc t¿ cing nh° kó vÍng trên thË tr°Ýng. Chính vì nhïng lý do này mà nhà n°Ûc óng mÙt vai trò then chÑt trong viÇc iÁu ti¿t thË tr°Ýng à gi£m thiÃu nhïng rçi ro có tính hÇ thÑng. Ch³ng h¡n nh° ài Loan ã ban hành nhïng quy Ënh nghiêm ng·t vÁ ho¡t Ùng tích luù cça c£i thông qua viÇc sß hïu ¥t ai và §u c¡ tài chính. Chính phç ài Loan và Hàn QuÑc còn ngn c¥m các t­p oàn công nghiÇp mß ngân hàng, chÑng l¡i viÇc sáp nh­p các th¿ lñc tài chính và công nghiÇp, m·c dù nhïng chính sách này ß Hàn QuÑc sau ó bË các chaebol phá dá. ViÇc tng lãi nhu­n cça các t­p oàn công nghiÇp chç y¿u thông qua n× lñc tng nng su¥t và séc c¡nh tranh ché không ph£i thông qua các ho¡t Ùng tài chính hay §u c¡.

5. HiÇu nng cça Nhà n°Ûc

Các n°Ûc ông Á, trë Trung QuÑc, ã thành công trong viÇc xây dñng các nhà n°Ûc hiÇu qu£ vÛi mÙt sÑ ·c iÃm chung nh° sau:

Thé nh¥t, nh° ã th£o lu­n ß các ph§n trên, nhÝ vào mÙt sÑ lý do có tính lËch sí, các n°Ûc này t¡o ra °ãc mÙt sñ cách ly giïa các nhà làm chính sách và các nhóm lãi ích ·c biÇt, nh¥t là Ñi vÛi nhïng nhóm c£n trß phát triÃn công nghiÇp nhanh và bÁn vïng. Sñ tñ chç cça Chính phç các n°Ûc ông Á cho phép hÍ thúc ©y tích liy vÑn và §u t° mà không bË chi phÑi và thao túng bßi các t­p oàn kinh t¿.

Thé hai, nhïng nhân tÑ c¡ b£n °ãc xây dñng mÙt cách úng ¯n ngay të ban §u. Chính phç xây dñng CSHT kinh t¿, §u t° thích áng cho giáo dåc, y t¿, và an ninh công cÙng vÛi mÙt méc chi phí ch¥p nh­n °ãc, Óng thÝi thÏa m¡n °ãc kó vÍng cça nhân dân vÁ ch¥t l°ãng. Kinh t¿ v) mô ß các n°Ûc này °ãc iÁu hành mÙt cách th­n trÍng bßi nhïng nhà chuyên môn thñc sñ, trong ó måc tiêu phát triÃn chung cça ¥t n°Ûc luôn °ãc ·t lên hàng §u. Ñi chi¿u l¡i vÛi kinh nghiÇm g§n ây cça ViÇt Nam, ngo¡i trë an ninh và Õn Ënh chính trË thì ng°Ýi dân t°¡ng Ñi th¥t vÍng Ñi vÛi các dËch vå thi¿t y¿u. Óng thÝi, uy tín khó khn l¯m mÛi có °ãc cça nhà n°Ûc trên ph°¡ng diÇn qu£n lý v) mô ang d§n bË xói mòn vì mÙt sÑ sai l§m do không theo kËp °ãc vÛi sñ phéc t¡p ngày càng tng cça nÁn kinh t¿.

Thé ba, các n°Ûc ông Á cing chéng minh °ãc r±ng hÍ có thà t¡o ra nhïng quy¿t tâm chính trË m¡nh m½ à thay Õi khi c§n thi¿t. Hàn QuÑc ã ph£n éng mÙt cách m¡nh m½ tr°Ûc nhïng y¿u kém trong c¥u trúc nÁn kinh t¿ mà hÍ nh­n ra °ãc të cuÙc khçng ho£ng 1997 và sau ó ã tr×i d­y vïng vàng h¡n.

Thé t°, Chính phç các n°Ûc ông Á chç tr°¡ng th°ãng tôn pháp lu­t, trong ó hÇ thÑng t° pháp không chËu sñ chi phÑi cça các th¿ lñc chính trË có tính £ng phái. Sing-ga-po, HÓng Kông là nhïng quÑc gia ông Nam Á §u tiên dành °u tiên cho viÇc cçng cÑ hÇ thÑng lu­t pháp. Chính iÁu này ã t¡o ra mÙt môi tr°Ýng thu­n lãi, khuy¿n khích giao dËch kinh t¿ và §u t°. Óng thÝi, viÇc Á cao th°ãng tôn pháp lu­t cing là vi khí then chÑt à chÑng tham nhing.19

Thé nm, các nhà lãnh ¡o cça các n°Ûc ông Á ra quy¿t Ënh dña trên nhïng phân tích chính sách có ch¥t l°ãng và kËp thÝi. HÍ cing khuy¿n khích nhïng tranh lu­n th³ng th¯n và cßi mß trong nÙi bÙ Chính phç, giïa nhïng nhà khoa hÍc và trong giÛi kinh doanh vÁ nÙi dung và °Ýng h°Ûng cça chính sách kinh t¿.

K¿t qu£ ß các n°Ûc ông Nam Á không Óng nh¥t. Phi-líp-pin là mÙt tr°Ýng hãp cñc oan. Vào nhïng nm 1950, Phi-líp-pin °ãc coi là quÑc gia có tiÁm nng kinh t¿ lÛn nh¥t ông Nam Á. Th¿ nh°ng hÇ thÑng chính trË cça Phi-líp-pin l¡i bË thao túng bßi mÙt nhóm chính trË gia nhÏ, nhïng ng°Ýi ki¿m tiÁn chç y¿u b±ng viÇc kiÃm soát ¥t ai và các ngành công nghiÇp °ãc b£o hÙ ch·t ch½. Các t­p oàn lÛn liên k¿t vÛi nhau theo chiÁu dÍc không thà c¡nh tranh trên thË tr°Ýng quÑc t¿ ã lãi dång mÑi quan hÇ vÛi nhà n°Ûc à duy trì vË th¿ Ùc tôn trên thË tr°Ýng nÙi Ëa. MÑi liên k¿t Óng minh cça các chính trË gia vÛi nhïng nhóm lãi ích ·c biÇt gây nên nhiÁu tÕn th¥t cho phát triÃn kinh t¿ và cho công chúng nói chung. M·c dù Phi-líp-pin có mÙt sÑ tr°Ýng ¡i hÍc tÑt và ng°Ýi dân có hÍc v¥n t°¡ng Ñi cao, th¿ nh°ng m¥y th­p k÷ tng tr°ßng ch­m, sñ suy thoái vÁ môi tr°Ýng và tham nhing ã bi¿n quÑc gia §y tiÁm nng này thành mÙt n¡i xu¥t kh©u lao Ùng có kù nng chç y¿u cça th¿ giÛi. Các n°Ûc ông Nam Á th°Ýng th¥t b¡i trong viÇc t¡o nên quy¿t tâm c§n thi¿t à thñc hiÇn các c£i cách khó khn vÁ m·t chính trË. ây cing là lo ng¡i cça nhiÁu chuyên gia vì nhïng v¥n Á có tính c¥u trúc nÙi t¡i cça nhiÁu nÁn kinh t¿ ông Nam Á sau khçng ho£ng 1997 v«n ch°a °ãc gi£i quy¿t mÙt cách triÇt Ã.

LËch sí phát triÃn cça ông Á không hoàn h£o. Ngay c£ nhïng n°Ûc thành công nh¥t cing thÉnh tho£ng m¯c sai l§m. Ch³ng h¡n nh° Trung QuÑc ang ph£i Ñi §u vÛi nhïng thách théc to lÛn nh° kiÃm soát n¡n tham nhing lan tràn, ô thË hóa h×n lo¡n, môi tr°Ýng suy thoái, và b¥t bình ³ng kinh t¿ tng nhanh. Thêm vào ó, th¿ giÛi ngày nay ã tr£i qua nhiÁu Õi thay quan trÍng so vÛi thÝi kó Nh­t B£n, ài Loan, Hàn QuÑc, HÓng Kông, và Sing-ga-po b¯t §u tng tÑc quá trình công nghiÇp hóa. Ngày nay, quy t¯c cça TÕ chéc Th°¡ng m¡i QuÑc t¿ không cho phép các n°Ûc b£o hÙ các ngành công nghiÇp non tr» b±ng các biÇn pháp thu¿ quan và phi thu¿ quan nh° tr°Ûc nïa. Ngay c£ khi gi£ sí r±ng các n°Ûc ông Nam Á °ãc phép thñc hiÇn nhïng chính sách b£o hÙ này thì nhiÁu kh£ nng là chúng cing s½ không v­n hành theo cùng mÙt cách nh° tr°Ûc.20 Nhïng thay Õi trong ho¡t Ùng kinh doanh toàn c§u cuÑi th¿ k÷ 20 và §u th¿ k÷ 21 khi¿n nhïng mô hình ci này trß nên l×i thÝi. Câu hÏi cça ngày hôm nay không còn là liÇu mÙt quÑc gia có thà i të viÇc s£n xu¥t áo s¡-mi lên s£n su¥t thép rÓi ô tô hay không. Ngày nay, trên th¿ giÛi chÉ còn mÙt sÑ r¥t ít các hãng s£n xu¥t ô tô Ùc l­p, và thách théc Ñi vÛi các n°Ûc công nghiÇp hóa muÙn là làm th¿ nào à k¿t nÑi vÛi nhïng hÇ thÑng s£n xu¥t toàn c§u hiÇn hïu trên c¡ sß gi£m giá thành, tng nng su¥t và c£i ti¿n kù thu­t. B£o hÙ th°¡ng m¡i không ph£i là mÙt công cå hïu hiÇu à ¡t °ãc måc tiêu này. H¡n nïa, sñ thay Õi hÇ thÑng tiÁn tÇ quÑc t¿ thÝi kó h­u Bretton Woods ã h¡n ch¿ ph¡m vi ho¡t Ùng cça chính sách t÷ giá hÑi oái. Thêm vào ó, §u t° trñc ti¿p n°Ûc ngoài FDI ngày càng óng vai trò quan trÍng Ñi vÛi các n°Ûc ang phát triÃn, cho phép các n°Ûc khai thác lãi th¿ này thông qua nhïng chính sách công nghiÇp cça mình. Chúng tôi s½ phân tích rõ h¡n nÙi dung này ß ph§n ti¿p theo cça bài vi¿t.

LiÇu Trung QuÑc s½ i theo con °Ýng cça ông Á hay ông Nam Á? MÙt ph§n t° th¿ k÷ tng tr°ßng nhanh, cùng vÛi vË trí Ëa lý và truyÁn thÑng vn hóa có v» nh° £m b£o r±ng Trung QuÑc ang n±m trong nhóm các n°Ûc ông Á, m·c dù là mÙt n°Ûc i sau. Tuy nhiên, bên c¡nh nhïng v¥n Á cÑ hïu nh° tham nhing, môi tr°Ýng, dËch vå y t¿ thì nhïng thách théc mÛi vÁ thành thË - nông thôn, trung °¡ng - Ëa ph°¡ng, và méc Ù b¥t công b±ng là nhïng v¥n Á mà Trung QuÑc buÙc ph£i gi£i quy¿t. Tùy thuÙc vào méc Ù hiÇu qu£ cça chính phç Trung QuÑc trong viÇc gi£i quy¿t các v¥n Á này mà quù ¡o tng tr°ßng cça Trung QuÑc s½ °ãc ti¿p tåc hay s½ bË suy gi£m. Bên c¡nh ó, quy mô là mÙt nhân tÑ quan trÍng Ñi vÛi Trung QuÑc. M·c dù Trung QuÑc là mÙt quÑc gia trung °¡ng t­p quyÁn, nh°ng trên thñc t¿ các tÉnh cça nó vÛi quy mô vÁ diÇn tích, dân sÑ, và tiÁm lñc kinh t¿ nhiÁu khi còn lÛn h¡n các quÑc gia khác trong khu vñc ang là mÙt e dÍa làm xói mòn quyÁn lñc cça trung °¡ng. Quy mô lÛn vëa mang l¡i c¡ hÙi vëa t¡o ra thách théc cho Trung QuÑc và là mÙt nhân tÑ quan trÍng Ënh hình nên chính sách cça n°Ûc này. Þ Châu Á, chÉ có ¤n-Ù là n°Ûc có sñ t°¡ng Óng vÛi Trung QuÑc vÁ khía c¡nh quy mô này.

Méc Ù chuyÃn hóa cça hÇ thÑng kinh t¿ th¿ giÛi kà të sñ tr×i d­y cça các n°Ûc ông Á trong giai o¡n 1960 - 1990 có nhïng hÇ låy quan trÍng Ñi vÛi ViÇt Nam ngày hôm nay. Trong ph§n ti¿p theo chúng tôi s½ chéng minh r±ng ViÇt Nam ang éng tr°Ûc nguy c¡ l·p l¡i nhïng th¥t b¡i lÛn nh¥t cça các n°Ûc ông Nam Á và ông Á.

6. Công b±ng

Suy ¿n cùng thì måc tiêu cça mÍi chính sách phát triÃn là nh±m ki¿n t¡o mÙt xã hÙi công b±ng và thËnh v°ãng. MÙt trong nhïng ·c iÃm quan trÍng cça mô hình ông Á là sñ tng tr°ßng nhanh vÁ kinh t¿ °ãc k¿t hãp vÛi sñ phân phÑi thu nh­p t°¡ng Ñi Óng Áu. Ngay c£ khi ã ¡t °ãc méc thu nh­p trên §u ng°Ýi cao nh° hiÇn nay thì phân phÑi thu nh­p ß Hàn QuÑc và ài Loan cing Óng Áu h¡n so vÛi Ma-lay-xia, Phi-lip-pin, Thái-lan, Sing-ga-po và ViÇt Nam. Tuy nhiên, nhïng n°Ûc ông Nam Á này v«n có méc phân phÑ thu nh­p Óng Áu h¡n so vÛi các n°Ûc ß Châu Phi và Châu Mù La-tinh.21 M·c dù v­y, b¥t bình ³ng vÁ thu nh­p v«n tÓn t¡i ß các n°Ûc ông Nam Á trên c£ ba ph°¡ng diÇn quan trÍng cça chính sách phát triÃn con ng°Ýi, ó là giáo dåc, y t¿, và l°Ûi an sinh xã hÙi. HÍc v¥n và séc khÏe là hai iÁu kiÇn thi¿t y¿u à mÙt ng°Ýi trß thành thành viên có ích cho xã hÙi. L°Ûi an sinh xã hÙi b£o vÇ nhïng bÙ ph­n dÅ bË tÕn th°¡ng nh¥t cça xã hÙi, nh° nhïng ng°Ýi nghèo ß nông thôn và thành thË, khÏi nhïng cú sÑc hay thng tr§m cça nÁn kinh t¿ toàn c§u. C§n nh¥n m¡nh thêm r±ng cho ¿n t­n g§n ây, các n°Ûc ông Á nhìn chung cing ch°a cung c¥p cho ng°Ýi dân cça mình nhïng ch°¡ng trình b£o hiÃm xã hÙi hào phóng. Tuy th¿, nh° ã nói ß trên, các n°Ûc này ã ¡t °ãc mÙt méc Ù công b±ng xã hÙi cao do ngay të §u nhïng nhân tÑ c¡ b£n ã °ãc xây dñng mÙt cách úng ¯n, trong ó quan trÍng nh¥t là ch¥t l°ãng giáo dåc và y t¿ công cÙng r¥t tÑt.

Ch¥t l°ãng giáo dåc th¥p không chÉ kìm hãm sñ phát triÃn cça quÑc gia mà nó còn gây ra và duy trì sñ b¥t công b±ng. Nhïng gia ình khá gi£ cÑ g¯ng t¡o iÁu kiÇn cho con cái hÍ có °ãc mÙt nÁn hÍc v¥n tÑt và nhïng kù nng khan hi¿m mÙt cách t°¡ng Ñi, nhÝ v­y sau này tìm °ãc viÇc làm vÛi méc l°¡ng cao h¡n. Các gia ình nghèo h¡n không thà cho con em mình i du hÍc hay hÍc ß nhïng tr°Ýng hàng §u trong n°Ûc, và vì v­y méc Ù sµn sàng cho thË tr°Ýng lao Ùng kém h¡n và ph£i nh­n méc l°¡ng th¥p h¡n. Nh° v­y, th¥t b¡i cça hÇ thÑng tr°Ýng phÕ thông và ¡i hÍc cça nhiÁu n°Ûc ông Nam Á ã gây nên di h¡i lâu dài cho sñ bình ³ng trong xã hÙi. Þ ViÇt Nam, nhÝ giáo dåc phÕ thông °ãc mß rÙng, mÙt bÙ ph­n lÛn dân c° ã chuyÃn të méc thu nh­p r¥t th¥p lên méc thu nh­p trung bình th¥p mÙt cách khá nhanh chóng.

Y t¿ công cÙng vëa là mÙt nhân tÑ c¥u thành nên phúc lãi, Óng thÝi có £nh h°ßng quan trÍng Ñi vÛi nng su¥t cça lao Ùng và an sinh cça ng°Ýi dân. N¿u trong gia ình có mÙt ng°Ýi Ñm thì c£ nhà s½ bË £nh h°ßng không chÉ vì bË m¥t mÙt nguÓn thu nh­p mà còn ph£i tr£ viÇn phí, nhiÁu khi r¥t cao so vÛi thu nh­p bình th°Ýng. MÙt hÇ thÑng y t¿ quá ¯t Ï ho·c có ch¥t l°ãng dËch vå kém ©y nhïng ng°Ýi không may m¯n vào hoàn c£nh túng qu«n và buÙc con em hÍ không °ãc ti¿p tåc ¿n tr°Ýng. Trong khi h§u h¿t các n°Ûc ß Châu Á ã °a tuÕi thÍ bình quân lên trên 70 tuÕi, chi phí khám chïa bÇnh v«n còn là mÙt n×i kinh hoàng Ñi vÛi nhiÁu ng°Ýi có méc thu nh­p th¥p và trung bình.

Chìa khóa à c£i thiÇn công b±ng vÁ m·t kinh t¿ là t¡o iÁu kiÇn cho công nhân chuyÃn të viÇc làm thu nh­p th¥p sang viÇc làm thu nh­p cao h¡n. Ñi vÛi ng°Ýi nông dân, iÁu này có ngh)a là bÏ thía ruÙng manh mún à chuyÃn sang khu vñc phi nông nghiÇp, th°Ýng là trên thành phÑ. Th¿ nh°ng n¿u thành phÑ l¡i båi b·m, °Ýng xá t¯c ngh½n, nhà cía khó khn, giá c£ ¯t Ï thì cuÙc sÑng cça nhïng ng°Ýi di c° s½ trß nên vô cùng khó khn. Thành công trong công tác qu£n lý ¥t ai, ô thË hóa và t¡o công n viÇc làm mÛi ß khu vñc ô thË s½ t¡o iÁu kiÇn cho quá trình di c° °ãc thu­n lãi và suôn s». Còn n¿u th¥t b¡i thì hÇ qu£ s½ là bÇnh t­t, cng th³ng, béc xúc, và b¥t Õn xã hÙi.

MÙt trong nhïng khía c¡nh áng th¥t vÍng nh¥t trong sñ phát triÃn cça các n°Ûc ông Nam Á là viÇc ng°Ýi giàu tránh không ph£i tr£ nhïng kho£n thu¿ °ãc coi là hãp lý và ß méc Ù r¥t ph£i chng. NhiÁu ng°Ýi trß nên giàu k¿ch xù nhÝ §u c¡ ¥t ai nh°ng l¡i chÉ ph£i óng mÙt kho£n thu¿ b¥t Ùng s£n có tính t°ãng tr°ng, ho·c th­m chí hoàn toàn không ph£i óng thu¿. Không nhïng th¿, nhiÁu ng°Ýi giàu còn trÑn tránh °ãc thu¿ thu nh­p cá nhân. Khi nhïng nguÓn thu quan trÍng cça ngân sách bË xói mòn thì nhà n°Ûc s½ không ç tiÁn à tài trã cho các dËch vå công. Chi tiêu cça chính phç ß Trung QuÑc chÉ phi¿m 11% GDP, trong khi con sÑ này cça các n°Ûc ông Nam Á là kho£ng 15-20% - trë ViÇt Nam có méc chi tiêu khá cao (28% GDP) nhÝ vào nguÓn thu të d§u mÏ. ây là mÙt l)nh vñc trong ó ViÇt Nam chi ç, nh°ng không ph£i lúc nào các kho£n chi này cing °ãc thñc hiÇn mÙt cách khôn ngoan.

Khía c¡nh cuÑi cùng cça phân phÑi thu nh­p công b±ng liên quan ¿n ¥t ai. Þ Phi-lip-pin, trong khi nhiÁu ng°Ýi lao Ùng không có l¥y mÙt t¥c ¥t c¯m rùi, thì mÙt sÑ ít ng°Ýi khác l¡i sß hïu r¥t nhiÁu ¥t. HiÇn t°ãng này cing xu¥t hiÇn ß mÙt sÑ vùng cça In-ô-nê-xia do m­t Ù dân c° quá cao và sñ thâu tóm ¥t ai cça mÙt sÑ ¡i gia có mÑi quan hÇ g§n gii vÛi giÛi quan chéc. Phân phÑi ¥t ai ß Thái-lan và Ma-lay-xia cing không th­t công b±ng. Þ ViÇt Nam và Trung QuÑc, m·c dù phân phÑi ¥t ban §u khá công b±ng nh°ng sñ công b±ng này ang bË phá vá mÙt cách nhanh chóng do quá trình chuyÃn Õi të ¥t nông nghiÇp sang ¥t công nghiÇp và ô thË. Quá trình này ã làm mÙt sÑ ng°Ýi kà c£ quan chéc nhà n°Ûc giàu lên vô cùng nhanh chóng, trong khi khi¿n nhiÁu nông dân thñc sñ trß thành vô s£n và ngân sách nhà n°Ûc thì không nhïng không °ãc c£i thiÇn mà còn th¥t thoát thêm do chi phí Án bù. VÁ thñc ch¥t, ây là quá trình chuyÃn Õi và phân phÑi l¡i ruÙng ¥t, trong ó Ëa tô °ãc chuyÃn sang tay mÙt sÑ cá nhân có th¿ lñc kinh t¿ và quyÁn lñc chính trË, trong sÑ ó không ít ng°Ýi là quan chéc cça chính phç.22 iÁu t°¡ng tñ ã không x£y ra ß ài Loan và Hàn QuÑc. Trong quá trình tÕ chéc l¡i ¥t nông nghiÇp ß hai n°Ûc này, nông dân có thà bán ¥t cça mình khi hÍ muÑn vÛi méc giá công b±ng ché không bË c°áng béc ph£i tái Ënh c° và nh­n tiÁn Án bù th¥p h¡n giá trË thñc cça ¥t.23 Rõ ràng là, làm mÙt ng°Ýi nông dân không có ruÙng s½ r¥t khó khn, ·c biÇt khi bË th¥t hÍc và không có tay nghÁ. Vì v­y, phân phÑi ¥t r¥t không Óng Áu s½ d«n tÛi b¥t bình ³ng vÁ phân phÑi thu nh­p, nh¥t là khi giáo dåc và y t¿ cing trong tình tr¡ng thi¿u thÑn.

VÁ m·t tÕng thÃ, kinh nghiÇm cça các n°Ûc ông Á cho th¥y kh£ nng t¡o công n viÇc làm vÛi nng su¥t và méc l°¡ng ngày mÙt cao h¡n cho t¥t c£ mÍi lao Ùng là chìa khóa cho công b±ng. ài Loan và Hàn QuÑc ã r¥t thành công trong viÇc thâm nh­p thË tr°Ýng xu¥t kh©u và phát triÃn các ngành công nghiÇp mÛi. Chính sñ công nghiÇp hóa nhanh này ã t¡o ra hàng triÇu viÇc làm, và do v­y t¡o ra nguÓn thu nh­p Õn Ënh cho lñc l°ãng công nhân có kù nng và bán kù nng ngày càng trß nên ông £o. Trong quá trình công nghiÇp hóa, m×i khi nÁn kinh t¿ cça Hàn QuÑc và ài Loan tng tr°ßng thêm 1% thì nÁn kinh t¿ l¡i t¡o thêm °ãc të 0,7 ¿n 0,8% viÇc làm mÛi. Óng thÝi mÙt nhân tÑ then chÑt trong quá trình này là ¡i a sÑ ng°Ýi dân ß c£ ài Loan và Hàn QuÑc Áu có kh£ nng ti¿p c­n Ñi vÛi giáo dåc có ch¥t l°ãng. Bên c¡nh ó, hÇ thÑng giáo dåc - ào t¡o ß hai n°Ûc này r¥t chú trÍng tÛi ho¡t Ùng d¡y nghÁ và rèn luyÇn kù nng à áp éng nhu c§u cça các doanh nghiÇp ch¿ t¡o ang ngày mÙt lÛn m¡nh. HÇ thÑng y t¿ vÛi chi phí vëa ph£i ß ài Loan và Hàn QuÑc ã giúp nhiÁu gia ình tránh °ãc b«y nghèo do chi phí y t¿ quá cao và m¥t thu nh­p khi gia ình có ng°Ýi Ñm.

Ph§n 2. Trung QuÑc: ý ngh)a xã hÙi cça tng tr°ßng

III. Trung QuÑc ngày nay

Theo nhiÁu cách khác nhau, Trung QuÑc có v» nh° là mÙt mô hình à ViÇt Nam hÍc t­p. T°¡ng tñ nh° ViÇt Nam, Trung QuÑc là mÙt n°Ûc chuyÃn Õi të nÁn kinh t¿ k¿ ho¡ch hóa t­p trung sang nÁn kinh t¿ thË tr°Ýng, chÉ khác là Trung QuÑc chuyÃn Õi sÛm h¡n ViÇt Nam g§n mÙt th­p k÷. Th¿ nh°ng liÇu nên coi Trung QuÑc là mÙt tr°Ýng hãp cça ông Á hay cça ông Nam Á? Hay Trung QuÑc là mÙt tr°Ýng hãp ·c biÇt và n¿u nh° v­y liÇu thì Trung QuÑc có ph£i là mÙt t¥m g°¡ng th§n mà m×i khi muÑn bi¿t tr°Ûc t°¡ng lai cça mình ViÇt Nam có thà soi vào? Trên ph°¡ng diÇn các v¥n Á chuyÃn Õi nh° sñ trß l¡i vÛi s£n xu¥t nông nghiÇp hÙ gia ình, nhïng v¥n Á liên quan tÛi c£i cách DNNN, và nhïng khó khn trong quá trình xây dñng nÁn tài chính hiÇn ¡i và lành m¡nh, có nhiÁu iÁu ViÇt Nam có thà hÍc të kinh nghiÇm cça Trung QuÑc. Trung QuÑc cing ã r¥t thành công trong viÇc xây dñng mÙt nhóm tr°Ýng ¡i hÍc và viÇn nghiên céu tinh hoa. Ngày nay, nhïng tr°Ýng ¡i hÍc tÑt nh¥t cça Trung QuÑc ang thñc hiÇn nhiÁu nghiên céu có tính tiên phong và ngày càng xây dñng °ãc nhïng mÑi liên k¿t hiÇu qu£ vÛi khu vñc công nghiÇp. Tuy nhiên, trong mÙt sÑ l)nh våc khác, Trung QuÑc tÏ ra r¥t ·c biÇt và do v­y, kinh nghiÇm cça Trung QuÑc trong nhïng l)nh vñc này tÏ ra không thích hãp vÛi ViÇt Nam. Ph§n này s½ chéng minh r±ng b£n thân chính phç Trung QuÑc cing ã i ¿n k¿t lu­n r±ng chi¿n l°ãc phát triÃn cça Trung QuÑc ã th¥t b¡i trong mÙt sÑ khía c¡nh quan trÍng, và do v­y c§n °ãc iÁu chÉnh mÙt cách c¡ b£n.

B£n ch¥t thành công cça các n°Ûc ông Á n±m ß kh£ nng cça nhïng n°Ûc này trong viÇc phát triÃn nhïng nÁn kinh t¿ có tính c¡nh tranh quÑc t¿. Nh­t B£n, Hàn QuÑc, ài Loan, Áu ã tëng thñc hiÇn chính sách h× trã các ngành công nghiÇp then chÑt non tr», th¿ nh°ng sñ h× trã này chÉ kéo dài trong mÙt thÝi gian ng¯n, và sau ó các ngành công nghiÇp này ph£i tñ éng trên ôi chân cça chính mình và ph£i có kh£ nng xu¥t kh©u. Chính séc ép ph£i có kh£ nng c¡nh tranh quÑc t¿ là Ùng lñc thúc ©y tng tr°ßng nng su¥t và GDP. Þ khía c¡nh này, có thà coi Trung QuÑc là mÙt n°Ûc ông Á vì Trung QuÑc cing ã thành công trong viÇc khuy¿n khích xu¥t kh©u các s£n ph©m ch¿ t¡o mà không c§n sí dång nhïng biÇn pháp b£o hÙ các ngành công nghiÇp non tr» (ã tëng óng vai trò quan trÍng trong tng tr°ßng xu¥t kh©u ß mÙt sÑ quÑc gia ông Á khác) theo nhïng quy Ënh mÛi cça WTO. Trên thñc t¿, Trung QuÑc b¯t §u thñc hiÇn nhïng biÇn pháp tñ do hóa th°¡ng m¡i nh° th¿ này mÙt cách có ý théc th­m chí të tr°Ûc khi gia nh­p WTO à gây séc ép Ñi vÛi các DN công nghiÇp nhà n°Ûc kém hiÇu qu£. Þ góc Ù này, kinh nghiÇm cça Trung QuÑc thñc sñ có ích cho ViÇt Nam, nh¥t là khi ViÇt Nam ngày nay ã trß thành thành viên cça WTO và giÑng nh° Trung QuÑc, không thà sí dång các biÇn pháp b£o hÙ nh° các n°Ûc ông Á ã tëng sí dång tr°Ûc ây.

LiÇu Trung QuÑc s½ i theo con °Ýng cça ông Á hay ông Nam Á? Ba th­p k÷ tng tr°ßng nhanh, cùng vÛi vË trí Ëa lý và truyÁn thÑng vn hóa có v» nh° £m b£o r±ng Trung QuÑc ang n±m trong nhóm các n°Ûc ông Á, m·c dù là mÙt n°Ûc i sau. Tuy nhiên, mÙt sÑ n°Ûc ông Nam Á nh° Thái-lan và In-ô-nê-xia cing ã tëng tng tr°ßng r¥t nhanh trong thÝi kó tiÁn khçng ho£ng 1997-1998. Trên thñc t¿, n¿u so sánh Trung QuÑc vÛi các n°Ûc ông Á khác nh° Nh­t B£n Hàn QuÑc và ài Loan thì ngay l­p téc chúng ta s½ th¥y nhïng khác biÇt rõ ràng vÁ kinh t¿, chính trË, và xã hÙi. Nh°ng khi so sánh Trung QuÑc vÛi các n°Ûc ông Nam Á thì l¡i th¥y có nhiÁu iÃm t°¡ng Óng, ch³ng h¡n nh° sñ can thiÇp sâu cça chính phç vào nÁn kinh t¿, tham nhing, thi¿u §u t° cça nhà n°Ûc cho giáo dåc và sñ gia tng b¥t bình ³ng. Kinh nghiÇm c£i cách ß Trung QuÑc cho th¥y quÑc gia này chÉ thành công ß trong các l)nh vñc mà t¡i ó hÍ c°¡ng quy¿t lo¡i bÏ nhïng di s£n tiêu cñc cça hÇ thÑng k¿ ho¡ch hóa t­p trung, Óng thÝi không l·p l¡i nhïng sai l§m cça các n°Ûc ông Nam Á. Ch³ng h¡n nh°, khu vñc kinh t¿ ngoài quÑc doanh cça Trung QuÑc có su¥t sinh lãi cça §u t° cao nh¥t và t¡o ra g§n nh° toàn bÙ viÇc làm mÛi cho nÁn kinh t¿; viÇc ch¥m dét c¡ ch¿ hai giá ã lo¡i trë °ãc mÙt kênh tham nhïng phÕ bi¿n, và ti¿n trình hÙi nh­p vào nÁn kinh t¿ toàn c§u ã giúp tng c°Ýng tính k÷ lu­t cho các DNNN.

Quy mô to lÛn cça dân sÑ và nhïng ·c thù cça lËch sí Trung QuÑc làm cho nó khác mÙt cách c¡ b£n so vÛi h§u h¿t các khuôn m«u có sµn. iÁu này có ngh)a là, m·c dù Trung QuÑc hiÇn ang r¥t thành công vÁ tng tr°ßng kinh t¿ và m·c dù Trung QuÑc và viÇt Nam cùng chia s» nhiÁu y¿u tÑ vn hóa và lËch sí nh°ng ViÇt Nam cing c§n r¥t th­n trÍng và tÉnh táo khi tham kh£o mô hình phát triÃn cça Trung QuÑc. NguÓn tham kh£o thích hãp h¡n Ñi vÛi ViÇt Nam có l½ là kinh nghiÇm cça mÙt sÑ tÉnh cå thà nh° Chi¿t Giang và Qu£ng ông, mà trên thñc t¿, nhïng kinh nghiÇm này r¥t g§n gii vÛi mô hình cça các n°Ûc ông Á. Cå thà là: h¡n ch¿ sñ can thiÇp cça nhà n°Ûc, Á cao vai trò cça khu vñc t° nhân trong tng tr°ßng và t¡o viÇc làm, và hÙi nh­p th°¡ng m¡i quÑc t¿ m¡nh m½.

Thñc tiÅn phát triÃn cça Trung QuÑc trong m¥y chåc nm qua cho th¥y, vai trò §u tàu trong viÇc t¡o công n viÇc làm ß khu vñc ô thË cça DNNN ã m¥t i và s½ v)nh viÅn không bao giÝ trß l¡i. M·c dù tÑc Ù t¡o viÇc làm mÛi có tng nh°ng v«n th¥p h¡n nhiÁu so vÛi tr°Ûc vì giÝ ây doanh nghiÇp chËu séc ép ph£i trß nên hiÇu qu£ h¡n. Cå thà là, theo dñ oán, tÑc Ù tng tr°ßng viÇc làm trong th­p k÷ tÛi ß Trung QuÑc s½ vào kho£ng 1,4%/nm, tuy có tng ôi chút so vÛi tÑc Ù 1,1% nm trong nhïng nm 1990, nh°ng v«n th¥p h¡n h³n so vÛi tÑc Ù 4,2% trong nhïng nm 1980.

Làm th¿ nào à t¡o ra nhiÁu viÇc làm mÛi s½ là mÙt trong nhïng °u tiên, Óng thÝi là mÑi lo l¯ng lÛn nh¥t cça lãnh ¡o Trung QuÑc trong th­p k÷ tÛi. SÑ liÇu chính théc cça Trung tâm Nghiên céu Phát triÃn cho bi¿t hiÇn nay, m×i nm có kho£ng 24 triÇu ng°Ýi Trung QuÑc (bao gÓm các sinh viên mÛi ra tr°Ýng và lao Ùng di c°) gia nh­p thË tr°Ýng lao Ùng, và con sÑ này s½ còn tng lên trong 20-30 nm tÛi. Trong khi ó, thË tr°Ýng lao Ùng cça Trung QuÑc hiÇn chÉ h¥p thå °ãc kho£ng 10-12 triÇu lao Ùng mÛi m×i nm. NghËch lý hiÇn nay cça thË tr°Ýng lao Ùng ß Trung QuÑc n±m ß ch×, trong khi séc ép vÁ t¡o viÇc làm r¥t lÛn, trong khi khu vñc kinh t¿ nhà n°Ûc và t­p thà (hai nguÓn t¡o viÇc làm chính trong quá khé) ang ph£i sa th£i công nhân, thì khu våc có tiÁm nng lÛn nh¥t trong viÇc gi£i tÏa séc ép vÁ viÇc làm l¡i không °ãc t¡o iÁu kiÇn thích hãp à phát triÃn, chç y¿u là do sñ kó thË sµn có cça nhà n°Ûc Ñi vÛi khu vñc này. Nhïng xu th¿ này là nguÓn gÑc gây nên b¥t Õn Ënh ß Trung QuÑc. Méc Ù thñc t¿ cça tình tr¡ng b¥t Õn Ënh này tùy thuÙc vào tÑc Ù tng tr°ßng trong t°¡ng lai cça nÁn kinh t¿, vào kh£ nng t¡o công n viÇc làm cça khu vñc ngoài nhà n°Ûc, và vào nng lñc cça chính phç trong viÇc kiÃm soát tình hình.

Gi£i pháp tÑt nh¥t cho v¥n Á viÇc làm ß Trung QuÑc là phát triÃn khu vñc dËch vå vì hiÇn nay, t÷ lÇ viÇc làm trong khu våc này ß Trung QuÑc là t°¡ng Ñi th¥p so vÛi các n°Ûc có méc phát triÃn t°¡ng °¡ng. N¿u khu vñc này °ãc mß cía rÙng rãi h¡n cho các nhà §u t° n°Ûc ngoài thì có thà t¡o thêm 40-50 triÇu viÇc làm. MÙt gi£i pháp khác là phát triÃn khu vñc dân doanh. VÁ m·t Ëa lý, các doanh nghiÇp dân doanh cça Trung QuÑc t­p trung chç y¿u ß các tÉnh ven biÃn. Riêng 5 tÉnh, thành phÑ Giang Tô, Qu£ng ông, Chi¿t Giang, Th°ãng H£i, và B¯c Kinh ã chi¿m tÛi 54% sÑ doanh nghiÇp dân doanh, g¥p h¡n 4 l§n sÑ doanh nghiÇp dân doanh cça t¥t c£ các tÉnh miÁn Tây cÙng l¡i. Phát triÃn kinh t¿ dân doanh cing là mÙt biÇn pháp à c£i thiÇn kinh t¿ Ëa ph°¡ng vì theo sÑ liÇu thÑng kê, tÉ lÇ doanh nghiÇp dân doanh cça mÙt Ëa ph°¡ng càng lÛn thì méc sÑng trung bình cça ng°Ýi dân ß Ëa ph°¡ng ¥y càng cao.

T¡i ¡i hÙi £ng khóa XVII, các nhà lãnh ¡o cao c¥p cça Trung QuÑc nh­n Ënh r±ng mô hình tng tr°ßng thành công trong quá khé không còn thích hãp cho giai o¡n phát triÃn s¯p tÛi cça ¥t n°Ûc và vì v­y c§n có nhïng iÁu chÉnh quan trÍng. TÕng bí th° HÓ C©m ào °a ra khái niÇm phát triÃn khoa hÍc nh±m nh¥n m¡nh y¿u tÑ bÁn vïng cça tng tr°ßng nh° là mÙt sñ k¿t hãp cça viÇc nâng cao hiÇu qu£ sí dång nng l°ãng, gi£m ô nhiÅm môi tr°Ýng, và tng c°Ýng công b±ng xã hÙi. Tình tr¡ng gia tng b¥t bình ³ng, ·c biÇt giïa khu vñc nông thôn và thành thË là mÙt s£n ph©m phái sinh cça quá trình c£i cách. à ¡t måc tiêu tng tr°ßng, Trung QuÑc c§n ph£i t¡o ra c§u à të ó thúc ©y s£n xu¥t. Trong th­p k÷ vëa qua, hai Ùng c¡ tng tr°ßng cça Trung QuÑc là §u t° cça nhà n°Ûc và su¥t siêu, bên c¡nh ó là tiêu dùng. N¿u chúng ta nhìn vào t°¡ng lai thì th¥y m·c dù §u t°, ·c biÇt là §u t° CSHT và công nghiÇp v«n ti¿p tåc óng mÙt vai trò quan trÍng, nh°ng vÛi tÉ lÇ §u t° ã quá cao nh° hiÇn nay, Trung QuÑc s½ khó có thà tng thêm §u t° công mÙt cách áng kÃ. VÛi quy mô hiÇn t¡i thì xu¥t kh©u cça Trung QuÑc v«n có thà ti¿p tåc mß rÙng, tuy nhiên tÑc Ù này rÓi cing s½ ph£i gi£m d§n. TÉ lÇ giïa kim ng¡ch ngo¡i th°¡ng và GDP hiÇn nay cça Trung QuÑc ã lên tÛi g§n 70%, mÙt tÉ lÇ r¥t cao Ñi vÛi mÙt nÁn kinh t¿ lÛn nh° Trung QuÑc. Óng thÝi, vì nh­p kh©u cing s½ ph£i tng lên à áp éng nhu c§u cça s£n xu¥t nên th·ng d° th°¡ng m¡i cça Trung QuÑc cing s½ gi£m d§n.

K¿t qu£ là tiêu dùng trß thành Ùng lñc tng tr°ßng chç y¿u cça nÁn kinh t¿. ¿n l°ãt mình, sñ mß rÙng tiêu dùng l¡i bË giÛi h¡n bßi tÉ lÇ ti¿t kiÇm r¥t cao cça ng°Ýi dân vì hÍ muÑn phòng tr°Ýng hãp gia ình có ng°Ýi Ñm, con cái i hÍc, hay ph£i chi các kho£n Ùt xu¥t khác. TÉ lÇ ti¿t kiÇm cça Trung QuÑc tng të 26% nm 1995 lên 43% nm 2004 và v«n còn có thà ti¿p tåc tng, trong khi tÉ lÇ ti¿t kiÇm ß các n°Ûc OECD chÉ vào kho£ng 10% (vÛi Mù là mÙt ngo¡i lÇ vÛi tÉ lÇ ti¿t kiÇm ch°a tÛi 1%). Sing-ga-po cing có tÉ lÇ ti¿t kiÇm x¥p xÉ vÛi Trung QuÑc, nh°ng khác biÇt lÛn giïa hai quÑc gia này là ti¿t kiÇm cça Sing-ga-po bao gÓm c£ nhïng kho£n óng góp b¯t buÙc vào ch°¡ng trình an ninh xã hÙi.

Bên c¡nh thñc t¿ là các nguÓn tng tr°ßng chính cça Trung QuÑc bao gÓm §u t° công, xu¥t siêu, và tiêu dùng ít có kh£ nng mß rÙng thêm thì tng tr°ßng cça Trung QuÑc còn bË giÛi h¡n bßi mÙt sÑ y¿u tÑ khác nh° dân sÑ ang già i, tài nguyên n°Ûc và nng l°ãng ngày càng trß nên khan hi¿m và ¯t Ï, và ô nhiÅm. Tình hình ô nhiÅm ß Trung QuÑc ang x¥u i mÙt cách tr§m trÍng, ·c biÇt là ô nhiÅm n°Ûc và không khí. Hai ph§n ba sÑ thành phÑ cça Trung QuÑc không ¡t tiêu chu©n ch¥t l°ãng không khí và 10% sÑ vå tí vong cça ng°Ýi lÛn ß Th°ãng H£i có nguyên nhân të ô nhiÅm không khí. Ã kh¯c phåc khó khn vÁ nng l°ãng, chính phç Trung QuÑc ã ·t ra måc tiêu gi£m l°ãng tiêu thå iÇn 20% cho m×i mÙt ¡n vË tng tr°ßng - mÙt måc tiêu có l½ là quá xa vÝi.

C£i cách ß Trung QuÑc b¯t §u vÛi nhïng thay Õi lÛn lao vÁ thà ch¿, trong ó ph£i kà ¿n sñ xóa bÏ c¡ ch¿ nông tr¡i hãp tác xã à chuyÃn sang c¡ ch¿ khoán hÙ gia ình , mÙt trong nhïng thà ch¿ bË nhiÁu nhà lãnh ¡o £ng và nhà n°Ûc Trung QuÑc lúc ó ph£n Ñi kËch liÇt. Thay Õi này d«n tÛi hai hÇ qu£: thé nh¥t, nó làm tng nhu c§u vÁ v­t t° nông nghiÇp cho các hÙ s£n xu¥t nhÏ, và thé hai, mÙt l°ãng lÛn lao Ùng °ãc gi£i phóng à chuyÃn sang các khu vñc có nng su¥t cao h¡n. Các doanh nghiÇp công nghiÇp cça nhà n°Ûc ã không thích nghi kËp vÛi nhïng thay Õi này, trong khi các xí nghiÇp h°¡ng tr¥n (TVEs) - mÙt di s£n còn l¡i cça thÝi kó công xã - ã ph£n éng kËp thÝi. Vào thÝi iÃm hoàng kim cça mình, các TVES thu hút tÛi 120 triÇu lao Ùng và t¡o ra nhïng khuy¿n khích kinh t¿ to lÛn. VÛi sñ thay Õi cça giá c£ theo h°Ûng có lãi cho các s£n ph©m nông nghiÇp, méc sÑng cça ng°Ýi dân °ãc c£i thiÇn, làm tiÁn Á cho sñ tng tr°ßng nhu c§u Ñi vÛi hàng công nghiÇp nh¹ và kho£ng cách thành thË - nông thôn °ãc thu h¹p mÙt cách nhanh chóng. Th¿ nh°ng të nm 1985 trß i, Trung QuÑc chç tr°¡ng nÛi rÙng giá cánh kéo giïa hàng công nghiÇp và nông nghiÇp theo h°Ûng có lãi cho hàng công nghiÇp và do v­y, làm gi£m thu nh­p và su¥t sinh lãi cça §u t° trong nông nghiÇp. Óng thÝi, tng tr°ßng cça các doanh nghiÇp §u t° n°Ûc ngoài có quy mô lÛn b¯t §u c¥t cánh ß vùng duyên h£i miÁn ông. Nhïng doanh nghiÇp này thâm dång vÑn nhiÁu h¡n và có liên k¿t vÛi thË tr°Ýng n°Ûc ngoài ch·t ch½ h¡n so vÛi các TVEs nay ã không còn kh£ nng iÁu hòa các cú sÑc do d° thëa lao Ùng trong nông nghiÇp nïa. Ngay c£ ß nhïng n¡i TVEs ã tëng thành công nh¥t thì nhiÁu TVES cing b¯t §u ph£i gi£i thà ho·c chuyÃn thành các doanh nghiÇp dân doanh thñc thå. Kh£ nng các chính quyÁn Ëa ph°¡ng sí dång TVEs nh±m thñc hiÇn các ngh)a vå xã hÙi ã suy gi£m, và k¿t qu£ là b¥t bình ³ng gia tng. Nhïng quy Ënh hành chính nh±m h¡n ch¿ nh­p c° (ch¿ Ù hÙ kh©u) ã phân chia dân c° ô thË thành hai t§ng lÛp riêng biÇt, trong ó nhïng ng°Ýi có hÙ kh©u °ãc quyÁn ti¿p c­n vÛi dËch vå công và °ãc h°ßng ch¿ Ù an sinh xã hÙi, còn nhïng ng°Ýi mÛi ¿n, không có hÙ kh©u, bË të chÑi nhïng quyÁn r¥t c¡ b£n này.

Nhïng c° dân mÛi tÛi này (bË coi là dân sÑ trôi nÕi ) ã giúp ·t nÁn móng cho sñ chuyÃn mình cça ô thË. HÍ làm viÇc trong các công tr°Ýng xây dñng mÍc lên kh¯p n¡i ß các ô thË lÛn, các c¡ sß dËch vå và doanh nghiÇp §u t° n°Ûc ngoài. L°ãng lao Ùng di c° không hãp pháp này (°Ûc chëng lên tÛi 140 triÇu) mÙt m·t áp éng nhu c§u lao Ùng gia tng cça các thành phÑ và làm gi£m chi phí tiÁn công, nh°ng Óng thÝi cing t¡o ra vô vàn nhïng thách théc to lÛn vÁ m·t xã hÙi nh° nghèo ói, au Ñm, ông úc, và iÁu kiÇn sinh sÑng có nhiÁu rçi ro. VÁ thñc ch¥t, nhïng ng°Ýi này ¡n thu§n chÉ chuyÃn të nhóm hÙ nghèo ß nông thôn sang hÙ nghèo ß ô thË.

Sñ Õn Ënh vÁ thu nh­p cça c° dân ô thË cing ngày càng trß nên b¥p bênh vì DNNN sa th£i r¥t nhiÁu công nhân và tÉ lÇ th¥t nghiÇp cça công nhân ô thË - vÑn tëng là Ñi t°ãng °ãc °u ái - tng nhanh. Të khi b¯t §u c£i cách DNNN vào §u nhïng nm 1990 cho ¿n nay, kho£ng 55 triÇu công nhân ã ph£i nghÉ viÇc. Theo sÑ liÇu thÑng kê chính théc, tÉ lÇ th¥t nghiÇp vào giïa nhïng nm 1990 chÉ là 3% và tng lên g§n 5% vào nm 2005. Tuy nhiên, theo mÙt sÑ nguÓn thông tin Ùc l­p, tÉ lÇ th¥t nghiÇp hiÇn nay có thà lên tÛi 12-13%. Bên c¡nh ó, tÉ lÇ thiÃu dång lao Ùng cing x¥p xÉ 23%.

T°¡ng tñ nh° c£i cách DNNN, nhïng c£i cách trong l)nh vñc giáo dåc và y t¿ theo ó ng°Ýi sí dång các dËch vå này ph£i óng phí ã làm xói mòn hÇ thÑng an sinh xã hÙi cça c£ khu vñc thành thË và nông thôn. Chi phí y t¿ giÝ ây ã trß thành mÙt trong nhïng nguyên nhân quan trÍng nh¥t gây nên tình tr¡ng nghèo khó cùng cñc ß Trung QuÑc. HÇ thÑng b£o hiÃm y t¿ °ãc thñc hiÇn të nm 2003 chç y¿u chÉ phåc vå nhïng ng°Ýi khá gi£ sÑng ß nông thôn ché không em l¡i lãi ích cho ng°Ýi nghèo, nhïng ng°Ýi c§n °ãc b£o hiÃm nh¥t.24

Þ cñc kia cça phân phÑi thu nh­p, quá trình cÕ ph§n hóa DNNN mang n·ng tính nÙi bÙ và không minh b¡ch ã làm cho mÙt sÑ ng°Ýi, trong ó h§u h¿t là quan chéc chính phç, ban giám Ñc cça doanh nghiÇp và nhïng ng°Ýi thân c­n vÛi nhïng Ñi t°ãng này, trß nên giàu có mÙt cách nhanh chóng. Sñ giàu lên cça các nhóm ·c quyÁn, ·c lãi này không chÉ có tính b¥t th°Ýng Ñi vÛi ng°Ýi Trung QuÑc, mà nó còn ch°a tëng x£y ra ß b¥t kó mÙt n°Ûc Châu Á nào khác. MÙt nghiên céu ã chÉ ra r±ng, 65% trong sÑ 1.500 t÷ ô-la tài s£n thanh kho£n ß Trung QuÑc n±m trong tay cça 0,16% dân sÑ.25 Không có gì áng ng¡c nhiên khi vào nm 1995, Trung QuÑc còn là mÙt trong nhïng n°Ûc bình ³ng nh¥t ß Châu Á thì ¿n nm 2002 ã trß thành mÙt trong nhïng n°Ûc b¥t bình ³ng nh¥t.

Tình tr¡ng công nhân bË sa th£i hàng lo¡t, khan hi¿m viÇc làm ß nông thôn, méc b¥t bình ³ng tng nhanh, chi¿m o¡t ¥t ai tr¯ng trãn cça quan chéc nhà n°Ûc, tÇ nhing nhiÅu cía quyÁn cça hÇ thÑng hành chính quan liêu - t¥t c£ nhïng cn bÇnh cça hÇ thÑng này ã làm Ýi sÑng xã hÙi và chính trË cça Trung QuÑc trß nên ngày càng cng th³ng ß c£ nông thôn và thành thË. Sñ cng th³ng này ã bÙc phát thành các vå biÃu tình cça ng°Ýi dân vÛi sÑ l°ãng tng r¥t nhanh, të 8.700 vå nm 1993 lên tÛi 74,000 vå nm 2004, téc là tng vÛi tÑc Ù 21,5%/nm - cao g¥p ôi tÑc Ù tng tr°ßng cça Trung QuÑc, và trung bình m×i ngày có 203 vå biÃu tình.26 VÁ sÑ l°ãng ng°Ýi tham gia biÃu tình, theo nhà báo Will Hutton, con sÑ này ã tng të 740.000 nm 1994 lên 3,7 triÇu ng°Ýi nm 2004. áng l°u ý là không nhïng sÑ vå và sÑ ng°Ýi tham gia biÃu tình ngày càng ông, mà quy mô trung bình cça m×i vå biÃu tình và tính b¡o Ùng cça chúng cing ngày càng tng. MÑi quan hÇ giïa giÛi chç và công nhân cing ngày mÙt x¥u i. N¿u nh° vào nm 1994, ß Trung QuÑc chÉ x£y ra 1.909 vå ình công, thì vào nm 2003, con sÑ này ã tng lên thành 22.600 vå. M·c dù nhïng con sÑ chính théc này có thà ch°a ph£n £nh h¿t méc Ù cng th³ng trong Ýi sÑng kinh t¿, chính trË và xã hÙi cça Trung QuÑc nh°ng chúng ã chéng tÏ mÙt sñ r¡n nét ngày càng sâu s¯c trong xã hÙi.27

Ch¡y theo tng tr°ßng, xem nh¹ phát triÃn bÁn vïng vÁ m·t xã hÙi và môi tr°Ýng, Trung QuÑc không ph£i là mô hình tÑt cho ViÇt Nam hÍc t­p. Nh°ng ngay c£ sau khi ph£i tr£ nhïng cái giá nh¥t Ënh vÁ xã hÙi và môi tr°Ýng à ¡t cho kó °ãc måc tiêu tng tr°ßng trong ba th­p k÷ liên tåc thì quá trình công nghiÇp hóa cça Trung QuÑc v«n còn khá nông . M·c dù Trung QuÑc là nÁn kinh t¿ lÛn thé 4 th¿ giÛi nh°ng nó chÉ có 22 công ty trong danh sách Top 500 cça Fortune s Global. Không nhïng th¿, nhïng công ty này Áu thuÙc nhïng ngành °ãc b£o hÙ cao và thi¿u tính c¡nh tranh (d§u khí, viÅn thông, ngân hàng, b£o hiÃm, °Ýng s¯t, truyÁn t£i iÇn). Trung QuÑc cing không có doanh nghiÇp nào n±m trong Top 100 cça Business Week, Óng thÝi cing chÉ có 2 doanh nghiÇp a quÑc gia thñc sñ là Lenovo và Huawei. Tng tr°ßng xu¥t kh©u cça Trung QuÑc h§u nh° v«n dña vào các ngành công nghiÇp thâm dång lao Ùng giá r»28 và vào các doanh nghiÇp n°Ûc ngoài. Theo sÑ liÇu cça OECD thì các doanh nghiÇp FDI chi¿m tÛi 80% kim ng¡ch xu¥t kh©u cça ngành iÇn tí - viÅn thông và 55% tÕng kim ng¡ch xu¥t kh©u và cça Trung QuÑc. Cing b±ng chi¿n l°ãc này, Trung QuÑc ã nâng tÉ trÍng kim ng¡ch ngo¡i th°¡ng cça mình (trong tÕng giao dËch ngo¡i th°¡ng cça th¿ giÛi) të 4% nm 2000 lên tÛi 10% nm 2007. Kim ng¡ch xu¥t kh©u vào thË tr°Ýng Hoa Kó nm 2006 là 232,5 tÉ ô-la, chi¿m tÛi 40% tÕng kim ng¡ch xu¥t kh©u cça Trung QuÑc, và tÉ trÍng này nm 2007 có thà còn cao h¡n nïa.

Cho ¿n nay Trung QuÑc v«n ch°a thành công trong viÇc thu h¹p kho£ng cách vÁ công nghÇ giïa các DNNN cça mình vÛi nhïng công ty hàng §u cça th¿ giÛi. iÁu này không chÉ úng Ñi vÛi các ngành công nghÇ cao nh° máy tính, iÇn tí, d°ãc ph©m mà còn úng vÛi nhïng ngành có méc Ù công nghÇ trung bình nh° linh kiÇn ô tô, thép, iÇn gia dång.29 Cho ¿n nay, Trung QuÑc v«n ch°a có công ty nào n±m trong Top 250 công ty toàn c§u vÁ §u t° cho R&D, và không có gì ng¡c nhiên khi Trung QuÑc chÉ éng thé 74 trong b£n x¿p h¡ng cça UNCTAD vÁ ChÉ sÑ Nng lñc Sáng t¡o , éng sau c£ Tajikistan.30 Tng tr°ßng cao trong nhïng nm qua cça Trung QuÑc °ãc duy trì không ph£i nhÝ vào c£i thiÇn công nghÇ mà là nhÝ t÷ lÇ §u t° k÷ låc lên tÛi 35-40% GDP. Tuy nhiên, nhïng kho£n §u t° này °ãc phân bÕ chç y¿u cho các DNNN, trong khi các doanh nghiÇp t° nhân v«n có quy mô nhÏ, trung bình sí dång 60-70 lao Ùng. Bên c¡nh ó, các doanh nghiÇp dân doanh cça Trung QuÑc thì chç y¿u là công ty nhÏ, có tuÕi thÍ ng¯n h¡n 3 nm. Nguyên nhân cça tình tr¡ng này là Trung QuÑc ã kiên trì theo uÕi måc tiêu sß hïu nhà n°Ûc nhu là mÙt måc ích tñ thân thay vì sí dång các tiêu chí vÁ k¿t qu£ xu¥t kh©u, nng lñc công nghÇ, hay ch¥t l°ãng s£n ph©m. VÁ ph°¡ng diÇn này, mô théc công nghiÇp hóa và phát triÃn này cça Trung QuÑc r¥t khác so vÛi các n°Ûc ông Á .

MÙt ph§n v¥n Á cça Trung QuÑc n±m ß c¡ c¥u khuy¿n khích Ñi vÛi các quan chéc Ëa ph°¡ng, theo ó hÍ coi DNNN Ëa ph°¡ng nh° nhïng cça quý . DNNN cing k¿ thëa tình tr¡ng manh mún të thÝi k¿ ho¡ch hóa t­p trung. Trong suÑt thÝi gian này, DNNN xây dñng hàng lo¡t nhïng ho¡t Ùng bÕ trã quy mô nhÏ (tuy là có hiÇu qu£ h¡n) xung quanh ho¡t Ùng trÍng tâm cça mình. Tình tr¡ng manh mún này ã c£n trß ti¿n trình hãp lý hóa toàn bÙ nÁn công nghiÇp, b¥t ch¥p cÑ g¯ng cça các nhà ho¡ch Ënh chính sách quÑc gia trong viÇc xây dñng các t­p oàn doanh nghiÇp quy mô lÛn theo mô hình chaebol cça Hàn QuÑc. MÙt h­u qu£ khác là sñ kém hÙi nh­p cça các thË tr°Ýng nÙi Ëa, và trong nhiÁu nm, các Ëa ph°¡ng giao th°¡ng vÛi quÑc t¿ nhiÁu h¡n là giïa hÍ vÛi nhau. Ti¿n trình này cing d«n ¿n tình tr¡ng t­p trung §u t° nóng mÙt cách thái quá. T÷ lÇ §u t° trên GDP duy trì ß méc trên 35% trong g§n 13 nm, và th­m chí có mÙt sÑ nm t÷ lÇ này v°ãt quá 40%. Trong khi ó, c§n l°u ý r±ng §u t° trñc ti¿p n°Ûc ngoài óng góp h¡n 50% hàng xu¥t kh©u nh°ng chÉ chi¿m 10% vÑn §u t° ròng.

Tuy nhiên, rào c£n Ñi vÛi công nghiÇp hóa toàn diÇn không chÉ n±m ß các y¿u tÑ nÙi Ëa. Môi tr°Ýng kinh doanh toàn c§u ã thay Õi mÙt cách cn b£n të nhïng nm 1960 ¿n nhïng nm 1980, khi mà các n°Ûc nh° ài Loan, Hàn QuÑc, HÓng-Kông và Sing-ga-po b×ng chÑc trß thành các n°Ûc công nghiÇp mÛi (NICs) cça Châu Á. Hai th­p k÷ sáp nh­p và mua bán công ty vÛi mÙt tÑc Ù ch°a tëng th¥y ã chuyÃn hóa ngành s£n xu¥t công nghiÇp toàn c§u và thúc ©y dËch vå tng tr°ßng m¡nh m½. S£n xu¥t ngày càng bË chi phÑi bßi mÙt sÑ ít các doanh nghiÇp toàn c§u ¡t °ãc lãi th¿ kinh t¿ theo quy mô thông qua chu×i cung éng tích hãp toàn c§u. Công nghÇ sÑ ã giúp thúc ©y mô théc s£n xu¥t theo mô-un vì ngày nay công ty th°ãng nguÓn và các nhân cung éng và th§u phå có thà trao Õi các thông sÑ kù thu­t cça s£n ph©m mÙt cách r¥t nhanh và r». M·c dù mô théc s£n xu¥t theo mô-un em l¡i mÙt sÑ c¡ hÙi cho nhïng n°Ûc xu¥t kh©u hàng ch¿ t¡o dña vào lao Ùng r» nh° Trung QuÑc nh°ng mô théc này Óng thÝi l¡i t¡o ra nhïng trß ng¡i cho quá trình nâng c¥p và hÍc hÏi công nghÇ.31 Trung QuÑc cing ph£i tìm cách v°ãt qua nhïng trß ng¡i này trong khi không còn °ãc h°ßng lãi th¿ b£o hÙ nh° các n°Ûc NICs tr°Ûc ây, ch³ng h¡n nh° chuyÃn giao công nghÇ hay tÉ lÇ nÙi Ëa hóa. Bên c¡nh ó, trong th¿ k÷ tr°Ûc, Nh­t B£n, ài Loan và Hàn QuÑc cing ã lãi dång °ãc nhïng quy Ënh lÏng l»o h¡n vÁ quyÁn sß hïu trí tuÇ mà nay ã trß nên ch·t ch½ h¡n r¥t nhiÁu.

Nói tóm l¡i, trong ba th­p k÷ qua, nÁn kinh t¿ cça Trung QuÑc ã tng tr°ßng v°ãt b­c, nh°ng vÁ m·t xã hÙi và môi tr°Ýng, cing ã th¥y xu¥t hiÇn nhiÁu nguy c¡ không bÁn vïng và b¥t Õn tiÁm tàng. NhiÁu thay Õi quan trÍng trong chính sách và c¡ ch¿ cung éng dËch vå và phúc lãi xã hÙi theo h°Ûng gi£m d§n vai trò cça nhà n°Ûc, tng d§n vai trò cça khu vñc dân sñ và t° nhân. Nhïng c£i cách thà ch¿ và c¡ ch¿ ngân sách céng áp dång cho các DNNN cça Trung QuÑc ã d§n làm tan rã khu vñc kinh t¿ nhà n°Ûc và t­p thà - nhïng khu vñc tëng chËu trách nhiÇm chính vÁ phúc lãi cho ng°Ýi lao Ùng ß thành thË và nông thôn. Nhïng thay Õi to lÛn này, cùng vÛi nhïng v¥n Á cÑ hïu nh° tham nhing tràn lan, môi tr°Ýng suy thoái, dËch vå y t¿ và giáo dåc ch°a t°¡ng xéng vÛi tÑc Ù phát triÃn kinh t¿ thì nhïng thách théc mÛi vÁ thành thË - nông thôn, trung °¡ng - Ëa ph°¡ng, và b¥t công b±ng là nhïng v¥n Á mà Trung QuÑc buÙc ph£i gi£i quy¿t. Suy ¿n cùng, ây không chÉ là nhïng thách théc kinh t¿, mà quan trÍng h¡n, là nhïng thách théc vÁ m·t xã hÙi và chính trË. M·c dù chính phç Trung QuÑc ã cho th¥y nhïng d¥u hiÇu iÁu chÉnh chi¿n l°ãc phát triÃn të tng tr°ßng b±ng mÍi giá sang cam k¿t thñc hiÇn công b±ng xã hÙi, th¿ nh°ng cho ¿n nay n× lñc cça chính phç Trung QuÑc d°Ýng nh° v«n ch°a em l¡i nhïng Õi thay thñc sñ. V¥n Á mà các nhà lãnh ¡o Trung QuÑc ang g·p ph£i là n¿u hÍ càng ch­m trÅ trong viÇc gi£i quy¿t các thách théc này thì gi£i pháp à gi£i quy¿t chúng t­n gÑc càng v°ãt ra khÏi t§m kiÃm soát cça hÍ.

Ph§n 3. ViÇt Nam: ông Á hay ông Nam Á

IV. ViÇt Nam: ông Á hay ông Nam Á?

Ph§n này ánh giá k¿t qu£ ¡t °ãc cça ViÇt Nam trên 5 ph°¡ng diÇn chính sách then chÑt - vÑn là tiêu théc tin c­y à phân biÇt ông Á và ông Nam Á.

1. Giáo dåc

HÇ thÑng giáo dåc cça ViÇt Nam hiÇn ang khçng ho£ng. M·c dù t÷ lÇ i hÍc ß các c¥p phÕ thông t°¡ng Ñi cao, nh°ng ch¥t l°ãng cça các b­c hÍc này r¥t áng lo ng¡i. K¿t qu£ tr°ãt tÑt nghiÇp trung hÍc phÕ thông trong nm 2007 cho th¥y nhiÁu hÍc sinh th­m chí còn không n¯m °ãc ki¿n thúc c¡ b£n. Bên c¡nh ó, sÑ l°ãng sinh viên °ãc vào ¡i hÍc cing chÉ chi¿m mÙt t÷ lÇ r¥t nhÏ trong nhïng ng°Ýi ß Ù tuÕi hÍc ¡i hÍc. Trong nm 2000, t÷ lÇ lao Ùng tÑt nghiÇp ¡i hÍc chÉ chi¿m 2% tÕng dân sÑ, so vÛi 5% ß Trung QuÑc và 8% ß ¤n Ù là nhïng n°Ûc ông dân h¡n r¥t nhiÁu.

Nm 2005, t÷ lÇ sinh viên × ¡i hÍc ß ViÇt Nam chÉ là 16%, trong khi con sÑ này ß Trung QuÑc và In-ô-nê-xia là 17%-19%, còn ß Thái-lan là 43%. M·c dù sÑ l°ãng sinh viên ¡i hÍc ã tng mÙt cách áng kà të nm 1990 nh°ng vÛi h¡n ch¿ vÁ c£ sÑ l°ãng và ch¥t l°ãng gi£ng viên, hÇ thÑng ào t¡o ang ngày càng bË dÓn nén. Không nhïng th¿, ch¥t l°ãng ào t¡o ß các tr°Ýng ¡i hÍc cça ViÇt Nam ch°a ¡t chu©n. Gi£ng viên ß các tr°Ýng ¡i hÍc cça ViÇt Nam có r¥t ít bài ng trên các t¡p chí quÑc t¿. Trên thñc t¿, tr°Ýng ¡i hÍc cça ViÇt Nam thua xa khi so vÛi ngay c£ tr°Ýng cça các n°Ûc ông Nam Á - vÑn ch°a ph£i là nhïng tr°Ýng ³ng c¥p quÑc t¿.32 N¿u nhìn vào s£n ph©m ào t¡o thì kho£ng phân nía sinh viên ra tr°Ýng ß ViÇt Nam không °ãc làm úng ngành ào t¡o.33

Nhïng k¿t qu£ áng buÓn nh° vëa miêu t£ không ph£i do hÇ thÑng giáo dåc hiÇn nay thi¿u tiÁn. Trên thñc t¿, tÉ lÇ ngân sách dành cho giáo dåc trong GDP cça ViÇt Nam cao h¡n h§u h¿t các n°Ûc trong khu vñc.34 Nh° v­y, v¥n Á thñc sñ n±m ß ch× nguÓn lñc này °ãc sí dång nh° th¿ nào, và ·c biÇt, n±m ß c¥u trúc qu£n trË x¡ céng và b¥t c­p ß mÍi c¥p Ù cça hÇ thÑng giáo dåc. Chi tiêu cça hÇ thÑng giáo dåc hiÇn nay kém minh b¡ch và lãng phí. Nh° lÝi bình lu­n cça mÙt tác gi£ trên báo TuÕi Tr», n¿u nhïng con sÑ chính théc vÁ quù l°¡ng là áng tin c­y thì méc l°¡ng trung bình cça giáo viên ph£i cao g§n g¥p ôi méc l°¡ng thñc t¿ hÍ ang °ãc nh­n.35 V­y thì tiÁn i âu? Không l½ nó ã bË c¡ ch¿ hiÇn nay nuÑt chíng ? VÛi mÙt hÇ thÑng qu£n trË nh° v­y, Õ thêm tiÁn vào chÉ là gi£i pháp tình th¿ mà không thà gi£i quy¿t °ãc nhïng v¥n Á c¡ b£n nh¥t cça nÁn giáo dåc ViÇt Nam vÁ ch¥t l°ãng và kh£ nng ti¿p c­n.36 Trong giáo dåc ¡i hÍc, các tr°Ýng c§n ph£i có nhiÁu quyÁn tñ chç h¡n à có thà chuyên môn hóa sâu, c¡nh tranh trên c¡ sß ch¥t l°ãng và phù hãp vÛi nhu c§u cça thË tr°Ýng. Ch¿ Ù tuyÃn dång, ãi ngÙ, Á b¡t ph£i chuyÃn të tiêu chu©n thâm niên sang k¿t qu£ . C§n mß rÙng nguÓn tài trã cho các tr°Ýng ¡i hÍc, không chÉ bao gÓm hÍc phí và các kho£n h× trã cça nhà n°Ûc, mà còn bao gÓm hãp Óng nghiên céu và óng góp h£o tâm cça khu vñc t° nhân.37 Ch¥t l°ãng các tr°Ýng ¡i hÍc là mÙt chÉ báo áng tin c­y cho méc Ù phát triÃn cça nÁn kinh t¿. Nhïng n°Ûc giàu và ang trß nên giàu th°Ýng có nhiÁu tr°Ýng ¡i hÍc tÑt, còn nhïng n°Ûc nghèo thì không. HiÇn nay, các tr°Ýng ¡i hÍc cça ViÇt Nam có thà bË xem nh° là kém nh¥t so vÛi h§u h¿t các n°Ûc ang phát triÃn ß khu vñc ông Nam Á, ché ch°a c§n so vÛi ông Á. N¿u nh° không có nhïng biÇn pháp c¥p thi¿t à c£i cách giáo dåc thì ch¯c ch¯n là ViÇt Nam s½ không thà ¡t °ãc các måc tiêu ã Á ra vÁ công nghiÇp hóa và hiÇn ¡i hóa.

Nh° ã l°u ý ß trên, các n°Ûc ông Á r¥t chú trÍng tÛi viÇc thúc ©y nng lñc phát triÃn công nghÇ cça quÑc gia. Sí dång mÍi th°Ûc o khách quan, d°Ýng nh° nÁn khoa hÍc và công nghÇ cça ViÇt Nam là mÙt th¥t b¡i. iÁu này, ¿n l°ãt nó, l¡i là mÙt trong nhïng trß ng¡i chính cho tng tr°ßng kinh t¿. Trong nm 2002, ViÇt Nam chÉ ng ký có 2 b£n quyÁn vÛi TÕ chéc Sß hïu Trí tuÇ Th¿ giÛi (WIPO). Hình 4 cung c¥p thêm b±ng chéng vÁ méc Ù b¥t c­p vÁ trình Ù công nghÇ cça ViÇt Nam. Nm 2006, các nhà nghiên céu cça ViÇn Khoa hÍc và Công nghÇ ViÇt Nam (VAST) ng °ãc 41 bài báo khoa hÍc trên các t¡p chí quÑc t¿. Cing trong nm ó, chÉ riêng các nhà nghiên céu cça tr°Ýng ¡i hÍc Phúc án ß Th°ãng H£i ã ng °ãc 2.286 bài trên các t¡p chí quÑc t¿.38 M·c dù k¿t qu£ áng th¥t vÍng nh° v­y nh°ng mÛi ây chính phç ã tuyên bÑ k¿ ho¡ch bi¿n các nhà nghiên céu cça VAST thành h¡t nhân cho mÙt tr°Ýng ¡i hÍc khoa hÍc và công nghÇ mÛi cça ViÇt Nam. LiÇu có nên ·t niÁm tin cça viÇc ào t¡o các th¿ hÇ nhà khoa hÍc và kù s° t°¡ng lai cça ViÇt Nam vào mÙt tÕ chéc y¿u kém vÁ nng lñc nghiên céu khoa hÍc? ây l¡i là mÙt ví då nïa cho n× lñc che ch¯n c¡nh tranh cça các tÕ chéc th¥t b¡i thông qua các biÇn pháp hành chính. MÙt lña chÍn tÑt h¡n là nÛi lÏng kiÃm soát Ñi vÛi các viÇn nghiên céu và tr°Ýng ¡i hÍc, và cho phép các tÕ chéc này c¡nh tranh vÛi nhau à thu hút °ãc nhïng gi£ng viên và sinh viên xu¥t s¯c nh¥t và nhïng nguÓn tài trã dÓi dào nh¥t - t¥t c£ Áu dña trên k¿t qu£ ho¡t Ùng thñc t¿.

à c£i thiÇn ch¥t l°ãng giáo dåc ¡i hÍc và khoa hÍc, các tr°Ýng ¡i hÍc cça ViÇt Nam ph£i t¡o nhïng iÁu kiÇn thu­n lãi nh¥t và có nhïng °u ãi h¥p d«n nh¥t à thu hút °ãc nhïng nhà khoa hÍc hàng §u. Chính phç Trung QuÑc ã khuy¿n khích các tr°Ýng ¡i hÍc cça mình xâm nh­p thË tr°Ýng ch¥t xám toàn c§u, và các tr°Ýng này ang ngày càng thành công trong viÇc mÝi °ãc nhïng nhà khoa hÍc Trung QuÑc xu¥t s¯c nh¥t të Mù và të các n°Ûc khác trß vÁ vÛi méc ãi ngÙ và h× trã nghiên céu c¡nh tranh. Trái l¡i, ViÇt Nam ch°a sµn sàng ch¥p nh­n tham gia cuÙc ch¡i sn lùng ch¥t xám này.39 Trên thñc t¿, nhïng ng°Ýi xu¥t s¯c nh¥t trong hÇ thÑng cça ViÇt Nam v«n ph£i chËu mÙt sñ ghen tË n¿u nh° hÍ có may m¯n °ãc ãi ngÙ mÙt cách trÍng thË h¡n nhïng ng°Ýi khác. ThË tr°Ýng ch¥t xám là mÙt thË tr°Ýng toàn c§u, và nhïng nhà khoa hÍc xu¥t s¯c nh¥t cça ViÇt Nam có r¥t nhiÁu lña chÍn trong thË tr°Ýng này. Ch¯c ch¯n là chÉ có mÙt sÑ r¥t ít nhà khoa hÍc xu¥t s¯c chËu ch¥p nh­n các iÁu kiÇn làm viÇc ß các tr°Ýng ¡i hÍc cça ViÇt Nam nh° hiÇn nay. Lòng yêu n°Ûc cça m×i nhà khoa hÍc Áu có, nh°ng hÍ cing c§n c£ nhïng sñ ãi ngÙ và tôn trÍng xéng áng nïa.40

Hình 2: T÷ lÇ xu¥t kh©u hàng công nghÇ cao*

INCLUDEPICTURE "http://www.diendan.org/viet-nam/lua-chon-thanh-cong/harvard_html_m694a3fdb.png" \* MERGEFORMATINET

2 C¡ sß h¡ t§ng và ô thË hóa

2.1. iÇn lñc và Giao thông

Các nÁn kinh t¿ m¡nh ß ông Á Áu hiÃu r±ng chìa khóa cho sñ tÓn t¡i cça hÍ là ph£i làm th¿ nào à èn luôn luôn sáng và xe luôn luôn ch¡y. Th¿ nh°ng ß ViÇt Nam, m¥t iÇn và t¯c °Ýng ã trß thành câu chuyÇn hàng ngày. CSHT là trß ng¡i quan trÍng thé hai cho sñ phát triÃn cça ViÇt Nam. Tình hình CSHT hiÇn nay là vô cùng áng lo ng¡i.

T§m quan trÍng cça iÇn Ñi vÛi nÁn kinh t¿ °ãc ví nh° ô-xy Ñi vÛi c¡ thà ng°Ýi. N¿u thi¿u iÇn, hay n¿u giá iÇn quá cao thì Ýi sÑng kinh t¿ s½ ình trÇ ngay l­p téc. M·c dù ai cing bi¿t r±ng iÇn là mÙt y¿u tÑ §u vào thi¿t y¿u cça s£n xu¥t, th¿ nh°ng chính sách nng l°ãng cça ViÇt Nam l¡i có nhïng sai l§m tai h¡i. VÛi viÇc §u t° quá nhiÁu vào thçy iÇn, giÝ ây ViÇt Nam ang g·p ph£i tình tr¡ng thi¿u iÇn ngày càng trß nên tr§m trÍng trong mùa khô. Tình tr¡ng này ã °ãc dñ báo të tr°Ûc nh°ng l¡i bË xem th°Ýng, chéng tÏ viÇc thi¿u mÙt t§m nhìn chi¿n l°ãc hay do sñ tác Ùng cça các nhóm lãi ích ·c biÇt. ViÇc ViÇt Nam không thà kiÃm soát l°u l°ãng n°Ûc ß th°ãng nguÓn làm tng rçi ro cça viÇc phå thuÙc quá nhiÁu vào thçy iÇn. HiÇn nay, thi¿u iÇn không chÉ còn là hiÇn t°ãng cça mùa khô nïa. MÛi chÉ vào §u mùa khô mà nhiÁu Ëa bàn cça TP. HÓ Chí Minh ã ph£i chËu c£nh c¯t iÇn luân phiên không báo tr°Ûc. Quy¿t Ënh cça chính phç không cho phép EVN thành l­p công ty mua-bán iÇn là mÙt quy¿t Ënh úng ¯n. Càng ngày càng có thà th¥y rõ là EVN ã nh§m l«n trong khi xác Ënh °u tiên cça mình. Bên c¡nh viÇc §u t° quá méc vào thçy iÇn thì viÇc EVN bành tr°Ûng ho¡t Ùng sang l)nh vñc viÅn thông, dËch vå tài chính, b¥t Ùng s£n không nhïng không giúp thñc hiÇn nhiÇm vå c¡ b£n cça nó là giï vai trò chính trong viÇc £m b£o cung c¥p iÇn Õn Ënh, an toàn cho sñ nghiÇp phát triÃn kinh t¿ - xã hÙi; thñc hiÇn §u t° phát triÃn các công trình l°Ûi iÇn Óng bÙ nh±m nâng cao hiÇu qu£ §u t°; §u t° các dñ án nguÓn iÇn theo nhiÇm vå °ãc giao , mà trái l¡i, còn làm phân tán nguÓn nhân lñc và tài lñc có h¡n cça mình.41 MÙt doanh nghiÇp Ùc quyÁn nhà n°Ûc nh° EVN s½ chÉ ho¡t Ùng tÑt nh¥t n¿u nh° nó t­p trung cao Ù vào nhiÇm vå chính và thñc hiÇn nhiÇm vå này mÙt cách hiÇu qu£, Óng thÝi không bË phân tâm bßi các ho¡t Ùng kinh doanh ngo¡i vi.

Theo chi¿n l°ãc nng l°ãng cça chính phç cho giai o¡n 2006-2015, m×i nm ViÇt Nam ph£i tng công su¥t iÇn të 17-20%. NhiÁu dñ án hiÇn nay ã bË ch­m ti¿n Ù mÙt cách tr§m trÍng, úng vào lúc mà nÁn kinh t¿ ang c§n iÇn nh¥t. Nm 2007, chÉ có mÙt trong sÑ nm dñ án ph£i °a vào ho¡t Ùng °ãc thñc hiÇn úng ti¿n Ù.42 ây là nhïng d¥u hiÇu cho th¥y EVN không ç nng lñc trong viÇc cung c¥p iÇn à £m b£o duy trì tÑc Ù tng tr°ßng kinh t¿ kó vÍng. Vì v­y, nhà n°Ûc ph£i hoàn thiÇn c¡ ch¿ iÁu ti¿t à t¡o ra nhïng khuy¿n khích và iÁu kiÇn thích hãp cho khu vñc kinh t¿ dân doanh và n°Ûc ngoài tham gia s£n xu¥t iÇn.43

§u t° CSHT nhiÁu khi bË phung phí ho·c là Ñi t°ãng cça tham nhing. Ngay c£ nhïng dñ án c¥p thi¿t cing th°Ýng bË ch­m ti¿n Ù so vÛi k¿ ho¡ch. Nhïng hiÇn t°ãng tham nhing, lãng phí, ch­m ti¿n Ù v.v. cça các dñ án h¡ t§ng °ãc báo chí phanh phçi th°Ýng xuyên, và do v­y không c§n ph£i nh¯c l¡i ß ây. Nhìn chung, ViÇt Nam cÑ g¯ng tìm ki¿m sñ bình ³ng trong phát triÃn giïa các vùng miÁn, và vì v­y §u t° r¥t nhiÁu cho các vùng kém phát triÃn. Måc tiêu này hoàn toàn dÅ hiÃu. Tuy nhiên, nhiÁu dñ án nh° th¿ trên thñc t¿ r¥t lãng phí và không hiÇu qu£. Nhïng ch°¡ng trình nh° MÙt triÇu t¥n °Ýng hay ánh b¯t cá xa bÝ và phong trào xây dñng các khu công nghiÇp, và mÛi ây là khu kinh t¿ mà trên thñc t¿ là không em l¡i nhiÁu lãi ích cho ng°Ýi dân ß các khu vñc nông thôn, vÑn là måc tiêu ban §u cça nhïng dñ án này. ¥y là ch°a kà tình tr¡ng ô nhiÅm tràn lan tÛi méc khó kiÃm soát ß r¥t nhiÁu khu công nghiÇp hiÇn nay ang £nh h°ßng trñc ti¿p tÛi Ýi sÑng s£n xu¥t và m°u sinh cça ng°Ýi dân. Trong khi nguÓn låc bË phung phí vào các dñ án này thì CSHT ô thË l¡i ít °ãc §u t° và ang xuÑng c¥p nghiêm trÍng, và ang tiÇm c­n méc Ù khçng ho£ng. Nhïng xu h°Ûng này r¥t tai h¡i và thiÃn c­n: N¿u nh° tình tr¡ng ngh½n cÕ chai vÁ CSHT d«n tÛi suy gi£m ho¡t Ùng kính t¿ cça các tÉnh miÁn ông Nam bÙ thì tác Ùng ng°ãc trß l¡i cça nó tÛi nÁn kinh t¿ và tÛi lao Ùng di c° të các khu vñc khác có thà s½ r¥t nghiêm trÍng.

Nhïng dñ án phát triÃn h¡ t§ng tÑn kém và lãng phí th°Ýng d«n tÛi viÇc cung éng dËch vå kém hiÇu qu£ vÛi giá thành cao. Theo Ngân hàng Th¿ giÛi (°ãc minh hÍa ß Hình 3), chi phí Ã xu¥t mÙt công-ten-n¡ 20ft të ViÇt Nam, bao gÓm chi phí cho các thç tåc gi¥y tÝ, chi phí hành chính, x¿p dá, và v­n chuyÃn nÙi Ëa, là 701 ô-la Mù. Trong khi ó, chi phí này ß Trung QuÑc chÉ là 335 ô-la, và ß Sing-ga-po là 382 ô-la. Sñ y¿u kém này trong nng lñc c¡nh tranh cça ngành v­n t£i biÃn càng làm cho xu h°Ûng §u t° c£ng biÃn hiÇn nay trß nên nguy hiÃm và c§n °ãc báo Ùng.

MiÁn ông Nam bÙ có nhu c§u c¥p thi¿t vÁ c£ng biÃn n°Ûc sâu à có thà duy trì °ãc tÑc Ù tng tr°ßng nh° hiÇn nay. Hàng xu¥t kh©u cça ViÇt Nam hiÇn nay ch°a thà xu¥t trñc ti¿p sang thË tr°Ýng B¯c Mù và Châu Âu mà v«n ph£i quá c£ng ß HÓng Kông và Sing-ga-po, n¡i hàng °ãc chuyÃn sang các tàu m¹ lÛn h¡n à ¿n ích cuÑi cùng. T¥t nhiên là viÇc ph£i quá c£ng này làm gia tng chi phí và thÝi gian v­n chuyÃn. NhiÁu kh£ nng là trong vòng vài nm tÛi, tàu m¹ i B¯c Mù và Châu Âu s½ b¯t §u c­p c£ng TP. HÓ Chí Minh. Hình 4 cho th¥y miÁn ông Nam BÙ ß vË trí h¿t séc thu­n lãi à khai thác các tuy¿n v­n t£i biÃn quÑc t¿ quan trÍng. Trên thñc t¿, miÁn ông Nam BÙ ã °ãc các hãng tàu lÛn °a vào trong b£n Ó lÙ trình cça mình. TÕ hãp c£ng mÛi Cái Mép - ThË V£i ß Bà RËa - Ving Tàu ang °ãc triÃn khai và các nhà §u t° n°Ûc ngoài cing ang r¥t quan tâm tÛi dñ án này. Phát triÃn c£ng biÃn mÛi cho miÁn ông Nam bÙ nên là mÙt °u tiên quÑc gia, th¿ nh°ng cho ¿n nay viÇc xây dñng v«n ch°a °ãc thñc sñ b¯t §u. Trong khi ó, r¥t nhiÁu k¿ ho¡ch hoành tráng ã °ãc công bÑ ho·c ang °ãc triÃn khai ß nhiÁu tÉnh miÁn Trung, bao gÓm Khánh Hòa, Bình Ënh, Qu£ng Ngãi, Qu£ng Nam, à Nµng, Thëa Thiên - Hu¿. Nhìn të góc Ù kinh t¿ thì nhïng dñ án này r¥t thi¿u c¡ sß. VÛi quy mô nh° hiÇn nay, ViÇt Nam chÉ c§n tÑi a ba c£ng n°Ûc sâu cho ba miÁn. Óng thÝi, mÙt hÇ thÑng °Ýng s¯t chß hàng hiÇn ¡i s½ làm cho viÇc xây dñng các c£ng biÃn ß miÁn Trung không còn trß nên c§n thi¿t nïa. C£ mÙt vùng rÙng lÛn ß miÁn Tây n°Ûc Mù (dài h¡n 1.900 km) cing chÉ có 3 c£ng biÃn quÑc t¿. Nhïng quy¿t Ënh tÑn kém vÁ CSHT nh° c£ng biÃn chÉ nên °ãc thñc hiÇn sau khi ã n¯m vïng các luÓng l°u chuyÃn th°¡ng m¡i quÑc t¿. TP. HÓ Chí Minh và Bà RËa - Ving Tàu là nhïng c£ng duy nh¥t có kh£ nng s½ °ãc ti¿p nh­n tàu m¹ trong mÙt t°¡ng lai t°¡ng Ñi g§n. Nhu c§u và hiÇu qu£ cça dñ án §u t° c£ng biÃn quÑc t¿ cho miÁn ông Nam BÙ, Óng thÝi nâng c¥p °Ýng bÙ và °Ýng s¯t nÑi liÁn ba miÁn s½ cao h¡n nhiÁu so vÛi dñ án §u t° 33 tÉ ô-la cho dñ án tàu khách cao tÑc nÑi liÁn Hà NÙi và TP. HÓ Chí Minh nh° k¿ ho¡ch hiÇn nay.44 Cing c§n l°u ý thêm r±ng, vì c£ng hiÇn ¡i °ãc c¡ giÛi hóa cao Ù nên chúng không ph£i là mÙt nguÓn t¡o công n viÇc làm áng kÃ.

2.2. ¥t ai và ô thË hóa

MÙt thách théc có liên quan là ô thË hóa, ·c biÇt là thách théc vÁ nhà ß và giao thông. Trë phi viÇc sí dång ¥t và giao thông °ãc gi£i quy¿t mÙt cách thÏa áng và nhanh chóng, b±ng không tình tr¡ng t¯c ngh½n, ô nhiÅm, và ông úc gia tng nhanh chóng ß các thành phÑ lÛn ch¯c ch¯n s½ x£y ra. HÇ qu£ t¥t y¿u cça chính sách b¥t c­p s½ là tng tr°ßng bË suy gi£m m¡nh. Giá ¥t ß các ô thË và s¯p trß thành ô thË cça ViÇt Nam t°¡ng °¡ng vÛi méc giá ß nhïng khu vñc t°¡ng tñ ß Nh­t B£n, mÙt qu§n £o ông dân vÛi thu nh­p trung bình cao h¡n ViÇt Nam tÛi 50 l§n. Nh° °ãc minh hÍa trong B£ng 1, giá ¥t cao mÙt cách phi lý không chÉ dëng l¡i ß Hà NÙi và TP. HÓ Chí Minh mà ã lan rÙng ra các tÉnh xung quanh. ¥t cça mÙt dñ án phát triÃn ô thË mÛi ß Thç D§u MÙt (Bình D°¡ng) hiÇn ã lên tÛi 26 triÇu/m2.45 iÁu này có ngh)a là giá cça mÙt lô ¥t diÇn tích 100m2 s½ lên tÛi h¡n 160.000 ô-la Mù.46 Méc giá này, xu¥t hiÇn ß mÙt tÉnh lË có m­t Ù dân c° ngày mÙt cao có ngh)a là nhiÁu ng°Ýi s½ không nhïng không thà sß hïu mÙt ngôi nhà vëa ph£i , mà th­m chí có khi còn không ç tiÁn à tr£ tiÁn thuê nhà nïa. Có v» nh° quan chéc Ëa ph°¡ng và các nhà §u c¡ giàu có là nguyên nhân chính cça tình tr¡ng này. Þ mÙt sÑ tÉnh, hàng ngàn héc-ta ¥t ã bË chuyÃn thành ¥t cça khu công nghiÇp mà trên thñc t¿ g§n nh° còn trÑng tr¡n ch°a có ho¡t Ùng gì. Giá Án bù cho ng°Ýi nông dân th°Ýng quá th¥p khi¿n hÍ không muÑn bán ¥t cho các dñ án công nghiÇp. Trên thñc t¿, mÙt bÙ ph­n nông dân ViÇt Nam ang ph£i Ñi §u vÛi c£nh m¥t ¥t, trong khi t°¡ng lai nghèo v«n hoàn nghèo vì hÍ không bi¿t s½ làm gì sau khi m¥t ¥t. Nhïng viÇc làm nh° th¿ này gây nên nhïng ph£n éng xã hÙi m¡nh m½ và rÙng lÛn ß c£ khu vñc nông thôn và thành thË. C§n nhanh chóng có nhïng chính sách ¥t ai hãp lý vì hiÇn nay quá trình ô thË hóa ang diÅn bi¿n r¥t nhanh, ©y các thành phÑ vào tình tr¡ng g§n nh° không qu£n lý nÕi vÁ nhiÁu m·t.

B£ng 1. Giá ¥t t¡i mÙt sÑ khu ô thË mÛi ß miÁn ông Nam BÙ

VË trí 12/2006 12/2007 % thay Õi TP.HÓ Chí Minh Phú Mù - V¡n Phát H°ng, Qu­n 7 11,0 27,0 145% Thái S¡n, huyÇn Nhà Bè 5,5 16,0 191% Nam Nam Saigon, HÓng L)nh, qu­n Bình Chánh 4,3 13,0 202% Th¡ch Mù Lãi, Huy Hoàng, qu­n 2 16,0 26,5 66% Gia Hòa, qu­n 9 5,5 14,0 155% Các tÉnh xung quanh Long ThÍ - HUD, Nh¡n Tr¡ch, Óng Nai 1,0 2,5 150% Long H­u, Long An 3,2

(6/2007) 6,5 103% Chánh Ngh)a, Thç D§u MÙt, Bình D°¡ng 6,7 26,0 288%

VÛi sñ tng tr°ßng công nghiÇp và dËch vå (chç y¿u là dËch vå ô thË) nh° hiÇn nay, có l½ dân sÑ ô thË s½ ti¿p tåc gia tng vÛi tÑc Ù th­m chí còn cao h¡n trong nhïng nm tÛi. N¿u nh° tÑc Ù t¡o thêm viÇc làm mÛi ß khu vñc chính théc ti¿p tåc tng (ß méc cao h¡n nhiÁu so vÛi tr°Ûc nh° hiÇn nay) thì t÷ lÇ dân c° ô thË s½ ngày càng tng, vô sÑ ng°Ýi sÑng ß vùng nông thôn s½ ngày càng gi£m.47 Cing nh° dân sÑ nông thôn ß Trung quÑc b¯t §u gi£m mÙt th­p k÷ tr°Ûc, iÁu t°¡ng tñ ang x£y ¿n vÛi ViÇt Nam. N¿u nh° tiêu chí à xác Ënh c° dân ô thË °ãc xác l­p khách quan h¡n ché không dña trên c¡ sß Ëa giÛi hành chính nh° hiÇn nay thì trên thñc t¿, dân sÑ ô thË s½ cao h¡n nhiÁu, Óng thÝi tÑc Ù tng tr°ßng cing nhanh h¡n nhiÁu so vÛi nhïng sÑ liÇu thÑng kê hiÇn có. Nhïng cuÙc iÁu tra méc sÑng dân c° ß ViÇt Nam ã °Ûc l°ãng th¥p dân sÑ ô thË vì nó sí dång các tiêu théc có tính hành chính à phân biÇt dân nông thôn và thành thË. NhiÁu xã °ãc coi là nông thôn trong các cuÙc iÁu tra này trên thñc t¿ có méc Ù ô thË hóa cao, n¿u dña theo các tiêu théc khách quan khác.

Kinh nghiÇm g§n ây cça Thái-lan, Phi-líp-pin, và In-ô-nê-xia cho th¥y, quy ho¡ch ô thË hóa tÓi là mÙt nguÓn gÑc tiÁm tàng cça b¥t Õn chính trË và xã hÙi. Ng°Ýi ta ai cing c§n có nhà cía Õn Ënh, môi tr°Ýng sÑng t°¡ng Ñi s¡ch s½, dËch vå giáo dåc và y t¿ ch¥t l°ãng cho các thành viên trong gia ình. Ng°Ýi ViÇt Nam có câu an c°, l¡c nghiÇp . Chính sách chç Ùng, §u t° hiÇu qu£ và kËp thÝi là nhïng biÇn pháp c§n thi¿t à tránh n¡n ông úc, ùn t¯c, và ô thË hóa không lành m¡nh, vÑn là nhïng trß ng¡i cho quá trình tng tr°ßng cça nÁn kinh t¿. VÛi méc giá b¥t Ùng s£n cao ng¥t trÝi nh° hiÇn nay, nhiÁu ng°Ýi ang ph£i éng tr°Ûc mÙt lña chÍn khó khn - ho·c là chuyÃn nhà ra vùng ngo¡i ô và ch¥p nh­n thÝi gian të nhà ¿n c¡ quan lâu h¡n tr°Ûc, ho·c là sÑng trong nÙi thành Óng úc và ¯t Ï. Giá thuê nhà r¥t cao ß các cn hÙ trung tâm ã v°ãt khÏi t§m vÛi cça h§u h¿t mÍi hÙ gia ình trong thành phÑ.

ViÇt Nam thi¿u kinh nghiÇm tr°Ûc nhïng v¥n Á mÛi nÕi lên này. MÛi ây thôi, vào nm 2002, h§u nh° mÍi hÙ gia ình có hÙ kh©u ß thành phÑ Áu có nhà riêng. ChÉ có 8% không có nhà riêng, và trong sÑ này ph§n lÛn thuê nhà cça nhà n°Ûc.48 Th¿ nh°ng vÛi làn sóng nh­p c° mÛi, tình hình s½ khác tr°Ûc.49 Nhïng ng°Ýi nh­p c° này th­m chí còn không °ãc tính là ng°Ýi hiÇn ang sÑng ß thành phÑ, thu nh­p cça hÍ không thà ç dù chÉ là mua mÙt cn hÙ tí hon ß thành phÑ. Vì v­y, n¿u nh° hÍ không có tài s£n nào khác hay không có ng°Ýi quen hay hÍ hàng ß thành phÑ thì lña chÍn duy nh¥t là sÑng t­p trung t¡i các khu ven ô. N¿u dân sÑ ô thË tng trên 1 triÇu ng°Ýi hàng nm (bao gÓm c£ tng dân sÑ tñ nhiên và nh­p c°) thì trách nhiÇm cung c¥p nhà ß, CSHT, tr°Ýng hÍc và các dËch vå công cho sÑ dân c° mÛi này s½ vô cùng n·ng nÁ. Quy¿t Ënh mÛi ây cça chính phç t¡o iÁu kiÇn ng ký hÙ kh©u dÅ dàng h¡n cho ng°Ýi nh­p c° ß thành phÑ là mÙt chính sách r¥t áng hoan nghênh. Tuy nhiên, ây s½ là mÙt Ùng lñc quan trÍng khuy¿n khích nông dân ti¿p tåc di c° và t¡o thêm séc ép cho khu vñc thành thË.

Chính sách ¥t ai là mÙt v¥n Á phéc t¡p cho c£ khu vñc thành thË và nông thôn. Nh°ng hiÇn nay ß ô thË, chính sách vÁ thu hÓi ¥t, phân vùng, và phát triÃn h¡ t§ng ang Ùi giá ¥t lên cao ngoài t§m vÛi cça h§u h¿t ng°Ýi lao Ùng. ¥t ai ã trß thành mÙt kho£n §u t° và §u c¡ ché không thu§n túy chÉ phåc vå måc ích xây nhà. H¡n nïa, lãi nhu­n të §u c¡ ¥t ai h¥p d«n h¡n b¥t kó mÙt ho¡t Ùng §u t° s£n xu¥t nào khác, và chính iÁu này làm cho mÙt ph§n lÛn nguÓn lñc cça nÁn kinh t¿ bË chuyÃn sang måc ích phi s£n xu¥t. MÙt hÇ thÑng chính sách Óng bÙ vÁ phát triÃn ô thË cing bao gÓm ho¡t Ùng cung éng ph°¡ng tiÇn giao thông công cÙng, thu¿ tài s£n và b¥t Ùng s£n à có nguÓn thu phåc vå phát triÃn CSHT và các dËch vå công khác, Óng thÝi là c¡ sß cho sñ phân phÑi công b±ng và hãp lý h¡n. Chính sách cung c¥p các công cå tài trã dài h¡n cho ho¡t Ùng xây dñng cça các công ty phát triÃn CSHT hay mua cn hÙ cça các hÙ gia ình s½ giúp nhiÁu ng°Ýi có thà mua °ãc nhà, m·c dù nhïng hÙ gia ình nghèo nh¥t s½ c§n nhïng trã giúp bÕ sung. Þ ây cing v­y, kinh nghiÇm cça các n°Ûc khác có thà cung c¥p nhïng bài hÍc hïu ích, ch³ng h¡n nh° HÓng-kông và Sing-ga-po ã b¯t §u xây nhà công cÙng cho nhïng hÙ gia ình nghèo të nhïng nm 1950.

Ph§n §u cça bài vi¿t này ã l­p lu­n r±ng các n°Ûc ông Nam Á ã th¥t b¡i trong viÇc xí lý nhiÁu thách théc cça quá trình ô thË hóa nhanh chóng. Các thành phÑ ông Nam Á không thà cung c¥p cho c° dân cça mình nhïng dËch vå tÑi thiÃu nh° giáo dåc, y t¿, và vÇ sinh mÙt cách tho£ áng. VÁ nhïng ph°¡ng diÇn này, có v» nh° TP. HÓ Chí Minh ang i vào v¿t xe cça các thành phÑ ông Nam Á.. Nhïng triÇu chéng này °ãc báo chí báo Ùng th°Ýng xuyên, bao gÓm t¯c ngh½n giao thông, ng­p n°Ûc, thi¿u phòng hÍc, tiêu chu©n vÇ sinh an toàn thñc ph©m kém, bÇnh viÇn quá t£i, phòng cháy chïa cháy b¥t c­p vân vân và vân vân. Hình 5 cho th¥y mÙt trong nhïng nguyên nhân cça tình tr¡ng này, ó là m·c dù 4 tÉnh miÁn ông Nam BÙ (TP. HCM, Óng Nai, Bình D°¡ng, Bà RËa - Ving Tàu) h¥p thå ph§n lÛn l°ãng tng dân sÑ c¡ hÍc và dân nh­p c°, Óng thÝi cing là khu vñc óng góp nhiÁu nh¥t cho ngân sách quÑc gia nh°ng l¡i chi¿m ch°a ¿n 10% chi tiêu cça mÙt quÑc gia. T¥t nhiên, viÇc tng chi tiêu và §u t° không ph£i là th§n d°ãc chïa lành nhïng triÇu chéng y¿u kém cça viÇc ô thË hóa nhanh (·c biÇt trong bÑi c£nh nhiÁu dñ án CSHT công cÙng bË ch­m ti¿n Ù và th¥t thoát nh° hiÇn nay). TP. HÓ Chí Minh ang có nhu c§u c¥p thi¿t trong viÇc xây dñng mÙt chính quyÁn ô thË t­p trung và hiÇu qu£. B±ng không, tng §u t° trong khi qu£n trË kém thì chÉ làm tình hình trß nên tÓi tÇ thêm mà thôi. Á xu¥t xây dñng chính quyÁn ô thË Ã nâng cao ch¥t l°ãng qu£n trË thành phÑ vì v­y nên °ãc coi là mÙt °u tiên hàng §u cça TP. HÓ Chí Minh cing nh° mÙt sÑ ô thË lÛn khác cça ViÇt Nam.

3. Các công ty có tính c¡nh tranh quÑc t¿

3. 1. Så hình thành cça các t­p oàn kinh t¿

Vào §u nhïng nm 1990, th¥t vÍng tr°Ûc k¿t qu£ kinh doanh cça các doanh nghiÇp công nghiÇp nhà n°Ûc, chính phç ã cÑ g¯ng tìm mÍi cách nh±m làm cho khu vñc này trß nên nng Ùng h¡n. à thñc hiÇn måc tiêu này, të nm 1994, chính phç ã t­p hãp các DN công nghiÇp nhà n°Ûc à hình thành nên các doanh nghiÇp lÛn h¡n, gÍi là các tÕng công ty (TCT) 90 và 91 - tiÁn thân cça các t­p oàn kinh t¿ nhà n°Ûc sau này. Ý Ó cça chính sách này là vÛi quy mô lÛn h¡n, các TCT có thà t­n dång lãi th¿ kinh t¿ theo quy mô, phát triÃn th°¡ng hiÇu cing nh° khai thác các lãi th¿ khác. Mô hình tham kh£o cho các TCT là các keiretsu cça Nh­t B£n (nh° Mitsubishi, Mitsui v.v.) và chaebol cça Hàn QuÑc (nh° Sam sung, Daewoo, Kumho v.v.). iÁu khác biÇt quan trÍng nh¥t giïa mô hình TCT cça ViÇt Nam vÛi mô hình chaehol cça Hàn QuÑc là, t¥t c£ các chaebol Áu buÙc ph£i trß nên có tính c¡nh tranh quÑc t¿ trong vòng mÙt vài nm, rÓi sau ó ph£i xu¥t kh©u °ãc mÙt t÷ lÇ nh¥t Ënh s£n l°ãng cça mình. M·c dù các chaebol này °ãc nhà n°Ûc trã c¥p r¥t nhiÁu trong thÝi kó §u, nh°ng nhïng kho£n trã c¥p này s½ gi£m d§n và bi¿n m¥t hoàn toàn trong nhïng nm sau ó. Ng°ãc l¡i, các TCT cça ViÇt Nam °ãc xây dñng à thay th¿ hàng nh­p kh©u, và do v­y luôn nh­n °ãc sñ b£o hÙ và trã giúp cça chính phç, ngay c£ khi chúng thua l× và không thà xu¥t kh©u. Nói mÙt cách ng¯n gÍn, có thà coi các TCT nh° mÙt hình théc kiÃm soát và theo dõi các doanh nghiÇp thành viên mÙt cách hành chính. Mô hình TCT, vì v­y, r¥t g§n gii vÛi hÇ thÑng k¿ ho¡ch hóa t­p trung trong ó các doanh nghiÇp h§u nh° không có quyÁn tñ chç - vÑn là mÙt iÁu kiÇn tiên quy¿t à t¡o nên mÙt t­p oàn thñc thå.

Trong m¥y nm trß l¡i ây, chính phç ngày càng nh­n théc rõ vÁ sñ th¥t b¡i cça mô hình TCT và i ¿n quy¿t Ënh ph£i c£i cách nhïng TCT này. MÙt trong nhïng chính sách chç y¿u à thñc hiÇn nhiÇm vå này là k¿ ho¡ch xây dñng 19 t­p oàn nhà n°Ûc (TNN) - h­u duÇ cça 18 TCT 91 và TCT Kinh doanh và §u t° vÑn Nhà n°Ûc (SCIC) - n¯m giï vË th¿ g§n nh° Ùc quyÁn ß nhiÁu ngành công nghiÇp n·ng. MÙt nguyên nhân nïa, có l½ còn quan trÍng h¡n, cça viÇc hình thành các TNN vào thÝi iÃm này là do sñ kiÇn ViÇt Nam gia nh­p WTO. Chính phç lo ng¡i r±ng các DNNN s½ không thà c¡nh tranh trong khuôn khÕ lu­t ch¡i cça WTO, và do v­y ã quy¿t Ënh ©y nhanh ti¿n Ù thành l­p các TNN à có thà c¡nh tranh vÛi các DN lÛn cça n°Ûc ngoài.

Có nhiÁu lý do à nghi ngÝ r±ng các TNN này s½ không thà tñ chuyÃn hóa mình à trß thành nhïng DN c¡nh tranh quÑc t¿. Nguyên nhân quan trÍng nh¥t là c¥u trúc cça các t­p oàn này r¥t giÑng vÛi các TCT tr°Ûc ây, Óng thÝi nhïng TCT này ã có 12 nm à chéng minh r±ng chúng không thà thành công trong ho¡t Ùng xu¥t kh©u và c£i thiÇn k¿t qu£ kinh doanh cça mình. Trë Sing-ga-po ra thì hình nh° không có n°Ûc nào khác trên th¿ giÛi ã tëng thành công trong viÇc sí dång DNNN nh° mÙt ph°¡ng tiÇn chç y¿u à xây dñng nên các DN c¡nh tranh quÑc t¿. Có v» nh° ViÇt Nam, vì nhiÁu lý do khác nhau, s½ không thà l·p l¡i thành tích này cça Sing-ga-po.

Th¿ nh°ng, ngay c£ khi g¡t sang bên mÙt thñc t¿ là các t­p oàn này Áu là nhïng DNNN, thì v«n có nhiÁu lý do à nghi ngÝ vÁ kh£ nng các t­p oàn này mÙt ngày nào ó s½ trß thành nhïng công ty lÛn m¡nh. Có thà nói nhïng ng°Ýi çng hÙ mô hình TNN ã hiÃu nh§m kinh nghiÇm cça các t­p oàn trên th¿ giÛi. Ch³ng h¡n nh°, viÇc dñng lên các t­p oàn lÛn mÙt cách duy ý chí không ph£i là mÙt công théc phÕ quát à hình thành nên nhïng doanh nghiÇp công nghiÇp thành công trên th¿ giÛi, nh¥t là khi quy¿t Ënh này không do các doanh nghiÇp t° nhân thñc hiÇn và °ãc iÁu chÉnh bßi hÇ thÑng lu­t pháp và thà ch¿ tÑt.

à k¿t lu­n, chính sách hình thành nên các TNN vÁ thñc ch¥t là mÙt sñ k¿t hãp giïa c¡ ch¿ phòng thí và måc tiêu ti¿p tåc duy trì kiÃm soát cça nhà n°Ûc trong l)nh vñc công nghiÇp. N¿u qu£ thñc là nh° v­y thì nhïng TNN này s½ không thà giúp ViÇt Nam xây dñng nên mÙt nÁn công nghiÇp n·ng có tính c¡nh tranh.

3.2. T­p oàn và sñ xu¥t hiÇn cça chç ngh)a t° b£n thân hïu

ang tÓn t¡i mÙt mâu thu«n c¡ b£n trong chính sách kinh t¿ cça ViÇt Nam, ó là trong khi khu vñc dân doanh trong n°Ûc và §u t° n°Ûc ngoài là hai khu vñc nng Ùng nh¥t thì khu vñc nhà n°Ûc l¡i luôn nh­n °ãc nhïng kho£n §u t° và sñ °u ái cça nhà n°Ûc. M·c dù tinh th§n c*6¬®j n ¶

Ì

Î

â

¦

Ì

Æ

ì

ä

-f-h-,8-â:ä:¼=¾=ðcòc˜gšgóÝDZÇ�ó�ŠóvófófófóXófóXóXóXóNhå' OJQJ^Jhå' hå' H*OJQJ^Jhå' hå' 6�OJQJ]�^J&hå' hå' 5�CJ$OJQJ\�^JaJ$$hå' hå' 5�6�OJQJ\�]�^J&hå' hå' 5�CJOJQJ\�^JaJ*h™mphå' 5�CJ0KH$OJQJ\�^JaJ0*hå' hå' 5�CJ0KH$OJQJ\�^JaJ0*hå' hå' 5�CJHKH$OJQJ\�^JaJHhå' hå' OJQJ^J®l n ¶

Î

â

Ö j-®+f7Â=RJ-R†WøèÙÏ¿¯"‡‡‡‡‡‡‡‡

¤d ¤d[$\$gdå'

&

F

Æ7„„¤d ¤d@&[$\$^„'„gdå' „°¤d ¤d[$\$^„°gd-‹$¤d ¤d@&[$\$a$gdå'

¤d ¤ð[$gdå' $¤d ¤d[$\$a$gdå' $¤d ¤d@&[$\$a$gdå' ¤ðgdå' ‚rý†Wž]šgœg®g¸g h:hÊhìh.iti iÔiîiVjˆjÚj&k>kóóó×ÒÃ''¥¥¥¥¥¥Ã'Ã'¥

&

F

¤d ¤d[$\$gdå'

&

F

¤d ¤d[$\$gdå'

&

F

¤d ¤d[$\$gdå' gdå'

&

F

Æ7„„¤d ¤d@&[$\$^„'„gdå'

¤d ¤d[$\$gdå' šgœg®g¸g hÊhîiVjˆjÚj&kJl°l$m@n€no|xÖxàxúx‚...„...H Ö Ø :§<§ '"'è¶ì¶¬¸°¸<Â@ Å$Å&ÅŒÅ"Æ$Æ

ÇÇôÏóßÒÁ°ÒÁ°Á›ÒÁ°ÒÁ°Ò"�ˆ�ƒ�ˆƒ�ƒ�ƒ�ƒ�ƒ�ƒ�ƒ�|�t�t�jhå' U

hå' 5�\� hå' H* hå' CJ$aJ$hå'

h›''hå' )h%,Ühå' B*OJQJ^JmHphÿsH!hGl‰hå' B*OJQJ^Jphÿ!hGl‰hå' B*OJQJ^Jphÿhå' hå' OJQJ^J&hå' hå' 5�CJ$OJQJ\�^JaJ$hå' h-‹OJQJ^J,>k|kÐkük0lJl°l$mVm†mîm@n€nÜno0o¤opRp¦p qJqžqðððððáÒððððáÒÒðÃÃðÃÃÃÃ

&

F

¤d ¤d[$\$gdå'

&

F

¤d ¤d[$\$gdå'

&

F

¤d ¤d[$\$gdå'

&

F

¤d ¤d[$\$gdå' žqêq<r'rîr@sns�s(t\t¬tätxu¾u.vÈväv&w'wÖw"x|xÖxüx}ðáðððáððáððððððáðððððÜ×Ògdå' gdå' gd›''

&

F

¤d ¤d[$\$gdå'

&

F

¤d ¤d[$\$gdå' }Ü„TŠR‹,- œH Ü &«.°F°&Å"ÆÇ ÇRÇÜÖ"×þâœí÷H¦Ò*$@/t/l0úúúúúúõúúõúííúõúõúúúúúõúúõú $a$gdå' gdå' gdå' ôÏöÏêÐìÐîÐðÐôЈ׬×ÜàìàÌèÎèÂéÄéÆéÈéÌéšìœì�í'í"í-íšíŽû�û„ü†üˆüŠüŽüÀ$$($Ð-Þ-l0|0'3 3Ä9Ð9<<š?ž? ?®?-RšRkkX'\'|"€"®Ÿ N úþ|€æêX"\"r)v)'0d0L2P2ÎHÒH¢WôíôçôâÞ×Þ×ÞôíôçôâÞôíôçôâÞôíôçôâÞ×ÞâÞ×Þ×Þ×Þ×Þ×ÞâÞ×ÞâÞâÞâÞâÞÐÞÈÞâÞâÞâÞâÞâÞâÞâÞâÞ hå' CJ$aJ$

hGl‰hå'

hå' 6�]�hå' hå' H*

hå' 0J

hå' 0J>*jhå' 0J>*UNl0'3Ä9< ?BL„ZÔcXfrfÄqx'}¬‚˜‰--®Ÿ P

¬^¶ÁÇ„Ë.Õ>ÜÆç÷÷÷÷÷òòòòíòòòòòòòèíòòòòòòòògd›''gdå' gdå'

&

F

gdå' Æç:íóF\ ê

ê'"º-,8ˆ@¼KžWîWðW<XDXrYŠYú]öcÆr€~„‡Ü‡Îˆúúúúúúúúúúúúúõðëúúëúúúúúãú

&

F gdå' gdå' gdå' gd›''gdå' ¢W¤W²W'WÂWÄWØWÚWðW8XccîcòcŒe�eiikk"n˜n x¤x ƒƒ|‡€‡„‡Ú‡Ü‡Þ‡ÆˆÈˆÊˆÌˆ‰H‰¶˜º˜��fŸjŸÔµì¶x¿|¿„À¸ÀÇÇÇÇvÇxÇºÇ¾Ç¨Ï Ð"Ð.Ð0ÐøôøôøôøôåÚÎÚÎÚÎÚÎÚÎÚÎÚÎÚÎÚÎÚÀÚ¸ô¸°¸ô©ô¤ô¤ô¤ô©ô¤ô©ô¤ô¤ô¤ô¤ô�ô�ô

hå' 5�\� hå' H*

hå' 6�]�j.Øhå' Ujhå' Uh%,Ühå' 5�\�mHsHh%,Ühå' H*mHsH h%,Ühå' mHsHh%,Ühå' CJ$aJ$mHsHhå' hå' OJQJ>Έ҈Ԉ‰‰J‰ê‹†šlŸ�ª¯„ÀºÀ¨Ï"Ð0Ð@ÐPÐfÐúúõðõúúúúúúõúèââââ$If $a$gdå' gdå' gdå' gdå' 0Ð>Ð@ÐNÐPÐdÐfÐhІЎÐ�ÐìÐîÐ:Ñ<ѮѰÑ

Ò ÒJÒLÒrÒzÒ|ÒàÒâÒ2Ó4ÓšÓœÓ'Ö¸Ö&ä:äåå�å"åvJ!Ä!æ#Xœa aähèhX†\†zˆ®ˆüŽ¤�Ì�Î�Ô�Ö�â�æ�è�ö�2�4�>�@�F�T�X�Z�b�d�€�‚�¾�ùõùõùõíùõíõíõíõíõíõíùõíõíõíõíõèõáõèõèõáõáõßõèõèõèõáõùõ×õ×Ñõ×Ñõ×õ×Ñõùƽùõíõhå' 5�\�^J hå' 5�OJQJ\�

hå' ^J hå' OJQJU

hå' 6�]� hå' H* hå' CJ aJ hå'

hå' 5�\�JfÐhЈЊЌЎÐ]WWWW$If¢kd©à$$If-<ÖÖ\§ÿr

Q€€€€Ö0ÿÿÿÿÿÿ öp6ÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿ3Ö 4Ö<aöbÖŽÐ�ÐÎÐØÐâÐìÐ]WWWW$If¢kdoá$$If-<ÖÖ\§ÿr

Q€€€€Ö0ÿÿÿÿÿÿ öp6ÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿ3Ö 4Ö<aöbÖìÐîÐÑ$Ñ0Ñ:Ñ]WWWW$If¢kd5â$$If-<ÖÖ\§ÿr

Q€€€€Ö0ÿÿÿÿÿÿ öp6ÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿ3Ö 4Ö<aöbÖ:Ñ<Ñ'њѤѮÑ]WWWW$If¢kdûâ$$If-<ÖÖ\§ÿr

Q€€€€Ö0ÿÿÿÿÿÿ öp6ÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿ3Ö 4Ö<aöb֮ѰÑðÑúÑÒ

Ò]WWWW$If¢kdÁã$$If-<ÖÖ\§ÿr

Q€€€€Ö0ÿÿÿÿÿÿ öp6ÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿ3Ö 4Ö<aöbÖ

Ò Ò.Ò6Ò@ÒJÒ]WWWW$If¢kd‡ä$$If-<ÖÖ\§ÿr

Q€€€€Ö0ÿÿÿÿÿÿ öp6ÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿ3Ö 4Ö<aöbÖJÒLÒtÒvÒxÒzÒ]WWWW$If¢kdMå$$If-<ÖÖ\§ÿr

Q€€€€Ö0ÿÿÿÿÿÿ öp6ÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿ3Ö 4Ö<aöbÖzÒ|ÒÆÒÎÒÖÒàÒ]WWWW$If¢kdæ$$If-<ÖÖ\§ÿr

Q€€€€Ö0ÿÿÿÿÿÿ öp6ÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿ3Ö 4Ö<aöbÖàÒâÒÓ Ó Ó(Ó2Ó]WWWWW$If¢kdÙæ$$If-<ÖÖ\§ÿr

Q€€€€Ö0ÿÿÿÿÿÿ öp6ÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿ3Ö 4Ö<aöbÖ2Ó4Ó~Ó†Ó�ÓšÓ]WWWW$If¢kdŸç$$If-<ÖÖ\§ÿr

Q€€€€Ö0ÿÿÿÿÿÿ öp6ÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿ3Ö 4Ö<aöbÖšÓœÓÜ@ãÈëŒõÈxb]XXXXXSSXgdå' gdå' ¢kdeè$$If-<ÖÖ\§ÿr

Q€€€€Ö0ÿÿÿÿÿÿ öp6ÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿÖÿÿÿÿ3Ö 4Ö<aöbÖ bÜJ!Æ!^ìh\p\vÒ€zˆ°ˆüŽ¦�¨�À�Ò�æ�ø��"�8�T�f�€�‚�úúúúõúúúúúúõúíçççççççççççâFf[ê$If $a$gdå' gdå' gdå' ça Lu­t Doanh nghiÇp 1999 và Lu­t Doanh nghiÇp thÑng nh¥t 2005 r¥t ti¿n bÙ nh°ng Ùng nng này không bi¿t có thà °ãc ti¿p tåc duy trì hay không. MÙt sÑ cuÙc kh£o sát g§n ây cho th¥y r±ng tuy môi tr°Ýng kinh doanh cça ViÇt Nam ã có mÙt sÑ c£i thiÇn nh¥t Ënh nh°ng v«n còn ch­m so vÛi các n°Ûc c¡nh tranh trñc ti¿p vÛi ViÇt Nam. Thé b­c x¿p h¡ng vÁ nng lñc c¡nh tranh quÑc gia cing cho th¥y nhïng tín hiÇu t°¡ng tñ. Kh£ nng ti¿p c­n ¥t ai và vÑn cça ViÇt Nam ã °ãc c£i thiÇn, nh°ng bên c¡nh ó v«n còn mÙt sÑ rào c£n áng kà nh° thi¿u lao Ùng có kù nng và nhà qu£n lý trung-cao c¥p, ch°a có hiÇp hÙi doanh nghiÇp Ùc l­p m¡nh, thÝi gian tuân thç lu­t thu¿ và pháp lu­t nói chung còn r¥t cao, hÇ thÑng lu­t phá s£n, sáp nh­p và mua l¡i doanh nghiÇp còn kém hiÇu lñc.

Có v» nh° nÁn kinh t¿ ViÇt Nam ngày càng bË thÑng trË bßi các t­p oàn kinh t¿ nhà n°Ûc. Trong khi chính sách cça £ng và chç tr°¡ng cça nhà n°Ûc kh³ng Ënh r±ng các t­p oàn kinh t¿ ph£i t­p trung vào nhïng ngành chi¿n l°ãc thì trên thñc t¿, nhïng t­p oàn này hiÇn ang mß rÙng ho¡t Ùng mÙt cách nhanh chóng và §y tham vÍng sang nhiÁu l)nh vñc khác nhau nh° b¥t Ùng s£n, dËch vå tài chính, ngân hàng, lï hành, và c£ phân phÑi iÇn tho¡i di Ùng nïa.50 H§u h¿t các t­p oàn này không t­n dång c¡ hÙi të viÇc ViÇt Nam gia nh­p WTO em l¡i à thâm nh­p thË tr°Ýng quÑc t¿. Trái l¡i, nhïng t­p oàn này l¡i cÑ g¯ng t¡o ra nhïng công ty Ùc quyÁn trong n°Ûc à ngn c£n c¡nh tranh të các doanh nghiÇp n°Ûc ngoài. MÙt cuÙc iÁu tra 200 doanh nghiÇp lÛn nh¥t ViÇt Nam mÛi ây do UNDP thñc hiÇn kh³ng Ënh r±ng nhiÁu công ty trong Top 200 cça ViÇt Nam ang §u c¡ ¥t ai và chéng khoán mà thi¿u t­p trung vào ho¡t Ùng kinh doanh cÑt lõi cça mình. Nghiên céu cça UNDP còn cho th¥y mÙt xu h°Ûng áng lo ng¡i, ó là nhiÁu công ty dân doanh và cÕ ph§n hóa ít chú tâm tÛi viÇc trß nên c¡nh tranh trên thË tr°Ýng quÑc t¿. Thay vào ó, nhïng công ty này ang ua nhau tìm ki¿m lãi nhu­n téc thÝi trong khu vñc b¥t Ùng s£n và tài chính. Ch³ng h¡n nh° c£ REE - mÙt công ty iÇn l¡nh và Gemadept - mÙt công ty v­n chuyÁn °Ýng biÃn Áu ang §u t° mÙt cách m¡nh m½ vào nhiÁu dñ án b¥t Ùng s£n.51

T°¡ng tñ nh° v­y, mÙt sÑ t­p oàn kinh t¿ nhà n°Ûc nh° Petro ViÇt Nam, Vinashin, và EVN ang thành l­p hay o¡t quyÁn kiÃm soát ß mÙt sÑ ngân hàng. Sau ó, các t­p oàn này s½ sí dång ngân hàng à tài trã cho các k¿ ho¡ch mß rÙng lãnh Ëa cça mình. N¿u nh° không có hÇ thÑng kiÃm soát ç m¡nh và kh£ nng phân tán rçi ro hiÇu qu£ thì ch¯c ch¯n c¥u trúc này s½ d«n tÛi nhïng kho£n vay và §u t° quá méc cça các thành viên t­p oàn. Các t­p oàn nhà n°Ûc ang lãi dång sñ b£o lãnh công khai hay ng§m cça nhà n°Ûc à thñc hiÇn các kho£n vay lÛn trên thË tr°Ýng quÑc t¿. T¥t c£ nhïng Ùng thái này Áu là nhïng thç thu­t cÕ iÃn mà các keiretsu cça Nh­t B£n và chaehol cça Hàn QuÑc (giÝ Áu ã m¥t hình £nh vàng son thuß nào) tëng thñc hiÇn. ViÇc các thành viên cça t­p oàn vay nã và sß hïu chéo l«n nhau, cùng vÛi các kho£n vay n°Ûc ngoài không °ãc phòng vÇ là nhïng nguyên nhân chính d«n tÛi cuÙc khçng ho£ng tài chính ß ông Á và ông Nam Á nm 1997.

Trong bài vi¿t này và trong các phân tích vÁ nÁn kinh t¿ ViÇt Nam chúng ta th°Ýng th¥y sñ phân biÇt giïa 3 thành ph§n kinh t¿: dân doanh, nhà n°Ûc, và §u t° n°Ûc ngoài. Tuy nhiên, ranh giÛi trên thñc t¿ cça ba lo¡i hình doanh nghiÇp này không ¡n gi£n và rành m¡ch nh° v­y. HiÇn nay ã và ang xu¥t hiÇn mÙt lÛp doanh nghiÇp mÛi mang danh cÕ ph§n hóa nh°ng thñc ch¥t ã °ãc t° nhân hóa mÙt cách nÙi bÙ và qua ó bi¿n tài s£n nhà n°Ûc thành sß hïu riêng cça mình. Óng thÝi cing xu¥t hiÇn mÙt lÛp doanh nghiÇp khác, vÁ hình théc là t° nhân, nh°ng trên thñc t¿ có mÑi quan hÇ ch·t ch½ và g§n gii vÛi nhïng ng°Ýi có th©m quyÁn trong hÇ thÑng nhà n°Ûc và lãi dång mÑi quan hÇ này à tråc lãi thông qua viÇc o¡t °ãc nhïng hãp Óng béo bß hay nhïng kho£n tín dång mÁm.

Trong quá trình mß rÙng phát triÃn cça nhiÁu t­p oàn hiÇn nay cing ã xu¥t hiÇn mÙt sÑ biÃu hiÇn áng báo Ùng. MÙt kËch b£n phÕ bi¿n khi mß rÙng nh° v­y °ãc miêu t£ nh° sau. T­p oàn nhà n°Ûc thành l­p mÙt công ty con, trong ó ban giám Ñc cça t­p oàn (còn gÍi là công ty m¹) và cça công ty con n¯m giï mÙt l°ãng cÕ phi¿u áng kà cça công ty con mÛi này. MÙt ph§n tài s£n cça t­p oàn (¥t ai ch³ng h¡n) °ãc chuyÃn cho công ty con d°Ûi hình théc §u t° hay góp vÑn ban §u. Khi cÕ phi¿u cça công ty mÛi này °ãc bán trên thË tr°Ýng OTC hay trên thË tr°Ýng chéng khoán thì nhïng ng°Ýi chç sß hïu cça chúng s½ h°ßng lãi nhu­n siêu ng¡ch të viÇc n chênh lÇch giá cÕ phi¿u (do khi cÕ ph§n hóa doanh nghiÇp bË Ënh giá th¥p h¡n giá trË thË tr°Ýng nh° trong tr°Ýng hãp khách s¡n Phú Gia Intimex). Trong th¿ giÛi mÝ ám cça nhïng giao dËch nÙi gián nh° th¿ này, viÇc phân lo¡i các nhóm sß hïu trß nên khó khn. Nhïng doanh nghiÇp t° nhân giành °ãc nhïng lô ¥t vàng ß Hà NÙi hay TP. HÓ Chí Minh ch¯c ch¯n ph£i có mÑi quan hÇ m­t thi¿t vÛi mÙt sÑ quan chéc nhà n°Ûc. VÁ b£n ch¥t, quá trình này không khác nhiÁu l¯m so vÛi quá trình bòn rút tài s£n công thông qua t° nhân hóa ¡i trà ß Nga vào §u nhïng nm 1990, m·c dù ß ViÇt Nam, quá trình này x£y ra vÛi tÑc Ù ch­m h¡n và méc t­p trung cça c£i vào trong tay mÙt thiÃu sÑ th¥p h¡n.

MÙt kËch b£n thé hai nh°ng không kém ph§n áng lo ng¡i là mÙt sÑ công ty con (·c biÇt là nhïng công ty tài chính) m·c dù không thñc sñ có tài s£n gì ngoài nhãn hiÇu °ãc thëa k¿ të t­p oàn m¹ nh°ng v«n °ãc IPO vÛi nhïng méc giá khÕng lÓ. Khi ¥y, nhïng nhà §u t° nhÏ l» (nhiÁu ng°Ýi trong sÑ hÍ §u t° b±ng nhïng kho£n ti¿t kiÇm dành dåm c£ Ýi) do thi¿u thông tin v«n cé lao vào à cÑ mua b±ng °ãc chút ít cÕ phi¿u vÛi giá thË tr°Ýng giÝ ã trß nên cao ng¥t, cao h¡n nhiÁu l§n so vÛi giá trË danh ngh)a ban §u. K¿t qu£ là tiÁn cça nhïng nhà §u t° nhÏ, thi¿u thông tin và hiÃu bi¿t ã bË chuyÃn sang túi cça nhïng ¡i gia , §y ç thông tin nÙi bÙ và mua °ãc cÕ phi¿u ngay të l§n phát hành §u tiên.52 Nhïng ho¡t Ùng nh° th¿ này không thà bÁn vïng, và sÛm hay muÙn thË tr°Ýng cing s½ iÁu chÉnh. H­u qu£ khi ¥y không chÉ là nhiÁu nhà §u t° nhÏ, thi¿u thông tin m¥t tiÁn, mà hÍ còn m¥t luôn c£ niÁm tin vào ho¡t Ùng qu£n trË cça doanh nghiÇp và chính sách cça nhà n°Ûc.

3.3. Môi tr°Ýng kinh doanh

Môi tr°Ýng chính sách là nhân tÑ quy¿t Ënh nng lñc c¡nh tranh quÑc gia. Theo x¿p h¡ng nng lñc c¡nh tranh hàng nm cça DiÅn àn Kinh t¿ Th¿ giÛi, ViÇt Nam éng d°Ûi h§u h¿t các láng giÁng ông Á và ông Nam Á. M·c dù khi diÅn gi£i các k¿t qu£ iÁu tra thuÙc lo¡i này c§n ph£i r¥t th­n trÍng, b£ng x¿p h¡ng nng lñc c¡nh tranh là mÙt công cå hïu ích trong viÇc ánh giá tÑc Ù c£i cách cça ViÇt Nam trong mÑi t°¡ng quan vÛi các Ñi thç c¡nh tranh chç y¿u. Quan trÍng không kém, các nhà §u t° n°Ûc ngoài Áu nhìn vào nhïng chÉ sÑ vÁ nng lñc c¡nh tranh và môi tr°Ýng chính sách, thà ch¿ tr°Ûc khi ra quy¿t Ënh §u t°. Sñ tng nh¹ vÁ thé h¡ng cça ViÇt Nam s½ trß nên ít ý ngh)a n¿u nh° nhïng n°Ûc c¡nh tranh vÛi ViÇt Nam tng nhanh h¡n. Tôn Tí ã tëng nói, tÑc Ù là nhân tÑ quy¿t Ënh cho mÍi th¯ng lãi.

B£ng 2: ChÉ sÑ nng lñc c¡nh tranh toàn c§u cça DiÅn àn Kinh t¿ Th¿ giÛi 2005, 2006

Sing-

ga-po Hàn QuÑc HÓng Kông ài Loan Ma-lay

-xia Thái Lan Trung QuÑc In-ô-

nê-xia ViÇt Nam Phi-lip-

pin 2007 * 7 11 12 14 21 28 34 51 64 67 2006 8 23 10 13 19 28 35 54 64 75 * : (trong sÑ các n°Ûc °ãc x¿p h¡ng nm 2006)

FDI s½ óng mÙt vai trò then chÑt trong sñ phát triÃn ti¿p tåc cça ViÇt Nam. Tuy nhiên, à có thà t­n dång cao nh¥t hiÇu éng lan to£ cça FDI thì nhïng kho£n §u t° này ph£i °ãc g¯n k¿t mÙt cách hïu c¡ vÛi nÁn kinh t¿. iÁu này, ¿n l°ãt nó, yêu c§u ViÇt Nam ph£i ©y m¡nh viÇc phát triÃn mÙt khu vñc dân doanh nng Ùng có kh£ nng h¥p thå công nghÇ và kinh nghiÇm qu£n lý và tích hãp vào hÇ thÑng cung éng rÙng lÛn h¡n. Th¿ nh°ng trên thñc t¿, mÙt sÑ cuÙc iÁu tra vÁ môi tr°Ýng kinh doanh cça ViÇt Nam ã cho th¥y các doanh nghiÇp dân doanh cça ViÇt Nam ang g·p ph£i nhiÁu trß ng¡i à trß thành lÛn m¡nh và có séc c¡nh tranh cao h¡n. Bên c¡nh hai c£n trß lÛn nh¥t là nguÓn nhân lñc và CSHT nh° ã °ãc Á c­p ß trên thì các doanh nghiÇp dân doanh còn ph£i chËu ñng mÙt hÇ thÑng hành chính quan liêu kém hiÇu qu£ và nhing nhiÅu (xem Hình 7). Theo các doanh nghiÇp °ãc kh£o sát thì thu¿ vå và h£i quan là hai c¡ quan gây cho hÍ nhiÁu khó khn nh¥t. Nhïng chi phí và nhing nhiÅu này có thà °ãc coi nh° mÙt thé thu¿ b¥t thành vn ánh vào khu vñc dân doanh và FDI - là hai khu vñc xu¥t kh©u m¡nh nh¥t cça nÁn kinh t¿.

Nhïng l)nh vñc hiÇn nay ViÇt Nam ang có tính c¡nh tranh nh¥t là hàng nông s£n thô nh° cà phê, h¡t iÁu, cao su, g¡o hay hàng thâm dång lao Ùng nh° giày dép và dÇt may. ·c tr°ng chung cça nhïng ngành này là chúng t¡o ra r¥t ít giá trË gia tng, em l¡i lãi nhu­n r¥t mÏng, và tÑc Ù tng tr°ßng r¥t th¥p. Thách théc cho t°¡ng lai cça ViÇt Nam là mÙt m·t ti¿p tåc duy trì tính c¡nh tranh trong nhïng ngành này vì dù sao chúng cing là th¿ m¡nh cça ViÇt Nam, m·t khác chç Ùng ti¿n tÛi s£n xu¥t các s£n ph©m và dËch vå thâm dång tri théc, lãi nhu­n lÛn và tÑc Ù tng tr°ßng cao. ViÇt Nam có thà hÍc °ãc nhiÁu iÁu të bí quy¿t thành công cça các n°Ûc ông Á, vì các n°Ûc này Áu t­p trung vào nhïng s£n ph©m mà nhu c§u co giãn cao Ñi vÛi thu nh­p, ngh)a là khi giàu lên ng°Ýi ta tiêu thå nhiÁu h¡n nh° hàng iÇn tí tiêu dùng ch³ng h¡n.53 NÁn kinh t¿ ViÇt Nam hiÇn nay có tính c¡nh tranh Ñi vÛi các ngành công nghiÇp tng tr°ßng ch­m và lãi nhu­n th¥p. Thách théc cça ViÇt Nam trong t°¡ng lai là làm th¿ nào v°¡n tÛi các ngành tng tr°ßng nhanh h¡n, thâm dång h¡n vÁ tri théc, và có giá trË gia tng cao h¡n.

Thêm vào ó, ngay c£ nhïng ngành công nghiÇp c¡ b£n nh¥t cing ph£i phå thuÙc vào nguyên, nhiên v­t liÇu nh­p kh©u. HiÇn nay, ViÇt Nam ph£i nh­p kh©u tÛi 80% sãi nguyên liÇu cho ngành may và 65% bÙt gi¥y cho ngành gi¥y. Ngay c£ khi ViÇt Nam có mÙt trï l°ãng lÛn qu·ng thép thì t÷ lÇ nh­p kh©u phôi thép cing lên tÛi 60%. Trong khi ài Loan sí dång các DNNN Ã §u t° công nghiÇp theo chiÁu sâu thì ViÇt Nam l¡i sí dång các DNNN Ã c¡nh tranh vÛi các nhà ch¿ bi¿n h¡ nguÓn. Thêm vào ó, h§u h¿t các DNNN này h§u nh° không §u t° cho ho¡t Ùng R&D, và §u t° r¥t ít cho ho¡t Ùng ào t¡o và nâng cao tay nghÁ.

4. HÇ thÑng tài chính

4.1. Sñ xu¥t hiÇn l¡i cça l¡m phát

Kà të khi kiÁm ch¿ °ãc l¡m phát phi mã vào giïa nhïng nm 1980, ViÇt Nam ã thành công trong viÇc ¡t °ãc mÙt tÑc Ù tng tr°ßng kinh t¿ t°¡ng Ñi cao và Õn Ënh. Cùng vÛi quá trình phát triÃn và hÙi nh­p cça nÁn kinh t¿, viÇc duy trì mÙt môi tr°Ýng kinh t¿ v) mô lành m¡nh trß nên khó khn h¡n nhiÁu. Sñ lúng túng cça chính phç trong viÇc Ñi phó vÛi l¡m phát thÝi gian qua chéng tÏ các nhà iÁu hành kinh t¿ v) mô cça ViÇt Nam ch°a sµn sàng, ho·c ch°a °ãc giao nhïng công cå chính sách và kù thu­t c§n thi¿t. M·c dù ViÇt Nam có nhïng nhà kinh t¿ hÍc °ãc ào t¡o bài b£n ß trình Ù cao, nh°ng sñ thi¿u v¯ng môi tr°Ýng th£o lu­n, phân tích chính sách, sñ ch­m ch¡p cça nhiÁu viÇn nghiên céu và tr°Ýng ¡i hÍc trong viÇc áp éng nhu c§u cça ho¡t Ùng ra chính sách là nhïng trß ng¡i thñc sñ cho n× lñc sí dång nng lñc có tính kù thu­t à ho¡ch Ënh chính sách. K¿t qu£ là kho£ng cách giïa nhu c§u c§n ph£i có nhïng chính sách tinh vi à iÁu hành nÁn kinh t¿ nay ã trß nên phéc t¡p h¡n tr°Ûc r¥t nhiÁu và nng lñc thñc sñ cça các nhà ho¡ch Ënh chính sách ngày càng bË nÛi rÙng.

L¡m phát giÝ ây ã trß thành mÑi lo ng¡i cça c£ ng°Ýi dân l«n chính phç, mÙt ph§n là do méc l¡m phát thñc t¿ cao h¡n nhiÁu so vÛi sÑ liÇu công bÑ chính théc. Chi tiêu trong n°Ûc ã tng m¡nh khi giá trË xu¥t kh©u d§u lía tng cao ng¥t, các kho£n viÇn trã phát triÃn chính théc, FDI, vay nã và kiÁu hÑi v«n ti¿p tåc ùn ùn Õ vào ViÇt Nam. Kà të nm 2003, doanh sÑ bán l» danh ngh)a cça ViÇt Nam liên tåc tng vÛi tÑc Ù trên 20% m×i nm. §u t° tng còn nhanh h¡n nïa, trong khi l°ãng cung thñc (o b±ng s£n l°ãng thñc cÙng thâm håt th°¡ng m¡i thñc) chÉ tng d°Ûi 10% mÙt nm. N¿u nh° chi tiêu tng h¡n 20%, trong khi l°ãng cung thñc tng ch°a ¿n nía sÑ ó, thì chênh lÇch giïa hai ¡i l°ãng ph£i là l¡m phát.54 M·c dù sÑ liÇu l¡m phát công bÑ chính théc th¥p h¡n do dña vào giá cça mÙt giÏ hàng hóa nh¥t Ënh, nh°ng të nhïng tính toán trên có thà kh³ng Ënh r±ng trên thñc t¿, l¡m phát ã lên tÛi méc hai con sÑ, và ã duy trì ß méc hai con sÑ trong m¥y nm trß l¡i ây.

ây không ph£i là mÙt iÁu áng ng¡c nhiên. TÑc Ù tng cung tiÁn liên tåc ß méc trên d°Ûi 25% m×i nm kà të nm 2003, và tín dång nÙi Ëa cing tng trên 35%. Trong khi nh­p kh©u tng Ùt bi¿n trong m¥y nm g§n ây à áp éng vÛi l°ãng c§u nÙi Ëa tng thì Ñi vÛi mÙt sÑ hàng hóa nh° khách s¡n, vn phòng, iÇn, lao Ùng có kù nng - hay nói chung là nhïng hàng hóa chç y¿u °ãc s£n xu¥t trong n°Ûc - không thà tng mÙt cách t°¡ng éng. K¿t qu£ là giá cça nhïng hàng hóa này ph£i tng theo tÑc Ù tng cung tiÁn. Th¿ nh°ng t¡i sao tÑc Ù tng tr°ßng cça ViÇt Nam l¡i chÉ tng có 7-8% trong khi §u t° hàng nm cça nÁn kinh t¿ chi¿m tÛi 35% GDP? L°u ý là ài Loan ã tëng tng tr°ßng tÛi 10% liên tåc trong 18 nm vÛi mÙt l°ãng §u t° khiêm tÑn h¡n nhiÁu, chÉ chi¿m kho£ng 1/4 GDP mà thôi.

Chính phç ViÇt Nam ã quy¿t Ënh tng cung tiÁn nh±m duy trì tÑc Ù tng tr°ßng cao trong mÙt thÝi gian dài. Tuy nhiên, khi sñ m¥t cân Ñi giïa tÑc Ù tng cung tiÁn và tÑc Ù tng tr°ßng GDP trß nên ngày mÙt lÛn thì séc ép l¡m phát b¯t §u xu¥t hiÇn. Nh° °ãc minh hÍa trong Hình 8, trong hai nm 2005 và 2006, GDP cça ViÇt Nam tng 17%, trong khi ó M2 (gÓm tiÁn m·t trong l°u thông và tiÁn gíi ngân hàng) tng tÛi 73%. Trái l¡i, trong cùng giai o¡n này, GDP cça Trung QuÑc tng 22% trong khi M2 chÉ tng có 36%. Chênh lÇch giïa tng tr°ßng cung tiÁn và GDP ß Thái-lan còn th¥p h¡n nïa. Tng tr°ßng kinh t¿ cça ViÇt Nam th¥p h¡n cça Trung QuÑc nh°ng tÑc Ù tng cung tiÁn l¡i cao g§n g¥p ôi. K¿t qu£ là trong khi chÉ sÑ giá tiêu dùng ß Trung QuÑc trong nm 2007 chÉ kho£ng 6,5% thì ß ViÇt Nam lên tÛi 12,6%.

T¡i sao cung tiÁn cça ViÇt Nam l¡i tng nhanh nh° v­y? MÙt nguyên nhân chính là do nhËp Ù tng chi tiêu cça nhà n°Ûc. TÕng chi tiêu cça nhà n°Ûc trong nm 2006 là 321 nghìn t÷ Óng, tng 221.8 nghìn t÷ Óng (hay 45%) so vÛi nm 2004. Nh° v­y, tÑc Ù tng chi tiêu hàng nm cça nhà n°Ûc trong giai o¡n 2004-2006 là 20,3% nm (t°¡ng °¡ng vÛi tÑc Ù tng tr°ßng doanh sÑ bán l»). Cing trong giai o¡n này, thu ngân sách tng chç y¿u không ph£i të nguÓn thu nÙi Ëa mà là të d§u mÏ, nã và viÇn trã n°Ûc ngoài. Thu nÙi Ëa trong nm 2004 chÉ ¡t 119 nghìn t÷, và trong nm 2006 là 190 nghìn t÷, tng có 71 nghìn t÷. Trong khi ó, chi tiêu cça nhà n°Ûc tng 131 nghìn t÷, të 190 lên tÛi 321 nghìn t÷, téc là g§n g¥p ôi méc tng thu nÙi Ëa. Khi chi tiêu cça nhà n°Ûc tng nhanh h¡n nhiÁu so vÛi các nguÓn thu ngoài d§u mÏ (ngay c£ khi nguÓn thu tng này ¿n të d§u mÏ hay viÇn trã) thì nhïng kho£n chi tiêu này s½ làm tng tÕng c§u. Th¿ nh°ng n¿u các kho£n chi tiêu này l¡i không °ãc sí dång mÙt cách hiÇu qu£, chÉ óng góp °ãc chút Énh cho s£n l°ãng (téc là không làm cho tÕng cung tng mÙt cách t°¡ng éng) thì t¥t y¿u s½ d«n tÛi l¡m phát.

MÙt sÑ quan chéc cça chính phç ã Õ l×i cho các nhân tÑ khách quan nh° giá d§u, s¯t thép, và thñc ph©m th¿ giÛi tng là thç ph¡m cça l¡m phát. úng là các cú sÑc vÁ phía cung là mÙt trong nhïng nguÓn gây nên l¡m phát ß ViÇt Nam. Cho ¿n nm 2004, ng°Ýi tiêu dùng ViÇt Nam nói chung, và ·c biÇt là ng°Ýi nghèo, ã °ãc lãi do giá g¡o th¥p. Tuy nhiên, trong m¥y nm trß l¡i ây, bên c¡nh viÇc giá g¡o tng thì giá xng d§u và giá phân hóa hÍc cing Áu tng cao. Nhïng cú sÑc toàn c§u này không chÉ £nh h°ßng riêng tÛi ViÇt Nam, mà còn tác Ùng tÛi các quÑc gia Châu Á khác, th¿ nh°ng méc Ù l¡m phát ß các n°Ûc này l¡i th¥p h¡n ß ViÇt Nam r¥t nhiÁu (Hình 9). iÁu này có ngh)a là, m·c dù viÇc giá th¿ giÛi tng là mÙt trong nhïng nguyên nhân gây l¡m phát ß ViÇt Nam, nh°ng nó không ph£i gÑc rÅ cça v¥n Á. N¿u cung tiÁn tng ch­m h¡n thì chi tiêu cça nhà n°Ûc cing s½ ph£i tng ch­m l¡i. N¿u giá xng d§u tng, chi tiêu cça ng°Ýi tiêu dùng cho xng d§u có thà s½ tng lên, và do v­y, hÍ s½ ph£i c¯t gi£m tiêu dùng Ñi vÛi các s£n ph©m khác và làm cho giá cça chúng gi£m xuÑng. ViÇc méc l¡m phát ß Thái-lan th¥p h¡n r¥t nhiÁu so vÛi ViÇt Nam, trong khi trên thñc t¿, nÁn kinh t¿ Thái-lan tiêu thå nhiÁu xng d§u h¡n ViÇt Nam là mÙt minh chéng cho iÁu này.

4.2. HiÇu qu£ cça §u t°

MÙt chç Á trung tâm cça bài vi¿t này là hiÇu qu£ trong phân bÕ nguÓn lñc s½ quy¿t Ënh k¿t qu£ cça nÁn kinh t¿, và rÙng h¡n, quy¿t Ënh sñ phát triÃn cça xã hÙi. ViÇt Nam và Trung QuÑc có cùng mÙt v¥n Á - ó là à ¡t måc tiêu tng tr°ßng, hai n°Ûc Áu ph£i duy trì mÙt t÷ lÇ §u t° r¥t cao. Th¿ nh°ng r¥t nhiÁu kho£n trên danh ngh)a °ãc phân lo¡i là §u t° nh°ng trên thñc t¿ l¡i là nhïng kho£n tiêu dùng trá hình. Tham nhing và lãng phí trong nhiÁu dñ án §u t° cça nhà n°Ûc và cça các DNNN làm dòng vÑn thay vì ph£i ch¡y vào các dñ án §u t° thì l¡i ch¡y vào tiêu dùng hay t° túi cá nhân. Bên c¡nh ó, nhiÁu dñ án cça nhà n°Ûc do không °ãc ho¡ch Ënh c©n th­n nên su¥t sinh lãi không cao. N¿u nhïng kho£n §u t° này °ãc tài trã bßi tiÁn ti¿t kiÇm trong n°Ûc thì nó s½ làm m¥t c¡ hÙi sinh lãi cça các Óng ti¿t kiÇm này ß các dñ án khác. Còn n¿u chúng °ãc tài trã thông qua các kho£n vay n°Ûc ngoài thì nó s½ t¡o ra nhïng ngh)a vå tr£ nã, °ãc thñc hiÇn të nguÓn tiÁn xu¥t kh©u, bán d§u lía, cà phê, g¡o, cao su và nhïng hàng hóa khác trong t°¡ng lai. Trên nguyên t¯c, nhïng dñ án này ph£i thúc ©y °ãc s£n xu¥t và xu¥t kh©u. Trong tr°Ýng hãp yêu c§u này không ¡t °ãc thì nó l¡i trß thành gánh n·ng cho sñ phát triÃn trong t°¡ng lai. ây là mÙt ·c iÃm cça các nÁn kinh t¿ ß ông Nam Á vì nhïng n°Ûc này Áu c§n ¿n mÙt t÷ lÇ §u t° r¥t cao à có thà duy trì °ãc mÙt méc tng tr°ßng vëa ph£i.

B£ng 3: B£ng so sánh ICOR

N°Ûc Giai o¡n Tng tr°ßng

GDP

(%/nm) TÕng §u t°

(% cça

GDP/nm) ICOR Hàn QuÑc 1961-80 7,9 23,3 3,0 ài Loan 1961-80 9,7 26,2 2,7 In-ô-nê-xia 1981-95 6,9 25,7 3,7 Ma-lay-xia 1981-95 7,2 32,9 4,6 Thái lan 1981-95 8,1 33,3 4,1 Trung QuÑc 2001-06 9,7 38,8 4,0 ViÇt Nam 2001-06 7,6 33,5 4,4

MÙt sÑ ng°Ýi cho r±ng viÇc hÇ sÑ ICOR ß ViÇt Nam cao là iÁu không thà tránh khÏi vì ViÇt Nam nh° mÙt nÁn kinh t¿ mÛi lÛn , phát triÃn r¥t nhanh và vì v­y c§n nhiÁu §u t° cho CSHT, công nghÇ v.v. Quan iÃm này d«n chéng mÙt thñc t¿ là tuy hÇ sÑ ICOR cça ViÇt Nam có cao nh°ng cing chÉ ß méc x¥p xÉ vÛi Trung QuÑc - mÙt n°Ûc ang phát triÃn nhanh nh°ng v«n còn nghèo nh° ViÇt nam - là iÁu bình th°Ýng. L­p lu­n này không chu©n xác ß mÙt sÑ khía c¡nh. §u tiên, l­p lu­n này bÏ qua mÙt thñc t¿ là ß giai o¡n phát triÃn t°¡ng tñ nh° ViÇt Nam, §u t° cça các n°Ûc ông Á hiÇu qu£ h¡n ViÇt Nam r¥t nhiÁu (xem B£ng 3). Vào nhïng nm 1970 khi Hàn QuÑc b¯t §u phát triÃn các ngành công nghiÇp n·ng, óng tàu và hóa ch¥t - nhïng ngành òi hÏi §u t° lÛn - thì hÇ sÑ ICOR cça n°Ûc này cing chÉ ß méc trên d°Ûi 3. Thé hai, viÇc so sánh vÛi Trung QuÑc cing không hoàn toàn thích hãp. M·c dù cing là mÙt n°Ûc ang phát triÃn nh°ng Trung QuÑc ã i tr°Ûc ViÇt Nam g§n 1 th­p k÷, và do v­y áng l½ ra hÇ sÑ ICOR cça ViÇt Nam ph£i th¥p h¡n cça Trung QuÑc mÛi ph£i vì mÙt n°Ûc càng giàu thì ICOR l¡i càng có xu h°Ûng tng. ¥y là ch°a nói ¿n mÙt thñc t¿ là §u t° cça Trung QuÑc cing không thñc sñ hiÇu qu£, và vì v­y không nên °ãc coi là mÙt hình m«u à noi theo và so sánh.

LiÇu ViÇt Nam có ang éng tr°Ûc mÙt cuÙc khçng ho£ng tài chính? Trong ng¯n h¡n, câu tr£ lÝi có l½ là không. Tuy nhiên, nhiÁu d¥u hiÇu y¿u kém tëng là nguyên nhân cça cuÙc khçng ho£ng 1997 ang xu¥t hiÇn ß ViÇt Nam.

§u tiên, m·c dù thË tr°Ýng chéng khoán (TTCK) ã phát triÃn r¥t nhanh trong thÝi gian qua nh°ng hÇ thÑng tài chính cça ViÇt Nam v«n chËu sñ chi phÑi bßi các ngân hàng th°¡ng m¡i không °ãc kiÃm soát mÙt cách hiÇu qu£ vÛi l°ãng nã x¥u khá lÛn.

Thé hai, §u t° quá méc (g§n 40% GDP) và hÇ sÑ ICOR 4,4 (có ngh)a là ViÇt Nam hiÇn c§n 4,4 ¡n vË §u t° Ã t¡o ra mÙt ¡n vË tng tr°ßng) là r¥t cao so vÛi các n°Ûc khác trong khu vñc ß nhïng giai o¡n phát triÃn t°¡ng °¡ng nh° ViÇt Nam bây giÝ (hÇ sÑ ICOR trung bình cça các n°Ûc trong khu vñc là kho£ng 3).

Thé ba, mÙt l°ãng tiÁn lÛn có nguÓn gÑc tham nhing, ría tiÁn, và §u t° n°Ûc ngoài ang Õ vào thË tr°Ýng b¥t Ùng s£n và chéng khoán, t¡o nên bong bóng tài s£n.

Thé t°, thâm håt th°¡ng m¡i tng nhanh và t÷ giá dao Ùng b¥t th°Ýng (chç y¿u do qu£n lý kinh t¿ y¿u kém) là nhïng d¥u hiÇu cça nhïng rçi ro ng§m ©n. ViÇt Nam cing ang tích luù mÙt l°ãng lÛn nã ngo¡i tÇ không °ãc phòng vÇ. T¥t c£ nhïng rçi ro trên ch°a d«n tÛi mÙt cuÙc khçng ho£ng tài chính là nhÝ ViÇt Nam v«n ch°a tñ do hóa tài kho£n vÑn, d° nã n°Ûc ngoài ng¯n h¡n cça ViÇt Nam còn ß méc kiÃm soát °ãc, và l°ãng vÑn §u t° n°Ûc ngoài v«n ang ti¿p tåc Õ vào giúp cân Ñi l¡i ph§n nào cán cân tài kho£n vãng lai.

B£ng 4: LiÇu lËch sí có l·p l¡i? Nguyên nhân cça cuÙc khçng ho£ng 1997

TriÇu chéng ViÇt Nam nm 2007 Thâm håt tài kho£n vãng lai Có Bong bóng tài s£n Có Vay ngo¡i tÇ không phòng vÇ Có HÇ sÑ ICOR cao Có §u t° công kém hiÇu qu£ Có KiÃm soát b¥t c©n Ñi vÛi ngân hàng Có Nã x¥u cao Có Vay nã chéo trong t­p oàn Có Nã n°Ûc ngoài ng¯n h¡n Không Tñ do hóa tài kho£n vÑn Không

ViÇt Nam ang n× lñc xây dñng mÙt hÇ thÑng tài chính hiÇn ¡i vào mÙt thÝi iÃm t°¡ng Ñi thu­n lãi khi thË tr°Ýng vÑn quÑc t¿, ·c biÇt ß Châu Á ang có tính thanh kho£n r¥t cao. ChÉ sÑ EMBI cça JP Morgan o l°Ýng kho£ng chênh lÇch giïa lãi su¥t trái phi¿u cça chính phç Mù và cça các nÁn kinh t¿ mÛi nÕi hiÇn ang ß méc th¥p nh¥t trong 10 nm trß l¡i ây (Hình 9).

M·c dù thË tr°Ýng vëa mÛi tr£i qua mÙt sÑ bi¿n Ùng do thË tr°Ýng cho vay c§m cÑ b¥t Ùng s£n ß Mù såp Õ nh°ng chÉ sÑ EMBI v«n ang ß méc r¥t th¥p cho ¿n cuÑi tháng 10. Chênh lÇch lãi su¥t cça trái phi¿u quÑc t¿ §u tiên cça ViÇt Nam °ãc phát hành cuÑi nm 2005 (°ãc kó vÍng s½ là c¡ sß Ã các t­p oàn nhà n°Ûc vay vÑn trên thË tr°Ýng quÑc t¿) luôn th¥p h¡n méc EMBI trung bình. iÁu này có ngh)a là các n°Ûc ang phát triÃn nh° ViÇt Nam có thà vay vÑn të thË tr°Ýng quÑc t¿ vÛi méc lãi su¥t th¥p, và ây thñc sñ là mÙt c¡ hÙi cho ViÇt Nam n¿u viÇc tài trã b±ng vÑn vay n°Ûc ngoài °ãc thñc hiÇn mÙt cách c©n trÍng. Tuy nhiên, có mÙt nguy c¡ là chính phç và các công ty trong n°Ûc s½ trß nên phå thuÙc quá nhiÁu vào các kho£n vay n°Ûc ngoài, à né tránh nhïng quy¿t Ënh khó khn h¡n nh°ng c§n thi¿t à cçng cÑ hÇ thÑng tài chính trong n°Ûc. Theo phân tích ß Ph§n IV, các DNNN ang sí dång vÑn mÙt cách kém hiÇu qu£. N¿u tình tr¡ng này ti¿p diÅn và các doanh nghiÇp này l¡i °ãc phép ti¿p c­n vÛi thË tr°Ýng vÑn quÑc t¿ thì mÙt rçi ro thñc t¿ là ViÇt Nam s½ ph£i tr£ mÙt cái giá khá ¯t cho nhïng kho£n vay không mang l¡i m¥y giá trË. Bên c¡nh ó, ngay c£ trong giai o¡n thË tr°Ýng thu­n lãi thì nhà n°Ûc v«n ph£i th­n trÍng trong viÇc giï nã ß méc kiÃm soát °ãc à tránh nhïng cú sÑc ch¯n ch¯n s½ x£y ra trong t°¡ng lai. iÁu này có ngh)a là c§n gi£m thâm håt ngân sách nhà n°Ûc, th­m chí ph£i liên tåc duy trì th·ng d° ngân sách. Nhà n°Ûc ph£i chÑng l¡i cám d× cça viÇc vay vÑn n°Ûc ngoài à tài trã thâm håt ngân sách vì m·c dù vÑn hiÇn nay ang r» nh°ng không có b£o £m ch¯c ch¯n r±ng nó s½ ti¿p tåc r» trong nhïng nm tÛi.

5. HiÇu nng cça Nhà n°Ûc

Các quÑc gia ông Á có mÙt t§m nhìn chi¿n l°ãc dài h¡n và ý chí chính trË Ã có thà dñ báo tr°Ûc và ph£n éng l¡i vÛi các thách théc phát triÃn tr°Ûc khi mÍi sñ trß nên quá muÙn. Các n°Ûc này cing éng xí khá tÑt tr°Ûc các cuÙc khçng ho£ng b¥t ngÝ. Th¿ nh°ng ViÇt Nam tëng th¥t b¡i h¿t l§n này ¿n l§n khác trong viÇc °a ra nhïng ph£n éng chính sách thích hãp ngay c£ Ñi vÛi nhïng v¥n Á ã °ãc dñ báo të tr°Ûc. ViÇc phå thuÙc quá áng vào thu÷ iÇn nh° ã Á c­p ß trên là mÙt ví då. Nhïng nút ách t¯c giao thông có nguy c¡ trß nên k¹t céng ß Hà NÙi và TP. HÓ Chí Minh cing ã °ãc các nhà quy ho¡ch ô thË nhìn th¥y të 10 nm tr°Ûc, th¿ nh°ng cho ¿n t­n thÝi iÃm này, chính quyÁn ß hai ô thË lÛn này v«n ch°a có biÇn pháp hïu hiÇu Á gi£i quy¿t v¥n Á. Thñc t¿ là TP. HÓ Chí Minh và Hà NÙi nÕi lên trong sÑ nhïng thành phÑ ß ông Nam Á nh° là hai ô thË không có mÙt hÇ thÑng giao thông công cÙng hïu hiÇu. Þ thÝi iÃm hiÇn nay, các nhà quy ho¡ch cça TP. HÓ. Chí Minh ang ·t hy vÍng vào hÇ thÑng tàu iÇn ng§m, mà trên thñc t¿ sÛm nh¥t là m°¡i nm nïa mÛi b¯t §u i vào ho¡t Ùng. Ng­p låt lan tràn ß TP. HÓ Chí Minh trong mùa m°a - hÇ qu£ cça viÇc nhiÁu kênh r¡ch bË l¥p trong nhiÁu nm trß l¡i ây - cing là mÙt nguy c¡ °ãc báo tr°Ûc th¿ nh°ng cing không °ãc chính quyÁn thành phÑ quan tâm gi£i quy¿t mÙt cách thÏa áng. NhiÁu thành phÑ ß các quÑc gia ang phát triÃn cing ã tëng g·p nhïng v¥n Á nh° th¿ này và nhïng gi£i pháp hiÇu qu£ cça hÍ giÝ ây ã trß nên nÕi ti¿ng. ViÇc chính quyÁn không có kh£ nng éng phó mÙt cách có hiÇu lñc tr°Ûc nhïng nguy c¡ °ãc báo tr°Ûc làm chúng ta nghi ngÝ kh£ nng éng phó cça nó tr°Ûc nhïng tình huÑng khçng ho£ng b¥t ngÝ.

MÙt nghiên céu g§n ây cça Ngân hàng Th¿ giÛi ã ánh giá ch¥t l°ãng qu£n trË quÑc gia cça chính phç 212 n°Ûc và vùng lãnh thÕ dña trên sáu tiêu chí: tính hiÇu nng cça chính phç, ch¥t l°ãng chính sách và ho¡t Ùng iÁu ti¿t, th°ãng tôn pháp lu­t, tham nhing, ti¿ng nói và trách nhiÇm gi£i trình, Õn Ënh chính trË.55 Ngo¡i trë tiêu chí vÁ Õn Ënh chính trË, iÃm cça ViÇt Nam vÁ nm tiêu chí còn l¡i Áu th¥p h¡n so vÛi các n°Ûc ß ông Á và ông Nam Á (trë In-ô-nê-xia). VÁ m·t ph°¡ng pháp, c§n l°u ý r±ng các chÉ sÑ này là nhïng chÉ sÑ so sánh. Téc là, viÇc mÙt sÑ chÉ sÑ cça ViÇt Nam (nh° tính hiÇu nng cça chính phç) trong nm 2006 gi£m so vÛi 1996 không có ngh)a là ViÇt Nam ã thåt lùi vÁ ph°¡ng diÇn này. Sñ suy gi£m vÁ iÃm sÑ chÉ chéng tÏ r±ng m·c dù trên thñc t¿ có thà ViÇt Nam ã có nhïng ti¿n bÙ áng kà vÁ ph°¡ng diÇn qu£n trË quÑc gia, th¿ nh°ng các n°Ûc khác trong khu vñc ti¿n bÙ còn nhanh h¡n.

Kinh nghiÇm cça nhïng nhà n°Ûc thành công cung c¥p cho ViÇt Nam mÙt sÑ gãi ý quan trÍng trong n× lñc c£i cách hÇ thÑng hành chính nhà n°Ûc. M·c dù viÇc tÕ chéc l¡i các c¡ quan hành chính (ch³ng h¡n nh° gi£m sÑ bÙ hay thñc hiÇn c¡ ch¿ mÙt cía mÙt d¥u ) có thà có hiÇu qu£ ß mÙt chëng mñc nào ó, nh°ng suy cho cùng, hiÇu qu£ thñc sñ chÉ có thà ¡t °ãc n¿u nh° nhà n°Ûc chç Ùng giÛi h¡n ph¡m vi chéc nng cça mình à có thà t­p trung vào mÙt sÑ l)nh vñc then chÑt mà chÉ nhà n°Ûc mÛi có thà thñc hiÇn °ãc. Trong nhiÁu nm trß l¡i ây, cÙng Óng các nhà tài trã quÑc t¿ ã §u t° nhiÁu cho ho¡t Ùng c£i cách hành chính cça ViÇt Nam. Sau nhiÁu nm nhìn l¡i, có v» nh° có mÙt sñ Óng thu­n cho r±ng nhïng n× lñc này ã không thành công vì nó chÉ làm m×i mÙt viÇc là Õ tiÁn vào nhïng c¡ quan hành chính hiÇn hïu mà không tìm cách thay Õi mÙt cách c¡ b£n nÙi dung và cách théc thñc hiÇn chéc nng cça các tÕ chéc này. Trong khi ó, mÙt sÑ c£i cách do chính phç ViÇt Nam chç Ùng khßi x°Ûng và thñc hiÇn l¡i thành công h¡n nhiÁu. Lu­t Doanh nghiÇp là mÙt ví då nh° v­y. Ti¿p nÑi tinh th§n này, viÇc chính phç ViÇt Nam ·t mÙt °u tiên r¥t cao cho ho¡t Ùng ti¿p tåc và tích cñc c£i cách DNNN là r¥t áng hoan nghênh. Trong 20 nm qua, nÁn kinh t¿ và xã hÙi cça ViÇt Nam giÝ ây ã trß nên phéc t¡p h¡n r¥t nhiÁu, và Óng thÝi, ViÇt Nam ngày nay cing ph£i Ñi diÇn vÛi nhïng thách théc r¥t tinh vi và phéc t¡p, òi hÏi ph£i có nhïng gi£i pháp mÛi. Tng c°Ýng ch¥t l°ãng cça hÇ thÑng giáo dåc - ào t¡o, hÇ thÑng y t¿, gi£i quy¿t khçng ho£ng vÁ CSHT, và v°ãt qua thách théc cça ô thË hóa và suy thoái môi tr°Ýng òi hÏi mÙt nhà n°Ûc m¡nh h¡n. Trên thñc t¿, khi nhà n°Ûc tñ h¡n ch¿ ph¡m vi chéc nng cça mình thì nó có thà trß nên tÑt h¡n, Óng thÝi vai trò cça nó s½ °ãc tng c°Ýng ché không hÁ suy gi£m.

6. Công b±ng

VÁ ph°¡ng diÇn phát triÃn con ng°Ýi, ViÇt Nam ã ¡t °ãc nhïng thành công vô cùng ¥n t°ãng trong hai th­p k÷ trß l¡i ây. N¿u cn cé vào các chÉ sÑ phát triÃn chç y¿u thì ViÇt Nam th­m chí còn v°ãt lên trên nhiÁu n°Ûc giàu có h¡n. T÷ lÇ tí vong cça tr» em ß ViÇt Nam th¥p h¡n so vÛi Thái-lan và Trung QuÑc. ViÇt Nam cing s½ ¡t °ãc h§u h¿t các Måc tiêu Phát triÃn Thiên niên k÷ tr°Ûc thÝi h¡n. Thành tích xóa ói gi£m nghèo ß ViÇt Nam cing là mÙt trong nhïng k÷ låc khó v°ãt qua. Nhïng thành tñu này là vô cùng ¥n t°ãng. Tuy nhiên, cing nh° trong phát triÃn kinh t¿, trong sñ nghiÇp phát triÃn con ng°Ýi, thành công trong quá khé không ç à £m b£o cho thành công trong t°¡ng lai. ·c biÇt, cuÙc chi¿n chÑng ói nghèo s½ trß nên khó khn h¡n. M·c dù ViÇt Nam s¯p sía v°¡n tÛi méc thu nh­p trung bình th¥p nh°ng mÙt bÙ ph­n lÛn dân c° v«n ch°a °ãc h°ßng mÙt méc sÑng ch¥p nh­n °ãc theo tiêu chu©n quÑc t¿. Sñ tính toán t÷ lÇ dân sÑ n±m d°Ûi ng°áng nghèo ói mÙt cách r¡ch ròi không quan trÍng b±ng mÙt thñc t¿ là mÙt phân l°ãng lÛn ng°Ýi dân ViÇt Nam v«n ang ß c­n ng°áng nghèo. Nhïng ng°Ýi này có thà r¡i xuÑng d°Ûi ng°áng nghèo b¥t kó lúc nào khi giá l°¡ng thñc, thñc ph©m tng, khi nhà có ng°Ýi Ñm, khi tiÁn hÍc phí tng, hay khi tiÁn thuê nhà ß khu vñc ô thË Ùt nhiên tng cao nh° trong m¥y nm trß l¡i ây.

N¿u ViÇt Nam muÑn duy trì Õn Ënh xã hÙi trong 5-10 nm tÛi thì mÙt iÁu ch¯c ch¯n là ViÇt Nam s½ ph£i n× lñc h¿t séc à £m b£o r±ng 30% dân c° nghèo nh¥t n°Ûc °ãc chia s» thành qu£ cça sñ phát triÃn b±ng cách quan tâm tÛi ba l)nh vñc trÍng y¿u: giáo dåc, y t¿, và l°Ûi an sinh xã hÙi (social safety nets). Bài vi¿t này ã nh¥n m¡nh giáo dåc ¡i hÍc, nh°ng t¥t nhiên, giáo dåc phÕ thông và trung hÍc cing quan trÍng không kém. Y t¿ là mÙt iÁu kiÇn tiên quy¿t và thi¿t y¿u Ñi vÛi ng°Ýi lao Ùng. M·c dù các chÉ sÑ c¡ b£n cça ViÇt Nam t°¡ng Ñi cao so vÛi các n°Ûc có méc GDP trên §u ng°Ýi t°¡ng tñ, ViÇt Nam v«n còn c§n và có thà c£i thiÇn thêm nhiÁu. Trong m¥y nm g§n ây, ng°Ýi dân ngày càng ph£i tñ gánh chËu mÙt t÷ lÇ chi phí y t¿ cao h¡n. HÇ thÑng y t¿ ß tuy¿n xã và huyÇn nhìn chung r¥t kém khi¿n nhiÁu ng°Ýi không °ãc ti¿p c­n ngay c£ vÛi nhïng chm sóc y t¿ s¡ ³ng. R¥t nhiÁu nghiên céu ã chÉ ra r±ng nhiÁu gia ình ß nông thôn ã ph£i bán ¿n m£nh ruÙng cuÑi cùng à trang tr£i chi phí y t¿ cao ng¥t so vÛi kh£ nng chi tr£ cça hÍ, vÛi hy vÍng céu °ãc ng°Ýi thân cça mình và do v­y trß nên tr¯ng tay. Cung c¥p l°Ûi an sinh xã hÙi cho ng°Ýi nghèo và dÅ bË tÕn th°¡ng là iÁu kiÇn c§n thi¿t à £m b£o mÍi ng°Ýi dân °ãc chia s» thành qu£ cça phát triÃn, Óng thÝi cing giúp cho sñ phát triÃn trß nên hài hòa và bÁn vïng h¡n.

Khi thu nh­p phi nông nghiÇp ti¿p tåc tng lên nhanh chóng, sÑ gia ình sÑng ß khu vñc ô thË cing s½ ngày mÙt nhiÁu. NhiÁu gia ình trong sÑ này s½ trß thành ng°Ýi nghèo ô thË , và t¥t nhiên là không có nhà riêng. HÍ s½ là nhïng ng°Ýi c§n l°Ûi an sinh xã hÙi vì m¡ng l°Ûi cÙng Óng và thôn xóm tr°Ûc ây ã không còn ch¯c ch¯n nh° tr°Ûc nïa. Vì v­y, nhà n°Ûc c§n tìm cách giúp nhïng ng°Ýi nghèo ô thË này có b£o hiÃm và các hình théc h× trã khác. MÙt sñ k¿t hãp giïa l°Ûi an sinh tÑt h¡n °ãc tài trã b±ng thu¿ ánh vào các nguÓn tài s£n mÛi (nh° b¥t Ùng s£n ch³ng h¡n) và các chính sách giúp ng°Ýi dân có thà có nhà riêng s½ t¡o nên mÙt kh¿ °Ûc xã hÙi mÛi giúp £m b£o sñ Õn Ënh trong t°¡ng lai. Sñ công b±ng này không ph£i là món Ó trang séc cho tng tr°ßng, mà thñc sñ là mÙt iÁu kiÇn tiên quy¿t à có thà duy trì tng tr°ßng. MÙt khi ã r¡i vào tình tr¡ng chia r½ vÁ m·t xã hÙi (nh° ã g·p ß nhiÁu n°Ûc ông Nam Á và Trung QuÑc) thì à gi£i quy¿t mÙt lo¡t v¥n Á kinh t¿, chính trË, xã hÙi do tình tr¡ng này gây ra s½ m¥t r¥t nhiÁu thÝi gian và công séc. Nói cách khác, nên gi£i quy¿t nhïng v¥n Á này ngay trong quá trình phát triÃn ché không nên à chúng x£y ra rÓi mÛi lo i gi£i quy¿t h­u qu£.

Íc ¿n ây, nhïng ng°Ýi bË ru ngç bßi nhïng báo cáo §y l¡c quan cça các nhà tài trã s½ th¥y ng¡c nhiên. Tuy nhiên, b±ng chéng cça nhïng d¥u hiÇu b¥t bình ³ng ß ViÇt Nam ã xu¥t hiÇn. MÙt báo cáo g§n ây cça UNDP cho bi¿t hÇ sÑ b¥t bình ³ng Gini cça ViÇt Nam nm 2004 ã lên tÛi 0,41 khi lo¡i trë tiÁn thuê nhà ng§m ©n trong các tính toán vÁ thu nh­p.56 Ù co giãn cça viÇc làm so vÛi tng tr°ßng cça ViÇt Nam là 0,4, th¥p h¡n nhiÁu so vÛi Hàn QuÑc và ài Loan trong giai o¡n hai n°Ûc này tng tÑc công nghiÇp hóa và th­m chí còn th¥p h¡n c£ Trung QuÑc. So vÛi t¥t c£ các n°Ûc trong khu vñc (kà c£ Trung QuÑc), các hÙ gia ình ß ViÇt Nam phå thuÙc nhiÁu h¡n vào ngân sách gia ình à trang tr£i chi phí y t¿.57 Trong khi ó, hÇ thÑng b£o hiÃm xã hÙi công cÙng ß ViÇt Nam l¡i °u ái ng°Ýi giàu h¡n ng°Ýi nghèo.

Þ c¥p Ù c¡ b£n, thách théc vÁ công b±ng ß ViÇt Nam hiÇn nay là làm th¿ nào à khuy¿n khích tính cÑ k¿t xã hÙi và làm cho ng°Ýi dân có c£m giác mÍi ng°Ýi cùng phå thuÙc vào v­n mÇnh chung cça ¥t n°Ûc. Kinh nghiÇm cça các n°Ûc ông Á cho th¥y à thñc hiÇn °ãc måc tiêu này, viÇc t¡o công n viÇc làm và nâng cao kh£ nng ti¿p c­n các dËch vå giáo dåc và y t¿ óng vai trò h¿t séc quan trÍng. Công b±ng và minh b¡ch trong c£ khu vñc công l«n khu vñc t° cing quan trÍng không kém. Ëa vË công dân s½ không có m¥y ý ngh)a khi mÙt sÑ k» có thà sÑng và hành xí trên §u nhïng ng°Ýi khác chÉ vì hÍ °ãc h­u thu«n bßi các quyÁn lñc kinh t¿ và th¿ lñc chính trË. ViÇt Nam cing ph£i xóa bÏ ch¿ Ù hÙ kh©u vì ch¿ Ù này không còn phåc vå các chéc nng kinh t¿ hay xã hÙi nh° tr°Ûc ây nïa, mà trái l¡i ã trß thành mÙt công cå hành dân và të chÑi quyÁn ti¿p c­n dËch vå công chính áng cça ng°Ýi nh­p c°.

Ph§n 4. Duy trì tng tr°ßng bÁn vïng và công b±ng

V. Tình tr¡ng l°áng thà : NÁn kinh t¿ ViÇt Nam hiÇn nay

à ¡t °ãc nhïng måc tiêu phát triÃn §y tham vÍng cça mình, nÁn kinh t¿ ViÇt Nam ph£i có kh£ nng ti¿p tåc tng tr°ßng cao và công b±ng trong vài th­p k÷ tÛi. Kinh nghiÇm phát triÃn cça các n°Ûc trong khu vñc cho th¥y ây là mÙt nhiÇm vå vô cùng khó khn vì trên thñc t¿, mÛi chÉ có mÙt vài n°Ûc ông Á thñc hiÇn °ãc iÁu này. Nh° °ãc minh hÍa trong Hình 1, các n°Ûc ông Nam Á, và t°¡ng tñ nh° v­y, h§u h¿t các n°Ûc thu nh­p trung bình trên th¿ giÛi th°Ýng tng tr°ßng ch­m l¡i sau khi v°ãt qua ng°áng thu nh­p trung bình th¥p. Vì v­y, các nhà lãnh ¡o cça ViÇt Nam c§n tñ hÏi: Làm th¿ nào à ViÇt Nam ti¿p tåc duy trì °ãc nhËp Ù tng tr°ßng nh° hiÇn nay ?

Rõ ràng r±ng, à có thà ¡t °ãc måc tiêu duy trì tÑc Ù tng tr°ßng trong nhïng th­p k÷ tÛi, viÇc §u tiên c§n làm là nh­n d¡ng nhïng khu vñc có tiÁm nng tng tr°ßng cao nh¥t, sau ó t¡o mÍi iÁu kiÇn tÑt nh¥t à các khu vñc này ti¿p tåc phát triÃn. Ph§n IV này s½ chÉ ra r±ng khu vñc FDI và dân doanh trong n°Ûc là Ùng c¡ song ôi cça nÁn kinh t¿ ViÇt Nam. ây là hai khu vñc kinh t¿ có nhiÁu tiÁm nng nh¥t trong viÇc giúp ViÇt Nam duy trì °ãc tÑc Ù tng tr°ßng mÙt cách lâu dài. Th¿ nh°ng chính phç ViÇt Nam v«n ch°a thñc sñ t¡o °ãc iÁu kiÇn thu­n lãi à hai khu vñc này (·c biÇt là khu vñc dân doanh trong n°Ûc) ti¿p tåc thành công. Thay vào ó, nh° ph§n này s½ chéng minh, chính sách công nghiÇp cça ViÇt Nam l¡i luôn luôn °u ái khu vñc - mà theo t¥t c£ nhïng phân tích khách quan nh¥t - kém c¡nh tranh nh¥t, t¡o ít công n viÇc làm mÛi nh¥t, và có tÑc Ù tng tr°ßng ch­m nh¥t. N¿u nh° ví cuÙc ua tranh kinh t¿ nh° mÙt gi£i vô Ëch bóng á thì chính sách này cça nhà n°Ûc tña nh° viÇc trong khi måc tiêu là o¡t cúp vàng thì hu¥n luyÇn viên l¡i chÉ cho ra sân nhïng c§u thç kém nh¥t cça mình.

Trong vòng hai m°¡i nm qua, ·c tr°ng c¡ b£n nh¥t cça nÁn kinh t¿ ViÇt Nam là tình tr¡ng l°áng thà , hay nói mÙt cách bóng b©y - mÙt nÁn kinh t¿ - hai thà ch¿ . ây là chi¿n l°ãc nh±m duy trì Ëa vË thÑng trË cça khu vñc kinh t¿ nhà n°Ûc, Óng thÝi mß cía cho §u t° n°Ûc ngoài và cho phép sñ tr×i d­y cça khu vñc dân doanh vô cùng nng Ùng. Chi¿n l°ãc l°áng thà này có thà ã là iÁu c§n thi¿t à £m b£o sñ çng hÙ vÁ m·t chính trË cho c£i cách. Theo ngh)a này, nó ã r¥t hiÇu qu£: hiÇn nay, khu vñc dân doanh và §u t° n°Ûc ngoài chi¿m tÛi 90% tng tr°ßng công nghiÇp cça ViÇt Nam và là nguÓn t¡o ra h§u h¿t viÇc làm mÛi cho nÁn kinh t¿.

1. Các nguÓn tng tr°ßng

Nhïng ngành nào ang t¡o ra tng tr°ßng cho ViÇt Nam? Nhïng ngành quan trÍng nh¥t nh° công nghiÇp ch¿ t¡o, s£n xu¥t và phân phÑi iÇn, khí và n°Ûc, xây dñng, khách s¡n, nhà hàng và mÙt sÑ dËch vå khác óng góp g§n 75% tng tr°ßng cça ViÇt Nam. Të nm 2000, công nghiÇp ch¿ t¡o, s£n xu¥t và phân phÑi iÇn, khí và n°Ûc, xây dñng chi¿m tÛi 45% tng tr°ßng thñc, trong khi nông nghiÇp và khai khoáng chÉ chi¿m ch°a tÛi 1/6 tng tr°ßng thñc. Th°¡ng m¡i, v­n t£i, tài chính giáo dåc và y t¿ cing có nhïng óng góp áng kà (kho£ng 26% trong tÕng tng tr°ßng s£n l°ãng) . H§u h¿t nhïng ngành tng tr°ßng nhanh này Áu sí dång lao Ùng có kù nng và công nghÇ cing nh° vÑn n°Ûc ngoài.

L°u ý r±ng viÇc mÙt khu vñc nào ó tng tr°ßng ch­m không có ngh)a là khu vñc ¥y không quan trÍng. Duy trì °ãc nhËp Ù tng tr°ßng cça khu vñc nông nghiÇp s½ làm cho quá trình ô thË hóa ch­m l¡i, giúp cho tng tr°ßng trß nên cân b±ng h¡n, và c£i thiÇn tính bình ³ng giïa các vùng miÁn. TÑc Ù di c° të nông thôn ra thành thË ch­m l¡i cing giúp gi£i tÏa áp lñc cho các ô thË, và iÁu này ¿n l°ãt nó giúp tng c°Ýng sñ Õn Ënh xã hÙi.58 Bên c¡nh ó, nông nghiÇp cing là mÙt nguÓn xu¥t kh©u và thu ngo¡i tÇ quan trÍng cça ViÇt Nam. Tuy nhiên, khu vñc công nghiÇp và dËch vå vÛi tÑc Ù tng tr°ßng cao h¡n v«n óng góp nhiÁu h¡n cho GDP.

2. Nhïng xu th¿ chç y¿u

Có l½ không ai nghi ngÝ vÁ óng góp to lÛn cça FDI Ñi vÛi tng tr°ßng kinh t¿ cça ViÇt Nam. B£ng 1 cho th¥y doanh thu cça các doanh nghiÇp n°Ûc ngoài tng trung bình 30%/nm trong giai o¡n 2001-05 theo giá hiÇn hành (xu¥t kh©u ngoài d§u thô cça các doanh nghiÇp n°Ûc ngoài cing tng trung bình 26%/nm kà të nm 2000).59 Thành tích §y ¥n t°ãng này cça các doanh nghiÇp FDI chÉ kém m×i khu vñc dân doanh trong n°Ûc. Giá trË s£n xu¥t do khu vñc này t¡o ra ã tng 4 l§n (theo giá hiÇn hành) trong vòng 5 nm qua, téc là tÑc Ù tng tr°ßng trung bình ¡t kho£ng 34%/nm. TÑc Ù tng tr°ßng cça khu vñc nhà n°Ûc tuy th¥p nh¥t nh°ng cing r¥t kh£ quan, ¡t méc 16%/nm theo giá hiÇn hành. Trong giai o¡n này, l¡m phát dao Ùng trong kho£ng 5-7%.

LiÇu các khu. vñc tng tr°ßng nhanh có duy trì °ãc tÑc Ù tng tr°ßng hay là chúng s¯p h¿t h¡i ? Câu tr£ lÝi là khác nhau cho các lo¡i hình sß hïu khác nhau. Khu vñc n°Ûc ngoài là n¡i h¥p thå ph§n lÛn nguÓn cung éng lao Ùng có kù nng và nguyên v­t liÇu thô cça ViÇt Nam. Cing nh° s£n l°ãng d§u mÏ hiÇn nay ang gi£m sút, n¿u nh° nguÓn cung lao Ùng có kù nng bË c¡n kiÇt và không °ãc ti¿p t¿ kËp thÝi thì nhiÁu kh£ nng là tng tr°ßng cça khu vñc kinh t¿ có vÑn §u t° n°Ûc ngoài s½ ch­m l¡i. T¥t nhiên là các doanh nghiÇp n°Ûc ngoài có thà nh­p kh©u lao Ùng có kù nng të bên ngoài, nh°ng vÛi chi phí cao h¡n.60 MÙt h¡n ch¿ nïa cça viÇc nh­p kh©u lao Ùng n°Ûc ngoài là n¿u ch³ng may vì mÙt lý do nào ó nÁn kinh t¿ tng tr°ßng ch­m l¡i và hãp Óng lao Ùng cça ng°Ýi n°Ûc ngoài bË ch¥m dét thì nhïng lao Ùng này s½ vÁ n°Ûc hay di chuyÃn ¿n mÙt n°Ûc khác, à l¡i sau l°ng r¥t ít kinh nghiÇm và tri théc. iÁu này ã x£y ra ß Thái -lan vào nhïng nm 1990. ào t¡o lao Ùng Ëa ph°¡ng là mÙt gi£i pháp kh£ d) th¿ nh°ng viÇc này òi hÏi ph£i có thÝi gian. Bên c¡nh ó, lao Ùng sau khi °ãc ào t¡o l¡i có thà bË các doanh nghiÇp khác l¥y m¥t. Chính vì nhïng lý do này mà chính phç c§n h× trã hay cho ng°Ýi lao Ùng vay tiÁn à §u t° phát triÃn kù nng. Trong khi dòng FDI v«n ti¿p tåc ch£y vào ViÇt Nam, chéng tÏ r±ng quan tâm cça các nhà §u tu n°Ûc ngoài Ñi vÛi ViÇt Nam thñc sñ sâu s¯c và ngày mÙt nhiÁu h¡n thì cing nên nhÛ r±ng sñ bùng nÕ FDI cing ã tëng x£y ra và ch¥m dét ß nhiÁu n¡i khác trong khu vñc ông Nam Á. ViÇt Nam c§n r¥t tÉnh táo tr°Ûc nhïng iÁu kiÇn c§n thi¿t à duy trì FDI, ·c biÇt là trong viÇc cung c¥p iÇn và lao Ùng có kù nng. HiÇn nay, ß c£ hai l)nh vñc này ViÇt Nam Áu ang th¥t b¡i.

Khu vñc dân doanh l¡i g·p ph£i nhïng v¥n Á khác. Các doanh nghiÇp dân doanh th°Ýng có quy mô nhÏ, ho¡t Ùng kinh doanh ¡n gi£n, và kh£ nng có h¡n trong viÇc ti¿p c­n thông tin th°¡ng m¡i và công nghÇ. Bên c¡nh ó, ¥t ai và tài chính là nhïng khó khn th°Ýng trñc cça nhiÁu doanh nghiÇp dân doanh, m·c dù tÑc Ù tng tr°ßng tín dång cça ViÇt Nam trong nhïng nm qua luôn r¥t cao. Các doanh nghiÇp dân doanh th°Ýng phàn nàn r±ng ngân hàng th°Ýng chÉ cho hÍ vay ng¯n h¡n và ít khi Óng ý cho hÍ vay dài h¡n. Trë phi nhïng v¥n Á này °ãc gi£i quy¿t, b±ng không tÑc Ù tng tr°ßng r¥t nhanh cça khu vñc dân doanh kà të nm 2000 s½ bË ch­m l¡i vì c¡ hÙi cho các doanh nghiÇp nhÏ suy gi£m, Óng thÝi chÉ có mÙt sÑ ít doanh nghiÇp dân doanh có kh£ nng phát triÃn thành nhïng doanh nghiÇp lÛn. N¿u các doanh nghiÇp dân doanh không sÛm trß thành nhïng nhà cung éng áng tin c­y cho các doanh nghiÇp FDI thì hÇ qu£ có thà là tÑc Ù tng tr°ßng cça c£ hai khu vñc này Áu bË suy gi£m. ViÇc trß thành các nhà cung éng t¡i ch× cho các doanh nghiÇp n°Ûc ngoài s½ giúp các doanh nghiÇp dân doanh nÑi k¿t °ãc vào m¡ng l°Ûi cung éng toàn c§u, Óng thÝi có c¡ hÙi °ãc làm viÇc vÛi nhïng tiêu chu©n ch¥t l°ãng và môi tr°Ýng kinh doanh quÑc t¿. Sñ tÓn t¡i cça mÙt m¡ng l°Ûi d§y ·c các nhà cung éng Ëa ph°¡ng cing là mÙt nhân tÑ thúc ©y thu hút §u t° n°Ûc ngoài vào ViÇt Nam. Tuy nhiên, cho ¿n thÝi iÃm này, các nhà §u t° n°Ûc ngoài v«n phàn nàn r±ng các nhà cung éng trong n°Ûc còn quá nhÏ và công nghÇ quá l¡c h­u à có thà thñc hiÇn °ãc vai trò r¥t quan trÍng này.

MÙt khía c¡nh tích cñc nïa cça §u t° dân doanh là nó có xu h°Ûng phân phÑi rÙng rãi và Óng Áu h¡n so vÛi §u t° cça nhà n°Ûc và n°Ûc ngoài. So vÛi các DNNN và FDI thì các doanh nghiÇp dân doanh ph£n éng nhanh nh¡y h¡n tr°Ûc các c¡ hÙi mÛi cça thË tr°Ýng t¡i ch×, mÙt ph§n là do hÍ hiÃu và g§n gii thË tr°Ýng h¡n, nh°ng ph§n khác là vì các DNNN và FDI lÛn th°Ýng không quan tâm ¿n nhïng c¡ hÙi nhÏ. Nh° v­y, mÙt khu vñc dân doanh lÛn m¡nh s½ góp ph§n phát triÃn nông thôn. Ch³ng h¡n nh° doanh nghiÇp dân doanh s½ là c§u nÑi hiÇu qu£ giïa ng°Ýi nông dân và thË tr°Ýng th¿ giÛi, và qua ó giúp ng°Ýi nông dân c£i thiÇn ch¥t l°ãng và a d¡ng hóa s£n ph©m. Kh£ nng t¡o công n viÇc làm ß khu vñc nông thôn là tiÁn Á then chÑt à có thà thu h¹p ph§n nào kho£ng cách thành thË - nông thôn và gi£m bÛt séc ép di c° cho thành phÑ.

Sñ tng tr°ßng cça khu vñc nhà n°Ûc tuy kh£ quan nh°ng phå thuÙc g§n nh° hoàn toàn vào tài trã cça nhà n°Ûc vÁ c£ quy mô vÑn và méc vÑn trung bình trên mÙt công nhân.61 Trong nm 2005, t÷ lÇ vÑn/lao Ùng cça các DNNN cao g¥p 3 l§n so vÛi các doanh nghiÇp dân doanh. Th¿ nh°ng doanh sÑ trung bình do mÙt công nhân t¡o ra ß DNNN l¡i chÉ cao h¡n 44% so vÛi khu vñc dân doanh. So vÛi khu vñc FDI, méc vÑn trung bình trên 1 lao Ùng cça khu vñc nhà n°Ûc cao h¡n kho£ng 70%, th¿ nh°ng doanh sÑ bình quân cça mÙt lao Ùng l¡i t°¡ng tñ nhau. Thêm vào ó, lao Ùng t¡i các DNNN có trình Ù kù nng cao h¡n so vÛi lao Ùng ß khu vñc dân doanh. Nh° v­y, m·c dù có lãi th¿ h¡n h³n c£ vÁ vÑn và kù nng lao Ùng nh°ng các DNNN không bi¿n °ãc lãi th¿ này thành sñ v°ãt trÙi vÁ nng su¥t. Nguyên nhân c¡ b£n cça tình tr¡ng kém hiÇu qu£ này là các DNNN th°Ýng °ãc h°ßng lãi th¿ Ùc quyÁn, ít ph£i c¡nh tranh bình ³ng vÛi các khu vñc khác (·c biÇt là trong viÇc thñc hiÇn các hãp Óng vÛi nhà n°Ûc) và hÇ thÑng khuy¿n khích y¿u. HiÇn nay, nhiÁu DNNN v«n còn muÑn ti¿p tåc °ãc b£o hÙ và °u ãi vÁ vÑn, ¥t ai, Ëa vË trên thË tr°Ýng, và hãp Óng vÛi nhà n°Ûc. M·c dù ây là mÙt cách à khßi §u, nh°ng n¿u cé ti¿p tåc mãi nh° th¿, thì ây cing Óng thÝi là mÙt con °Ýng ch¯c ch¯n d«n tÛi th¥t b¡i.

B£ng 5: VÑn, doanh thu, và lao Ùng cça các DN ViÇt Nam theo lo¡i hình sß hïu (2005)62

Nhà n°Ûc Ngoài nhà n°Ûc N°Ûc ngoài TÕng Lao Ùng (nghìn) 2.041 2.982 1.221 6.244 VÑn (nghìn t÷ Óng) 1.451 705 528 2.684 Doanh thu (nghìn t÷ Óng) 838 853 502 2.159 VÑn/lao Ùng * 711 236 432 430 Doanh thu/lao Ùng * 411 286 411 346 Doanh thu/vÑn 0,58 1,21 0,95 0,80 TÑc Ù tng tr°ßng, 2001-05 Lao Ùng -1% 22,4% 25,7% 12,2% VÑn 15,3% 44,4% 18,5% 21,0% Doanh thu 16,2% 34,5% 29,7% 24,5%

Të B£ng 5 cing có thà th¥y r±ng tÑc Ù tng tr°ßng viÇc làm ß khu vñc dân doanh và FDI r¥t cao. Cé sau 3 ¿n 3,5 nm thì sÑ l°ãng tuyÃn dång cça khu vñc dân doanh và FDI l¡i tng g¥p ôi. M×i nm có thêm 1,1 triÇu ng°Ýi tham gia vào lñc l°ãng lao Ùng. Tính ¿n cuÑi nm 2005, khu vñc FDI và dân doanh có 4,2 triÇu lao Ùng. iÁu này có ngh)a là të nm 2006 cho tÛi 2008 - 2009, n¿u tÑc Ù tng trÍng viÇc làm ti¿p tåc nh° hiÇn nay thì h¡n 100% lñc l°ãng lao Ùng s½ °ãc thu hút bßi khu vñc doanh nghiÇp chính théc - và iÁu này x£y ra tr°Ûc khi có sñ bùng nÕ vÁ FDI trong hai nm 2006 và 2007. Vì nhiÁu viÇc làm ß khu våc thành thË không n±m trong khu vñc chính théc nên lao Ùng të vùng nông thôn (vÑn có méc l°¡ng th¥p) s½ bË kéo vÁ các thành phÑ, khi¿n cho tÑc Ù ô thË hóa tng áng kÃ. Các thành phÑ cça ViÇt Nam ph£i chu©n bË sµn sàng cho sñ di chuyÃn cça hàng triÇu ng°Ýi nh­p c° trong vài nm tÛi. Nh° s½ °ãc th£o lu­n ß ph§n sau, các thà ch¿ ô thË và k¿ ho¡ch §u t° ch°a sµn sàng cho nhiÇm vå khó khn này.63

3. Chi¿n l°ãc nhïng Énh cao chÉ huy cça nhà n°Ûc

MÙt måc tiêu trong chính sách công nghiÇp cça ViÇt Nam là thúc §y sñ xu¥t hiÇn cça các doanh nghiÇp lÛn, t¡o ra °ãc nhiÁu công n viÇc làm, có trình Ù cao vÁ công nghÇ, và có nng lñc c¡nh tranh quÑc t¿. VÁ m·t lý thuy¿t, viÇc các doanh nghiÇp này là nhà n°Ûc hay t° nhân không quan trÍng. iÁu thñc sñ quan trÍng là mÍi công ty, không phân biÇt lo¡i hình sß hïu, ph£i °ãc ánh giá dña trên méc Ù ¡t °ãc các måc tiêu trên. Trong khi chính phç ViÇt Nam luôn kh³ng Ënh chính sách khuy¿n khích c£ ba khu vñc kinh t¿ cùng phát triÃn thì trên thñc t¿, mÙt ph§n lÛn tín dång và §u t° °ãc °u ái dành cho khu vñc nhà n°Ûc. Tuy nhiên, n¿u sÑ liÇu thÑng kê công nghiÇp là chính xác thì t÷ trÍng s£n xu¥t công nghiÇp cça khu vñc nhà n°Ûc liên tåc såt gi£m so vÛi khu vñc dân doanh và FDI (xem Hình 10). N¿u nh° vào nm 2001, khu vñc nhà n°Ûc còn chi¿m khoáng 1/3 s£n l°ãng công nghiÇp thì ¿n nm 2006, t÷ lÇ này ã gi£m xuÑng d°Ûi 20%. H¡n nïa, khu vñc công nghiÇp nhà n°Ûc cing có tÑc Ù tng tr°ßng th¥p, và vì v­y trong nm 2006 chÉ óng góp °ãc kho£ng 12% cho tÕng méc tng tr°ßng s£n ph©m công nghiÇp cça toàn nÁn kinh t¿.

Khu vñc nhà n°Ûc h§u nh° không t¡o thêm °ãc viÇc làm mÛi. Bên c¡nh ó, trë mÙt sÑ ngo¡i lÇ, các DNNN h§u nh° không xu¥t kh©u các s£n ph©m ch¿ t¡o; và Ñi vÛi nhïng doanh nghiÇp xu¥t kh©u °ãc nhÝ trã c¥p cça nhà n°Ûc thì không ch¯c là liÇu chúng thñc sñ có nng lñc xu¥t kh©u, hay chÉ ¡n thu§n là chuy¿n tiÁn óng thu¿ cça ng°Ýi dân sang túi cça ng°Ýi tiêu dùng n°Ûc ngoài. Hình 11 cho th¥y óng góp cça khu vñc kinh t¿ nhà n°Ûc trong tÓng giá trË gia tng cça khu vñc doanh nghiÇp không nhïng gi£m vÁ m·t t°¡ng Ñi mà còn có tÑc Ù thua xa khu vñc FDI và dân doanh trong n°Ûc. T¥t c£ nhïng con sÑ này cho th¥y khu vñc FDI và dân doanh trong n°Ûc ang phát triÃn r¥t nng Ùng ã d§n trß thành Ùng lñc chính cça nÁn kinh t¿, trong khi khu vñc kinh t¿ nhà n°Ûc ang th¥t b¡i trong viÇc ¡t °ãc nhïng måc tiêu Á ra ban §u.

Chính phç ViÇt Nam chç tr°¡ng xây dñng nhïng t­p oàn kinh t¿ nhà n°Ûc quy mô lÛn, ho¡t Ùng a ngành. ây là mÙt n× lñc nh±m khai thác lãi th¿ kinh t¿ theo quy mô và c£i thiÇn c¡ c¥u qu£n lý. MÙt måc ích khác cça n× lñc này là Á duy trì sñ Ùc l­p và tñ chç 64 vÁ m·t kinh t¿ thông qua viÇc kiÃm soát thË tr°Ýng nÙi Ëa .65 M·c dù nhïng phát biÃu này còn dëng l¡i ß méc Ù ¡i c°¡ng, nh°ng chúng cho th¥y mÙt sñ b¥t c­p vÁ ho¡ch Ënh chính sách trong bÑi c£nh cça nÁn kinh t¿ toàn c§u vào §u th¿ k÷ 21. NÁn kinh t¿ th¿ giÛi ang ngày càng phát triÃn trong mÑi quan hÇ phå thuÙc l«n nhau, trong ó nhiÁu công ty cça nhiÁu quÑc gia cùng nhau xây dñng nên các chu×i cung éng toàn c§u. Ñi vÛi cá nhân doanh nghiÇp và toàn bÙ nÁn kinh t¿, viÇc tham dñ vào chu×i cung éng toàn c§u này không hÁ là mÙt sñ e dÍa Ñi vÛi tính Ùc l­p và tñ chç vÁ kinh t¿, mà trái l¡i, là cách duy nh¥t à trß nên c¡nh tranh và hiÇn ¡i hoá. Tr°Ûc thñc t¿ là m×i s£n ph©m, të giày dép cho ¿n máy tính cá nhân Áu là s£n ph©m t­p thà cça r¥t nhiÁu công ty trong chu×i cung éng, viÇc kiÃm soát thË tr°Ýng nÙi Ëa nên °ãc hiÃu nh° th¿ nào? Trong th¿ giÛi ngày nay, mô hình công nghiÇp hoá thay th¿ nh­p kh©u ã trß nên h¿t séc l¡c h­u, và nh° ã nói ß trên, các quy t¯c cça WTO không cho phép các ho¡t Ùng b£o hÙ th°¡ng m¡i. MÙt l§n nïa, m·c dù vÁ m·t lý thuy¿t, sß hïu nhà n°Ûc không ngn c£n mÙt công ty trß nên hiÇu qu£ và c¡nh tranh, nh°ng trên thñc t¿ các nÁn kinh t¿ m¡nh nh¥t trong khu vñc (trë Sing-ga-po) h§u nh° không có khu vñc nhà n°Ûc. Th¿ nh°ng có ai chê Hàn QuÑc hay Nh­t B£n ánh m¥t sñ Ùc l­p và tñ chç kinh t¿ âu!

ViÇc nh¥n m¡nh vai trò cça các t­p oàn kinh t¿ có tính h°Ûng nÙi là mÙt d¥u hiÇu cho th¥y ViÇt Nam ang i theo chi¿n l°ãc công nghiÇp cça các n°Ûc ông Nam Á, trong ó các t­p oàn t° nhân và nhà n°Ûc tích tå vÑn nhÝ vË th¿ Ùc quyÁn trên thË tr°Ýng nÙi Ëa (th°Ýng °ãc b£o hÙ ch·t ch½). M·c dù các t­p oàn cça In-ô- nê-xia, Ma-lay-xia, Thái-lan, và Ph£i-lip-pin có tng tr°ßng vÁ m·t quy mô và ph¡m vi, nh°ng chÉ có mÙt vài t­p oàn thành công trong viÇc xâm nh­p thË tr°Ýng quÑc t¿ Ñi vÛi nhïng s£n ph©m công nghÇ cao. Ph§n ông trong sÑ chúng ti¿p tåc phå thuÙc n·ng nÁ vào thË tr°Ýng nÙi Ëa vÛi nhïng s£n ph©m có giá trË gia tng th¥p hay vào nhïng ho¡t Ùng §u c¡ tài chính. ViÇc hình thành nhiÁu t­p oàn kinh t¿ có mÑi liên k¿t ngang còn t¡o ra nhïng nhóm ·c quyÁn, ·c lãi, mà vÁ sau chính nhïng nhóm ·c quyÁn ·c lãi này l¡i quay l¡i thao túng chính phç và ngn c£n quá trình tñ do hoá, công nghiÇp hoá, và nâng cao nng lñc c¡nh tranh cça ¥t n°Ûc. Có d¥u hiÇu ngày càng trß nên rõ ràng là ViÇt Nam ang d«m vào v¿t xe Õ này cça mÙt sÑ n°Ûc ông Nam Á.

Các n°Ûc ông Á theo uÕi mÙt chi¿n l°ãc khác h³n. Kh£ nng ti¿p c­n thË tr°Ýng nÙi Ëa không phå thuÙc vào lo¡i hình sß hïu mà phå thuÙc vào k¿t qu£ s£n xu¥t kinh doanh. Các t­p oàn kinh t¿ ã tëng là mÙt mô hình °ãc khuy¿n khích ß Hàn QuÑc, th¿ nh°ng chính phç kiên quy¿t sí dång các phép thí vÁ hiÇu qu£ và nng lñc c¡nh tranh trên thË tr°Ýng xu¥t kh©u Ñi vÛi các t­p oàn này. K¿t qu£ là, các doanh nghiÇp Hàn QuÑc không trß nên tñ mãn và không sí dång th¿ lñc chính trË cça mình à c£n trß nhïng chính sách và nhïng dñ án §u t° công nh±m tng c°Ýng nng su¥t cho toàn nÁn kinh t¿. Þ ài Loan, DNNN giï vË trí thÑng trË ß các ngành công nghiÇp th°ãng nguÓn nh° hóa ch¥t, sãi tÕng hãp, và úc kim lo¡i. Trên thñc t¿, nhïng DNNN này ß ài Loan cing ph£i c¡nh tranh à cung c¥p các y¿u tÑ s£n xu¥t cho doanh nghiÇp t° nhân vÛi méc giá c¡nh tranh. Nhïng DNNN ß ài Loan °ãc thành l­p à khuy¿n khích xu¥t kh©u và tng c°Ýng nng lñc c¡nh tranh cho nÁn kinh t¿ (nh° trong mô hình ông Á), ché không ph£i à tích luù vÑn trên c¡ sß °ãc h°ßng Ùc quyÁn trên thË tr°Ýng nÙi Ëa (nh° trong mô hình ông Nam Á).

4. Ñi diÇn vÛi thách théc të Trung QuÑc

MÙt câu hÏi không thà né tránh khi th£o lu­n các v¥n Á kinh t¿ cça ViÇt Nam là làm th¿ nào à c¡nh tranh vÛi Trung QuÑc. Câu tr£ lÝi ng¯n gÍn (và duy nh¥t) là không mÙt quÑc gia nào có thà c¡nh tranh mÙt cách Ñi §u vÛi Trung QuÑc vÁ các s£n ph©m tiêu dùng °ãc s£n xu¥t ¡i trà. ¡n gi£n là vì lãi th¿ theo quy mô cça Trung QuÑc quá lÛn. Chi¿n l°ãc cça ViÇt Nam vì v­y ph£i là nhanh nh¡y h¡n và thông minh h¡n Trung QuÑc. iÁu này Óng ngh)a vÛi viÇc ViÇt Nam c§n ph£i nhanh chóng ti¿n lên các b­c thang cao h¡n trong chu×i giá trË toàn c§u °ãc miêu t£ ß ph§n §u cça bài vi¿t này. HiÇn nay, ph§n lÛn các doanh nghiÇp cça ViÇt Nam còn ch°a xâm nh­p vào °ãc quá trình s£n xu¥t toàn c§u (m·c dù công b±ng mà nói, nhiÁu doanh nghiÇp cça Trung QuÑc cing nh° v­y.) Có l½ lãi th¿ lÛn nh¥t cça ViÇt Nam trong cuÙc c¡nh tranh vÛi Trung QuÑc là vÛi quy mô nhÏ h¡n, ViÇt Nam có thà ti¿n hành c£i cách nhanh h¡n. Óng thÝi, là ng°Ýi i sau, ViÇt Nam có thà hÍc °ãc nhiÁu bài hÍc vô giá të thành công cing nh° th¥t b¡i cça nhïng ng°Ýi i tr°Ûc, ViÇt Nam ph£i có kh£ nng £o ng°ãc nhïng xu th¿ sai l§m °ãc phân tích ß Ph§n II và III thì mÛi có hy vÍng thñc hiÇn b°Ûc nh©y vÍt qua m·t Trung QuÑc. Cing ph£i nói ngay r±ng, chëng nào kho£ng cách giïa ch¥t l°ãng ¡i hÍc cça ViÇt Nam và Trung QuÑc ch°a °ãc thu h¹p mÙt cách c¡ b£n thì °Ûc muÑn qua m·t Trung QuÑc chÉ thu§n túy là mÙt niÁm hy vÍng không có c¡ sß.

Hình 10:óng góp cho tng tr°ßng công nghiÇp thñc theo khu vñc kinh t¿ (NguÓn:Niên giám Thông kê ViÇt Nam 2006)

INCLUDEPICTURE "http://www.diendan.org/viet-nam/lua-chon-thanh-cong/harvard_html_1ef55b41.png" \* MERGEFORMATINET

Hình 11: óng góp vÁ giá trË gia tng cça ba khu vñc kinh t¿ (NguÓn: Thñc tr¡ng doanh nghiÇp qua k¿t qu£ iÁu tra 2001-2006 ,TÕng cåc ThÑng kê)

INCLUDEPICTURE "http://www.diendan.org/viet-nam/lua-chon-thanh-cong/harvard_html_7f256bcf.jpg" \* MERGEFORMATINET

Ph§n V. Khuy¿n nghË chính sách

VI. iÁu kiÇn tiên quy¿t: Quy¿t tâm chính trË

Phân tích ß ph§n trên cho th¥y quù ¡o phát triÃn cça ViÇt Nam g§n giÑng vÛi quù ¡o cça các n°Ûc ông Nam Á h¡n là các n°Ûc ông Á. Sñ thñc là trong mÙt sÑ khía c¡nh nh¥t Ënh, ViÇt Nam th­m chí còn ang ti¿n g§n tÛi v¿t xe Õ cça các n°Ûc ông Á và ông Nam Á tr°Ûc thÝi kó khçng ho£ng 1997-1998 và cça Trung QuÑc hiÇn nay. Các nhà lãnh ¡o cça ViÇt Nam c§n nhìn nh­n nhïng xu th¿ này nh° nhïng lÝi c£nh báo c¥p thi¿t vÁ nhu c§u ph£i có nhïng thay Õi chính sách thñc sñ. M·c dù có nhïng tín hiÇu không kh£ quan nh°ng iÁu ó không có ngh)a là quù ¡o phát triÃn cça ViÇt Nam trong t°¡ng lai là mÙt iÁu gì ó có tính Ënh mÇnh , không thà thay Õi °ãc. ViÇt Nam có nhiÁu thu­n lãi so vÛi Thái-lan, In-ô-nê-xia, Phi-líp-pin, trong sÑ nhïng thu­n lãi này ph£i kà ¿n tính g¯n k¿t xã hÙi cao và truyÁn thÑng vn hóa m¡nh m½, trong ó bao gÓm c£ tính hi¿u hÍc và tinh th§n chuÙng cái mÛi. ViÇt Nam không bË chia r½ vì nhïng lý do dân tÙc hay tôn giáo mà nhiÁu n°Ûc ông Nam Á là n¡n nhân. VÛi nhïng thu­n lãi to lÛn này, có l½ h¡n ai h¿t, ViÇt Nam ß vË th¿ có thà tñ kiÃm soát °ãc v­n mÇnh kinh t¿ cça mình.

MÙt trong nhïng nh­n Ënh cça bài phân tích này là nhïng chính sách ViÇt Nam c§n thñc hiÇn trong thÝi gian tÛi ã trß nên t°¡ng Ñi rõ ràng. NhiÁu n°Ûc i tr°Ûc cing ã tëng g·p ph£i nhïng thách théc cça ViÇt Nam hiÇn nay, và iÁu ó có ngh)a là, bài hÍc të sñ thành công hay th¥t b¡i cça nhïng n°Ûc này s½ là nguÓn tham kh£o hïu ích cho ViÇt Nam. Rõ ràng là rào c£n lÛn nh¥t trên con °Ýng phát triÃn cça ViÇt Nam và các n°Ûc ông Nam Á không ph£i là nhïng khó khn mang tính kù thu­t, mà là quy¿t tâm chính trË. Chính sách ¥t ai là mÙt ví då cå thÃ. Nhà n°Ûc có thà sí dång thu¿ b¥t Ùng s£n à chÑng §u c¡, gi£m giá ¥t, Óng thÝi tng ngân sách quÑc gia. Th¿ nh°ng ¿n thÝi iÃm này, Lu­t thu¿ b¥t Ùng s£n sau mÙt sÑ l§n bË trì hoãn nay mÛi °ãc °a vào trong danh måc dñ ki¿n xây dñng lu­t cça QuÑc hÙi Khoá XII. (MÙt câu hÏi nÕi lên là nhïng ¡i biÃu dân cí trong QuÑc hÙi và nhïng §y tÛ cça nhân dân trong chính phç ang phåc vå cho lãi ích cça ai, vì r±ng t¥t c£ mÍi ng°Ýi Áu th¥y r±ng §u c¡ trên thË tr°Ýng ¥t ai ã v°ãt ra khÏi t§m kiÃm soát, Óng thÝi nhà n°Ûc cing ang c§n bÕ sung nguÓn thu.) Nói mÙt cách ng¯n gÍn, quy¿t tâm chính trË - °ãc hiÃu nh° là ý chí thñc hiÇn b±ng °ãc nhïng quy¿t sách tuy khó khn vÁ m·t chính trË nhÝ có lãi cho quÑc k¿ dân sinh - là ch¥t xúc tác c§n thi¿t cho c£i cách ß ViÇt Nam.

Các nhà lãnh ¡o cça ViÇt Nam ã tëng t¡o °ãc quy¿t tâm chính trË m¡nh m½ à thay Õi séc ó cça nguyên tr¡ng. ¡i hÙi £ng VI nh¥t trí vÁ nhu c§u c¥p bách ph£i c£i cách kinh t¿. Vào thÝi iÃm ó, v°ãt qua khçng ho£ng kinh t¿ và b£o vÇ sñ tÓn vong cça £ng là nhiÇm vå quan trÍng sÑ mÙt. Të ó ¿n nay, nguy c¡ cça khçng ho£ng ã d§n bË ©y lùi, trong khi ó mÙt sÑ nhóm ·c quyÁn ·c lãi ã d§n °ãc hình thành vÛi nhïng måc tiêu không phù hãp vÛi måc tiêu chung cça quÑc gia vÁ công nghiÇp hoá và hiÇn ¡i hoá. Sñ Óng thu­n vÁ c£i cách cça nm 1986 không còn nïa. Có v» nh° viÇc xây dñng mÙt sñ Óng thu­n mÛi à ©y m¡nh c£i cách và tng tr°ßng chÉ kh£ thi khi bóng dáng cça khçng ho£ng ang tÛi g§n. Chính phç tr°Ûc h¿t ph£i tñ nh­n théc °ãc yêu c§u ti¿p tåc c£i cách, à të ó có thêm ý chí và quy¿t tâm chÑng l¡i nhïng lñc l°ãng ph£n Ñi c£i cách.

Bài vi¿t này không có ý xem nh¹ viÇc c£i thiÇn nng lñc có tính kù thu­t cça chính phç. Ngày nay, chính phç ang g·p ph£i mÙt sñ thi¿u håt áng lo ng¡i vÁ nguÓn nhân lñc và ây là mÙt v¥n Á có tính hÇ thÑng. Të tr°Ûc ¿n nay, nhïng tiêu chu©n không liên quan nhiÁu ¿n nng lñc thñc sñ nh° lòng trung thành, thâm niên, lý lËch gia ình v.v. th°Ýng °ãc sí dång nh° là nhïng cn cé chç y¿u trong viÇc tuyÃn dång và c¥t nh¯c trong hÇ thÑng nhà n°Ûc. Vì v­y, giÛi tr» ViÇt Nam có mÙt c£m nh­n rõ ràng r±ng hÇ thÑng nhân sñ cça nhà n°Ûc không trÍng dång ng°Ýi tài. Nhïng hiÇn t°ãng này r¥t phÕ bi¿n ß các n°Ûc ông Nam Á, và h­u qu£ cça chúng Ñi vÛi sñ phát triÃn kinh t¿ xã hÙi thì qu£ thñc khó l°Ýng h¿t °ãc. Trái l¡i, nhïng hiÇn t°ãng này l¡i không th¥y xu¥t hiÇn ß nhïng n°Ûc ông Á thành công nh¥t. Nhïng n°Ûc này Áu cÑ g¯ng sao cho nhïng sinh viên xu¥t s¯c nh¥t cça các tr°Ýng ¡i hÍc luôn coi viÇc ti¿n thân trong hÇ thÑng nhà n°Ûc là mÙt trong nhïng lña chÍn hàng §u. Chính phç nhïng n°Ûc này tìm mÍi cách à tuyÃn °ãc ng°Ýi tài, sau ó tr£ hÍ mÙt méc l°¡ng t°¡ng xéng vÛi méc l°¡ng hÍ có thà nh­n °ãc ß các khu vñc khác. Þ ây cing v­y, c§n có mÙt quy¿t tâm chính trË m¡nh m½ à o¡n tuyÇt vÛi séc trì kéo cça nguyên tr¡ng.

MÙt sÑ tên tuÕi có uy tín ß ViÇt Nam, trong ó bao gÓm ¡i t°Ûng Võ Nguyên Giáp và Giáo s° Hoàng Tåy ã báo Ùng vÁ tình tr¡ng tê liÇt vai trò qu£n lý cça nhà n°Ûc.66 C£ hai Áu cho r±ng các c¡ quan cça £ng, cça nhà n°Ûc, các c¡ sß nghiên céu khoa hÍc và ào t¡o ang éng tr°Ûc sñ xâm thñc cça các nhóm lãi ích lãi dång nhïng c¡ quan, tÕ chéc này à làm giàu cá nhân và bành tr°Ûng £nh h°ßng. MÙt sÑ vå viÇc °ãc Thanh tra chính phç ding c£m °a ra ánh sáng g§n ây là nhïng minh chéng thêm cho sñ thoái hoá cça hÇ thÑng qu£n lý và hành chính nhà n°Ûc.67 Tình tr¡ng này cho th¥y, e dÍa lÛn nh¥t cça chính phç ¿n të sñ th¥t b¡i cça chính nó.

VII. Khuy¿n nghË chính sách

Bài vi¿t này cho r±ng sñ thành công cça ông Á có °ãc chç y¿u là nhÝ ph£n éng °u viÇt cça nó tr°Ûc sáu l)nh vñc chính sách. Ã tránh cái b«y ông Nam Á và không l·p l¡i sai l§m cça Trung QuÑc òi hÏi mÙt hÇ thÑng chính sách Óng bÙ và nhËp nhàng trong c£ sáu l)nh vñc này, và nhïng chính sách này c§n °ãc ph£n ánh trong Chi¿n l°ãc Phát triÃn Kinh t¿ - Xã hÙi 10 nm 2011-2020 ang °ãc so¡n th£o. N¿u °ãc thñc hiÇn mÙt cách hiÇu qu£ thì nhïng chính sách này s½ giúp ViÇt Nam thñc hiÇn °ãc måc tiêu tng tr°ßng nhanh, Óng thÝi £m b£o °ãc công b±ng xã hÙi.

1. Giáo dåc

1. C§n công khai các ngân sách nhà n°Ûc dành cho giáo dåc: CuÙc khçng ho£ng hiÇn nay trong giáo dåc không ph£i là h­u qu£ cça viÇc thi¿u §u t° mà mÙt ph§n là do sñ lãng phí và kém hiÇu qu£ trong chi tiêu giáo dåc. Tng c°Ýng tính minh b¡ch là mÙt b°Ûc thi¿t y¿u §u tiên à c£i thiÇn hÇ thÑng giáo dåc. Thé nh¥t, n¿u phå huynh hÍc sinh và báo chí có nhïng hiÃu bi¿t §y ç h¡n vÁ cách théc phân bÕ ngân sách giáo dåc thì hÍ có thà thñc hiÇn chéc nng giám sát mÙt cách hiÇu qu£ h¡n. Chính quyÁn trung °¡ng khi ¥y cing có thà quy trách nhiÇm cho chính quyÁn Ëa ph°¡ng và lãnh ¡o nhà tr°Ýng mÙt cách dÅ dàng h¡n. Thé hai, sñ minh b¡ch s½ giúp chính phç thành công h¡n trong viÇc huy Ùng nguÓn tài trã të khu vñc t° nhân và thiÇn nguyÇn vì khi ¥y các nhà tài trã s½ có c¡ sß Ã tin r±ng Óng tiÁn óng góp cça mình °ãc sí dång mÙt cách hiÇu qu£.

2. Thñc hiÇn mÙt cuÙc cách m¡ng trong giáo dåc ¡i hÍc: Tình tr¡ng khçng ho£ng trong giáo dåc ¡i hÍc là mÙt trß ng¡i c¡ b£n cho sñ ti¿p tåc phát triÃn cça ViÇt Nam, và vì v­y, nhïng trß ng¡i này c§n ph£i °ãc gi£i quy¿t mÙt cách m¡nh m½, càng sÛm càng tÑt. Thñc t¿ là chính phç ViÇt Nam bi¿t ph£i hành Ùng nh° th¿ nào. Quy¿t Ënh 14 kêu gÍi mÙt cuÙc c£i cách toàn diÇn Ñi vÛi hÇ thÑng giáo dåc ¡i hÍc, trong ó bao gÓm nhïng c£i cách then chÑt c§n thi¿t à thÕi mÙt luÓng sinh khí mÛi vào hÇ thÑng. Tuy nhiên, ti¿n Ù thñc hiÇn quy¿t Ënh này ang quá ch­m ch¡p. N¿u tÑc Ù c£i cách giáo dåc v«n ch­m ch¡p nh° hiÇn nay thì ngay c£ viÇc uÕi kËp các n°Ûc ông Nam Á cing ã là mÙt cái ích xa vÝi, còn nói gì ¿n viÇc uÕi kËp các n°Ûc ông Á.

N¿u không c£i thiÇn °ãc k¿t qu£ cça giáo dåc ¡i hÍc thì ViÇt Nam s½ không thà t­n dång °ãc mÙt cách trÍn v¹n lãi ích cça §u t° n°Ûc ngoài. ViÇt Nam ã thành công trong viÇc thu hút °ãc mÙt sÑ nhà §u t° hàng §u th¿ giÛi trong l)nh vñc công nghÇ cao nh° Intel, Canon, Nidec, và Foxconn. ây là mÙt c¡ hÙi ngàn vàng à ViÇt Nam chuyÃn Õi và v°ãt lên chi¿m l)nh nhïng ngành có giá trË gia tng cao h¡n. à có thà t­n dång tÑt c¡ hÙi này, ViÇt Nam c§n ào t¡o mÙt sÑ l°ãng lÛn lao Ùng có ki¿n théc và công nhân có kù nng à cung c¥p cho nhïng nhà §u t° n°Ûc ngoài cing nh° các doanh nghiÇp trong n°Ûc. N¿u không thì có l½ ViÇt Nam s½ r¡i vào hoàn c£nh t°¡ng tñ nh° Ma-lay-xia - chËu thua trong cuÙc c¡nh tranh vÛi các quÑc gia có lao Ùng tay nghÁ cao h¡n vÛi chi phí th¥p h¡n. Ngay ß ViÇt Nam hiÇn nay thì tình tr¡ng m·t b±ng l°¡ng gia tng nhanh chóng, cùng vÛi sñ thi¿u håt lao Ùng và công nhân liên tåc ch¡y të n¡i này sang n¡i khác ã làm nhiÁu nhà §u t° tiÁm nng ph£i cân nh¯c kù tr°Ûc khi §u t° vào ViÇt Nam.

2. C¡ sß h¡ t§ng và ô thË hóa

1. Gi£i quy¿t tình tr¡ng thi¿u nng l°ãng: à £m b£o tình tr¡ng thi¿u iÇn không ngày mÙt x¥u i, ViÇt Nam c§n nhanh chóng thñc hiÇn ngay mÙt sÑ hành Ùng. Thé nh¥t, tng §u t° cho các nguÓn nng l°ãng ngoài thçy iÇn và c£i thiÇn hÇ thÑng phân phÑi. Yêu c§u EVN ch¥m dét viÇc §u t° nguÓn nhân lñc và tài lñc khan hi¿m cça mình vào các ho¡t Ùng có tính §u c¡, không n±m trong nhiÇm vå kinh doanh chính nh° viÅn thông và b¥t Ùng s£n (xem khuy¿n nghË 3.1. ß d°Ûi). Thé hai, khuy¿n khích §u t° cça t° nhân trong và ngoài n°Ûc, Óng thÝi xây dñng mÙt môi tr°Ýng iÁu ti¿t minh b¡ch và hiÇu qu£ h¡n à t¡o Ùng c¡ và sñ an tâm cho các nhà §u t° t° nhân.

2. Thành l­p HÙi Óng th©m Ënh §u t° công Ùc l­p: ViÇt Nam ang lãng phí r¥t nhiÁu tiÁn cça vào các h¡ng måc §u t° công kém hiÇu qu£. MÙt trong nhïng nguyên nhân cça tình tr¡ng này là do quá trình ra quy¿t Ënh §u t° công (cça chính quyÁn Ëa ph°¡ng và các bÙ ngành chç qu£n và chËu £nh h°ßng cça các nhóm lãi ích) không °ãc ánh giá mÙt cách thñc sñ khách quan. HÇ qu£ là các nhà lãnh ¡o quÑc gia không thà tin t°ßng hoàn toàn vào tính chính xác cça các lý do biÇn hÙ cho các dñ án §u t°. Chính phç c§n thành l­p mÙt çy ban ·c biÇt, chËu trách nhiÇm trñc ti¿p tr°Ûc Thç t°Ûng, có nhiÇm vå ánh giá, th©m Ënh mÙt cách toàn diÇn và khách quan các dñ án có quy mô v°ãt quá mÙt ng°áng nh¥t Ënh nào ó. K¿t lu­n cça HÙi Óng th©m Ënh này sau ó c§n °ãc công bÑ mÙt cách công khai.

3. Áp dång thu¿ b¥t Ùng s£n: Thu¿ b¥t Ùng s£n là mÙt công cå chính sách giúp nhà n°Ûc Ñi phó vÛi tình hình ¥t ai hiÇn nay. Méc thu¿ su¥t nên °ãc ¥n Ënh ß mÙt t÷ lÇ vëa ph£i, không th¥p quá à có tác dång ngn ch·n hành vi §u c¡ và khuy¿n khích chç sß hïu b¥t Ùng s£n sí dång chúng vào måc ích s£n xu¥t và sinh lãi. Tuy nhiên, méc thu¿ này cing không nên cao quá khi¿n nhïng ng°Ýi óng thu¿ tìm cách tránh và trÑn thu¿ b±ng nhiÁu hình théc, trong ó không lo¡i trë nhïng hình théc làm tha hoá cán bÙ thu thu¿ và rÑi lo¡n k÷ c°¡ng phép n°Ûc. Có l­p lu­n cho r±ng méc thu¿ cao quá có thà tác Ùng mÙt cách tiêu cñc tÛi ng°Ýi nghèo. Tuy nhiên, ây chÉ là v¥n Á kù thu­t và có thà gi£i quy¿t °ãc b±ng cách thi¿t k¿ mÙt c¥u trúc thu¿ thích hãp. HiÇu lñc thi hành là mÙt yêu c§u quan trÍng Ñi vÛi mÍi s¯c thu¿ nói chung và thu¿ b¥t Ùng s£n nói riêng. à tng c°Ýng hiÇu lñc thi hành, viÇc qu£n lý và doanh thu thu¿ nên °ãc giao cho chính quyÁn Ëa ph°¡ng. Khi ¥y, chính quyÁn Ëa ph°¡ng s½ có Ùng c¡ thu ç thu¿ à sí dång vào nhïng måc ích dân sinh ß Ëa ph°¡ng.

ViÇc ánh thu¿ lãi vÑn trên giao dËch b¥t Ùng s£n nhu Lu­t thu¿ Thu nh­p cá nhân b¯t §u có hiÇu lñc të 1/1/2009 có thà s½ không giúp ch¥m dét tình tr¡ng §u c¡. Thñc t¿ là, khi không có c¡ hÙi §u t° h¥p d«n khác thì thu¿ lãi vÑn có thà khuy¿n khích giÛi §u c¡ ti¿p tåc giï tài s£n và không thñc hiÇn giao dËch.

4. Minh b¡ch hóa các quy Ënh vÁ ¥t ai: HiÇn nay, thË tr°Ýng b¥t Ùng s£n cça ViÇt Nam bË coi là mÙt trong nhïng thË tr°Ýng kém minh b¡ch nh¥t th¿ giÛi. Báo chí ã °a tin vÁ nhiÁu tr°Ýng hãp trong ó nhiÁu doanh nghiÇp ã lãi dång mÑi quan hÇ cça mình vÛi chính quyÁn Ëa ph°¡ng à chi¿m °ãc nhïng m£nh ¥t có giá trË thË tr°Ýng r¥t cao vÛi mÙt méc giá r¥t th¥p. C§n o¡n tuyÇt vÛi c¡ ch¿ xin-cho b±ng cách yêu c§u ¥u th§u công khai quyÁn sí dång ¥t. Ch¿ Ù hai giá - giá thË tr°Ýng và giá quy ho¡ch cça nhà n°Ûc - cing c§n ph£i lo¡i bÏ vì ây là mÙt nguÓn gÑc cça tham nhing.

5. §u t° thÏa áng cho các thành phÑ: LiÇu TP. HÓ Chí Minh s½ trß thành mÙt Manila hay mÙt Seoul thé hai? HiÃn nhiên là n¿u nhïng xu th¿ hiÇn t¡i ti¿p tåc °ãc duy trì thì thành phÑ lÛn nh¥t cça ViÇt Nam s½ có nguy c¡ nhiÅm ph£i nhïng cn bÇnh t°¡ng tñ nh° nhiÁu thành phÑ khác ß khu vñc ông Nam Á. à tránh Ënh mÇnh en tÑi này, chính phç ViÇt Nam c§n cho phép TP. HÓ Chí Minh iÁu hành các ho¡t Ùng cça mình nh° các thành phÑ hiÇn ¡i khác trên th¿ giÛi, trong ó quyÁn lñc °ãc t­p trung trong tay U÷ ban Nhân dân, Óng thÝi buÙc chính quyÁn thành phÑ ph£i chËu trách nhiÇm Ñi vÛi các quy¿t Ënh cça mình. ViÇt Nam cing ph£i thëa nh­n r±ng sñ phát triÃn Õn Ënh và liên tåc cça các tÉnh trong Vùng kinh t¿ trÍng iÃm miÁn ông Nam BÙ không ¡n thu§n là v¥n Á riêng cça vùng, mà h¡n th¿, là v¥n Á cça c£ quÑc gia à të ó phân bÕ nguÓn lñc cho vùng này mÙt cách hãp lý và sí dång chúng mÙt cách hiÇu qu£ à phåc vå cho måc ích dân sinh cça c£ khu vñc cing nh° cça quÑc gia.

3. Nng lñc c¡nh tranh cça doanh nghiÇp

1. Gi£i tán các tÕng công ty và th­n trÍng vÛi các t­p oàn: Các TCT °ãc thành l­p à khai thác lãi th¿ kinh t¿ theo quy mô và à nâng cao nng lñc c¡nh tranh. Th¿ nh°ng cho ¿n nay, m·c dù c£ hai måc tiêu này Áu không ¡t °ãc nh°ng các TCT v«n tÓn t¡i nh° mÙt t­p hãp lÏng l»o các doanh nghiÇp thành viên quy mô nhÏ vÛi công nghÇ l¡c h­u và h°Ûng nÙi. Nhïng c£i cách thñc sñ chÉ có thà x£y ra khi nhïng doanh nghiÇp này °ãc d«n d¯t bßi các doanh nhân thñc thå, ho¡t Ùng d°Ûi áp lñc cça c¡nh tranh, khi mua bán - sáp nh­p công ty °ãc thñc hiÇn trên c¡ sß th°¡ng m¡i, và khi tÓn t¡i c¡ ch¿ ào th£i mÙt cách dét khoát các doanh nghiÇp không có nng lñc c¡nh tranh. T¥t c£ nhïng iÁu kiÇn này ho·c không tÓn t¡i ho·c không thà thñc hiÇn °ãc trong hÇ thÑng TCT hiÇn nay.

Sß d) phân tích này Á xu¥t mÙt chính sách m¡nh m½ và dét khoát nh° v­y là do viÇc chuyÃn TCT thành t­p oàn cing không ph£i là gi£i pháp úng ¯n vì nhïng v¥n Á kà trên cça mô hình TCT v«n °ãc chuyÃn giao g§n nh° nguyên v¹n sang mô hình t­p oàn.

2. H× trã khu vñc dân doanh: Bài vi¿t này ã chÉ ra r±ng m·c dù chính phç ViÇt Nam luôn tuyên bÑ cam k¿t h× trã khu vñc dân doanh, nh°ng trên thñc t¿ khu vñc nhà n°Ûc v«n ti¿p tåc nh­n °ãc r¥t nhiÁu °u ái, bao gÓm kh£ nng ti¿p c­n ¥t ai và vÑn trong khi khu vñc dân doanh v«n ti¿p tåc ph£i chËu sñ nhing nhiÅu cça quan chéc và Ñi xí b¥t công cça hÇ thÑng chính quyÁn, ·c biÇt là cça h£i quan và thu¿ vå. Chính phç ViÇt Nam c§n lo¡i bÏ sñ b¥t bình ³ng này b±ng cách £m b£o r±ng nguÓn lñc s½ °ãc phân bÕ cho nhïng ai có kh£ nng sí dång chúng mÙt cách hiÇu qu£ nh¥t. T¥t c£ các doanh nghiÇp b¥t kà quy mô, lo¡i hình, sß hïu Áu ph£i công bÑ k¿t qu£ kiÃm toán do nhïng công ty kiÃm toán Ùc l­p và có uy tín thñc hiÇn.

3. Thành l­p HÇ thÑng Sáng t¡o QuÑc gia: Công viên công nghÇ cao và các tr°Ýng ¡i hÍc nghiên céu là các c¥u ph§n cça mÙt hÇ thÑng sáng t¡o quÑc gia, nh°ng tñ thân chúng thì v«n ch°a ç. ViÇt Nam c§n nhanh chóng thành l­p HÙi Óng Sáng t¡o QuÑc gia bao gÓm các quan chéc chính phç (hiÇn ang làm viÇc hay ã vÁ h°u), các doanh nhân xu¥t s¯c, và các hÍc gi£ trong và ngoài n°Ûc à xây dñng mÙt k¿ ho¡ch sáng t¡o quÑc gia và sau ó tÕ chéc thñc hiÇn k¿ ho¡ch này.

4. HÇ thÑng tài chính

1. Gi£m l¡m phát: Phân tích cça bài vi¿t này ã chÉ ra r±ng l¡m phát ß ViÇt Nam là k¿t qu£ cça nhïng chính sách sai l§m cça chính phç, chç y¿u xu¥t phát të sñ y¿u kém trong qu£n lý - iÁu hành kinh t¿ v) mô và ho¡t Ùng §u t° công kém hiÇu qu£. Chính phç ViÇt Nam c§n ph£i tái l­p sñ kiÃm soát vÁ các chính sách kinh t¿ v) mô. Ã ho¡ch Ënh chính sách mÙt cách thích hãp trong bÑi c£nh môi tr°Ýng v) mô cça ViÇt Nam ã trß nên h¿t séc phéc t¡p òi hÏi ph£i có mÙt Ùi ngi các chuyên gia kù trË. Có v» nh° trong chính phç hiÇn nay ang thi¿u các chuyên gia nh° v­y mÙt cách tr§m trÍng, hay gi£ sí có mÙt nhóm chuyên gia nh° v­y thì ti¿ng nói cça hÍ cing không ¿n °ãc tai công chúng cing nh° nhïng n¡i c§n ¿n.

L¡m phát không chÉ là mÙt thách théc vÁ kinh t¿, mà nó còn là mÙt thách théc vÁ chính trË. Sñ Õn Ënh vÁ kinh t¿ v) mô s½ giúp c£i thiÇn hình £nh và tính chính trñc cça nhà n°Ûc trong con m¯t cça doanh nghiÇp và ng°Ýi dân. N¿u tình tr¡ng l¡m phát v«n ti¿p diÅn ho·c trß nên x¥u i thì ch¯c ch¯n sñ b¥t mãn cça ng°Ýi dân s½ dâng cao ¿n Ù gây b¥t lãi cho ho¡t Ùng iÁu hành và uy tín cça chính phç.

2. Bi¿n Ngân hàng Nhà n°Ûc ViÇt Nam thành mÙt ngân hàng trung °¡ng thñc thå: C£i cách khu vñc ngân hàng ß ViÇt Nam ã có nhiÁu ti¿n bÙ. Tuy nhiên, nhïng thành tñu này s½ không thà bÁn vïng khi thi¿u mÙt ngân hàng trung °¡ng thñc thå, có th©m quyÁn và kh£ nng iÁu ti¿t, giám sát hÇ thÑng ngân hàng, Óng thÝi iÁu hành chính sách tiÁn tÇ trong bÑi c£nh cça nÁn kinh t¿ thË tr°Ýng giÝ ây ã trß nên phéc t¡p và tinh vi h¡n r¥t nhiÁu. iÁu này chÉ có thà trß thành hiÇn thñc khi ngân hàng trung °¡ng ph£i °ãc Ùc l­p trên các ph°¡ng diÇn c¡ b£n, bao gÓm Ùc l­p vÁ m·t tài chính, nhân sñ, công cå, và måc tiêu. Có nh° v­y c¡ quan này mÛi có kh£ nng sí dång quyÁn h¡n và công cå cça mình à iÁu hành chính sách tiÁn tÇ, gi£i quy¿t v¥n Á l¡m phát và m¥t Õn Ënh v) mô mÙt cách hiÇu qu£. Cing c§n nói thêm là tính Ùc l­p này ph£i °ãc t¡o l­p và duy trì bßi nhïng c¥u trúc thà ch¿ thích hãp . Kinh nghiÇm và mô hình ngân hàng trung °¡ng cça nhiÁu n°Ûc ã phát triÃn s½ là nhïng bài hÍc quý cho ViÇt Nam trong quá trình xây dñng mÙt ngân hàng trung °¡ng vïng m¡nh.

5. HiÇu lñc cça Nhà n°Ûc

Lo¡i bÏ nhïng chính sách hoang °Ýng: Các quy¿t Ënh chính sách ß các n°Ûc ông Á th°Ýng ra Ýi trên c¡ sß hiÃu bi¿t và phân tích kù l°áng thñc tr¡ng v¥n Á. MÙt d¥u hiÇu cho th¥y ViÇt Nam ang còn thi¿u ph©m ch¥t này, ó là viÇc các nhà ho¡ch Ënh chính sách cça ViÇt Nam hay °a ra nhïng chính sách có tính hoang °Ýng , °ãc hiÃu là nhïng chính sách tÓn t¡i trên gi¥y tÝ nh°ng h§u nh° l¡i không có tác dång gì trên thñc t¿. Có nhiÁu nguyên nhân d«n ¿n sñ th¥t b¡i cça nhïng chính sách này: có thà là chúng không °ãc tài trã, không kh£ thi, hay ¡n gi£n là Ënh h°Ûng sai ngay të §u. Chính sách cung c¥p dËch vå y t¿ miÅn phí cho t¥t c£ tr» em d°Ûi 6 tuÕi là mÙt ví då. M·c dù vÁ m·t lý thuy¿t ây là mÙt chính sách áng trân trÍng, nh°ng trên thñc t¿ nhà n°Ûc không thà ç tiÁn à tài trã cho chính sách này. K¿t qu£ là các b­c phå huynh v«n ti¿p tåc ph£i tr£ các kho£n phå phí ß phòng khám hay bÇnh viÇn n¿u nh° hÍ muÑn con em mình °ãc khám chïa mÙt cách §y ç và kËp thÝi. Chính sách b£o hiÃm xã hÙi tñ nguyÇn cho nông dân là mÙt ví då khác cça chính sách phi thñc t¿.

Nâng cao nng lñc kù trË: Chính phç c§n xây dñng mÙt Ùi ngi các nhà phân tích và ho¡ch Ënh chính sách tinh hoa b±ng cách të bÏ hÇ thÑng nhân sñ hiÇn nay à chuyÃn sang ch¿ Ù trÍng dång hiÁn tài.

Nhu c§u phân tích và th£o lu­n có tính phê phán trong nÙi bÙ chính phç: Các nhà lãnh ¡o cça ViÇt Nam không thà °a ra nhïng quy¿t Ënh chính sách úng ¯n trë phi hÍ °ãc cung c¥p nhïng phân tích khách quan và toàn diÇn vÁ tình hình cing nh° nhïng gi£i pháp lña chÍn. Nhïng phân tích này chÉ nÕi lên të nhïng cuÙc th£o lu­n có tình phê phán trên tinh th§n xây dñng. Vì v­y, chính phç c§n tích cñc khuy¿n khích nhïng ti¿ng nói ph£n biÇn và phê phán có tính xây dñng, Óng thÝi ch¥p nh­n nhïng ý ki¿n khác biÇt.

©y m¡nh giám sát të bên ngoài: Chính phç chÉ có thà hiÇn thñc hóa måc tiêu tng c°Ýng chËu trách nhiÇm bên trong hÇ thÑng và ¥u tranh chÑng tham nhing n¿u nh° báo chí có °ãc mÙt không gian rÙng lÛn h¡n à có thà tham gia vào các phân tích khách quan Ñi vÛi các chính sách và công chéc cça chính phç.

Tng c°Ýng tính chËu trách nhiÇm cça các nhà tài trã: Các Ñi tác phát triÃn quÑc t¿ cça ViÇt Nam c§n °ãc khuy¿n khích à óng mÙt vai trò có tính xây dñng h¡n trong các th£o lu­n chính sách. VÛi t° cách là nhà tài trã a ph°¡ng lÛn nh¥t, Ngân hàng Th¿ giÛi có mÙt trách nhiÇm ·c biÇt trong viÇc ch¥m dét hành vi ti¿p tay hay biÇn hÙ cho nhïng chính sách hoang °Ýng. VÛi nhïng lÝi ca ngãi mÙt chiÁu, cÙng Óng các nhà tài trã là mÙt trong nhïng nguyên nhân làm xói mòn nng lñc phân tích chính sách mÙt cách duy lý cça ViÇt Nam trong th­p k÷ vëa qua. ViÇn trã n°Ûc ngoài ã t¡o nên mÙt môi tr°Ýng khuy¿n khích các trung tâm và viÇn nghiên céu cça nhà n°Ûc bi¿n °u tiên cça các nhà tài trã và nh­n °ãc dñ án tài trã mÛi thành °u tiên.cça chính mình thay vì nhiÇm vå vÑn có cça chúng là thñc hiÇn các phân tích chính sách có liên quan và °a ra khuy¿n nghË cho chính phç.

Theo uÕi Ënh h°Ûng c£i cách m¡nh m½ trong chi¿n l°ãc 10 nm 2011-2020: Chính phç ViÇt Nam ang so¡n th£o chi¿n l°ãc kinh t¿ xã hÙi 10 nm cho giai o¡n 2010-2020. à thành công, chi¿n l°ãc cça ViÇt Nam trong giai o¡n này ph£i t­p trung cao Ù Ã i theo con °Ýng phát triÃn cça các n°Ûc ông Á. Khi thñc hiÇn nhïng chính sách c§n thi¿t à duy trì tng tr°ßng và ¡t °ãc mÙt méc Ù công b±ng ch¥p nh­n °ãc, chính phç ViÇt Nam s½ có thà b» lái nÁn kinh t¿ i theo h°Ûng cça các n°Ûc ông Á, Óng thÝi tránh khÏi c¡m b«y cça các n°Ûc ông Nam Á. Nhïng thay Õi c§n thi¿t hoàn toàn có tính kh£ thi và n±m trong t§m vÛi cça chính phç. Tuy nhiên, thay Õi không hÁ dÅ dàng. N¿u nh° nhïng c¡ hÙi hiÇn t¡i °ãc t­n dång chÉ Ã biÇn minh cho sñ thå Ùng và b¥t Ùng trong chính sách thì trong t°¡ng lai, ViÇt Nam s½ khó có l¡i nhïng c¡ hÙi vàng nh° hiÇn nay, Óng thÝi cing không áp éng °ãc kó vÍng chính áng cça nhân dân vÁ sñ phát triÃn cça ¥t n°Ûc.

6. Công b±ng

C£i thiÇn ch¥t l°ãng giáo dåc: Th¥t b¡i cça giáo dåc ¡i hÍc (và th­m chí cça giáo dåc c¡ sß và phÕ thông) trên thñc t¿ °ãc gi£i quy¿t b±ng cách các gia ình khá gi£ tñ thân v­n Ùng à °a con em mình ra n°Ûc ngoài du hÍc. Th¿ nh°ng ây không thà là gi£i pháp cho mÙt ¥t n°Ûc vÛi g§n 90 triÇu dân. à £m b£o công b±ng vÁ c¡ hÙi hÍc t­p và phát triÃn cho mÍi ng°Ýi, hÇ thÑng giáo dåc trong n°Ûc ph£i °ãc c£i thiÇn mÙt cách c¡ b£n. D°Ýng nh° ang tÓn t¡i mÙt sñ ánh Õi giïa sÑ l°ãng hÍc sinh nh­p hÍc ngày càng ông vÛi ch¥t l°ãng giáo dåc ngày càng xuÑng c¥p. VÛi c¥u trúc dân sÑ nh° hiÇn nay, l°ãng hÍc sinh ¿n tuÕi i hÍc ß các c¥p trong thÝi gian tÛi s½ t°¡ng Ñi Õn Ënh, và do ó hÇ thÑng giáo dåc có c¡ hÙi à tng c°Ýng ch¥t l°ãng mà không ph£i chËu séc ép quá t£i. iÁu này s½ t¡o c¡ hÙi cho con em cça nhïng gia ình bình th°Ýng c¡nh tranh vÛi nhïng gia ình khá gi£ h¡n.

C£i thiÇn ch¥t l°ãng y t¿: T÷ lÇ tñ trang tr£i chi phí y t¿ cça ng°Ýi ViÇt Nam cao h¡n so vÛi ng°Ýi dân ß các n°Ûc trong khu vñc. HÇ thÑng y t¿ cça ViÇt Nam hiÇn nay ã bË t° nhân hóa theo ngh)a nhiÁu bác s) ki¿m sÑng b±ng cách kê nhïng ¡n thuÑc hay th­m chí ti¿n hành nhïng ph«u thu­t không c§n thi¿t. Chi phí y t¿ và không có thu nh­p khi gia ình có ng°Ýi Ñm là nguyên nhân quan trÍng nh¥t ©y các hÙ ß méc c­n nghèo xuÑng d°Ûi ng°áng nghèo. B£o hiÃm y t¿ tñ nguyÇn vëa không h¥p d«n vÛi ng°Ýi tham gia b£o hiÃm, vëa không bÁn vïng vÁ m·t tài chính Ñi vÛi các tÕ chéc cung éng dËch vå b£o hiÃm. Nhà n°Ûc ph£i dành °u tiên cao nh¥t cho viÇc cung c¥p ç y, bác s), các thi¿t bË y t¿ và nguÓn tài chính c§n thi¿t cho các trung tâm y t¿ ß c¥p c¡ sß. Các bÇnh viÇn và phòng khám ph£i °ãc theo dõi và iÁu ti¿t bßi c£ nhà n°Ûc và các hiÇp hÙi nghÁ nghiÇp. Nhà n°Ûc cing ph£i áp dång các tiêu chu©n y t¿ cao h¡n.

C£i thiÇn kh£ nng sß hïu nhà cho ng°Ýi dân ß thành thË: Nhà n°Ûc c§n nhanh chóng có gi£i pháp cho tình tr¡ng giá nhà ¥t cao mÙt cách phi lý ß các ô thË. Giá nhà ¥t quá séc chËu ñng s½ khi¿n dân di c° Õ dÓn vÁ các khu nhà Õ chuÙt, ch¥p nh­n chËu c£nh låt lÙi, m¥t vÇ sinh, ô nhiÅm, và kém an ninh. iÁu này t¥t y¿u d«n tÛi sñ gia tng sñ b¥t mãn vÁ m·t tinh th§n và bÇnh t­t vÁ m·t thà ch¥t. Vì h§u h¿t l°ãng tng dân sÑ xu¥t hiÇn ß khu vñc ô thË hay ven ô nên à £m b£o sñ công b±ng cho nhïng ng°Ýi dân di c° này, chính phç c§n t¡o cho hÍ có c¡ hÙi °ãc h°ßng mÙt cuÙc sÑng ch¥p nh­n °ãc.

Trã c¥p cho ho¡t Ùng ào t¡o nghÁ: Khi công nhân m¥t viÇc không ph£i vì l×i cça hÍ mà vì sñ bi¿n Ùng cça nhu c§u thË tr°Ýng thÝi thì c¡ hÙi °ãc ào t¡o l¡i s½ giúp hÍ gi£m thÝi gian và chi phí c£i thiÇn tay nghÁ, tng c°Ýng kù nng, th­m chí chuyÃn sang công viÇc mÛi. Chính sách này cing óng vai trò nh° mÙt t¥m l°Ûi an sinh giúp ng°Ýi công nhân gi£m bÛt chi phí do th¥t nghiÇp. Chính sách này cing em l¡i cho lao Ùng phÕ thông c¡ hÙi mÛi à c£i thiÇn kù nng và nâng cao méc thu nh­p.

Ti¿p tåc nâng c¥p c¡ sß h¡ t§ng nông thôn: R¥t nhiÁu nghiên céu ã chÉ ra r±ng Ù co giãn cça c§u lao Ùng trong nông nghiÇp t°¡ng quan vÛi sÑ l°ãng và ch¥t l°ãng cça hÇ thÑng thçy lãi. Th¿ nh°ng hÇ thÑng thçy lãi ß ViÇt Nam l¡i ang xuÑng c¥p do ho¡t Ùng sía chïa và b£o d°áng không °ãc §u t° úng méc. Trong khi quy mô canh tác c§n °ãc mß rÙng khi ng°Ýi nông dân ti¿p tåc chuyÃn sang khu vñc phi nông nghiÇp thì séc sÑng cça kinh t¿ nông thôn s½ phå thuÙc vào sñ phát triÃn cça m¡ng l°Ûi giao thông và dËch vå. Trong thÝi gian tÛi, nông thôn v«n ti¿p tåc là n¡i sinh sÑng cça ¡i bÙ ph­n ng°Ýi dân ViÇt Nam và vì v­y c§n °ãc §u t° thích áng vÁ CSHT à ng°Ýi nông dân có thà tng °ãc nng su¥t và giá trË cho các s£n ph©m nông nghiÇp. Nhïng biÇn pháp nâng c¥p này không ph£i là §u t° xây dñng mÛi các khu công nghiÇp hay c£ng biÃn cho m×i tÉnh mà bao gÓm viÇc nâng c¥p hÇ thÑng giao thông, liên l¡c, b£o qu£n, ch¿ bi¿n sau thu ho¡ch à k¿t nÑi khu våc nông thôn vÛi thË tr°Ýng rÙng lÛn h¡n.

Thông qua viÇc cung c¥p cho dân chúng nhïng hàng hóa công mà chÉ nhà n°Ûc mÛi có thà cung éng, nhiÁu ng°Ýi dân s½ có c¡ may c£i thiÇn kù nng và thu nh­p mà không ph£i tñ tr£ thêm quá nhiÁu tiÁn. Trong xã hÙi lúc nào cing có nhïng ng°Ýi già, ng°Ýi bÇnh hay tàn t­t, ng°Ýi sÑng ß nhïng vùng xa xôi, h»o lánh - nói chung là nhïng ng°Ýi c§n sñ quan tâm và trã giúp ·c biÇt. Tuy nhiên, ¡i a sÑ ng°Ýi dân ViÇt Nam cing s½ °ãc h°ßng lãi të nhïng khuy¿n nghË chính sách °ãc nêu lên trong bài vi¿t này.

-----

Bài vi¿t này dña trên mÙt nghiên céu cça David Dapice và sí dång k¿t qu£ nghiên céu cça Dwight Perkins, NguyÅn Xuân Thành, Vi Thành Tñ Anh, Huónh Th¿ Du, và Jonathan Pincus, nhïng ng°Ýi Óng thÝi vi¿t mÙt sÑ ph§n cça bài, vÛi sñ biên t­p cça Ben Wilkinson. Bài vi¿t này °ãc tÕ chéc Liên hiÇp quÑc t¡i ViÇt Nam tài trã.

Nhïng tác gi£ chính cça cuÑn Theo h°Ûng rÓng bay là nhïng chuyên gia quÑc t¿, a sÑ không chuyên vÁ ViÇt Nam, và vì v­y nÙi dung chç y¿u cça cuÑn sách này là vÁ nhïng kinh nghiÇm có tính so sánh cça mÙt sÑ n°Ûc trong khu vñc. H¡n m°Ýi nm qua, Harvard ã không ngëng phát triÃn nng lñc nghiên céu chuyên sâu và tinh t¿ h¡n nhiÁu dña trên sñ hãp tác ch·t ch½ giïa các chuyên gia ViÇt Nam và quÑc t¿. Trung tâm ho¡t Ùng cça Harvard t¡i ViÇt Nam °ãc ·t t¡i tr°Ýng Fullbright ß TP. HÓ Chí Minh, là n¡i ào t¡o kinh t¿ hÍc và chính sách công cho công chéc nhà n°Ûc. Trang web cça Tr°Ýng Fullbright ·t t¡i Ëa chÉ http://www.fetp.edu.vn

Economist Intelligence Unit, ViÇt Nam: Dñ báo. Nguyên b£n: ViÇt Nam: Country Forecast, , September 2007, p.36.

Trong mÙt vài nm trß l¡i ây, ViÇt Nam ã trß thành cái gÍi là triÇu chéng cåc c°ng . Ngân hàng Th¿ giÛi và nhóm các nhà tài trã Óng minh cça hÍ làm ng¡ tr°Ûc mÍi diÅn bi¿n tiêu cñc ß ViÇt Nam chÉ vì hÍ c§n ít nh¥t mÙt ví då thành công à chéng minh r±ng viÇn trã phát triÃn chính théc (ODA) có tác dång. In-ô-nê-xia ã tëng là cåc c°ng cça Ngân hàng Th¿ giÛi cho ¿n êm tr°Ûc khçng ho£ng 1997, và sñ rÑi lo¡n vÁ chính trË sau ó ã tiêu hçy triÃn vÍng tng tr°ßng cça quÑc gia này trong suÑt mÙt th­p k÷. ViÇt Nam hiÇn nay ang °ãc chÍn à diÅn vai trò cça In-ô-nê-xia tr°Ûc ây. Kinh nghiÇm cça In-ô-nê-xia cho th¥y, làm cåc c°ng có cái khoái nh¥t thÝi nh°ng cái nguy dài h¡n. Sau khi In-ô-nê-xia th¥t b¡i, Ngân hàng Th¿ giÛi ã không ng¡i ng§n chÉ trích nhïng th¥t b¡i trong chính sách cça n°Ûc này mÙt cách không th°¡ng xót.

Ch°¡ng trình ViÇt Nam t¡i ¡i hÍc Harvard mong muÑn °ãc tham gia vào quá trình này thông qua các sáng ki¿n Ñi tho¡i và phân tích chính sách phÑi hãp cùng vÛi Chính phç ViÇt Nam và TÕ chéc Liên hiÇp quÑc t¡i ViÇt Nam.

Trong bài vi¿t này, ông Á °ãc hiÃu là bao gÓm Hàn QuÑc, ài Loan, Nh­t B£n, Trung QuÑc, và hai quÑc gia thành bang HÓng Kông và Sing-ga-po. (M·c dù vÁ m·t Ëa lý Sing-ga-po thuÙc ông Nam Á nh°ng vÁ m·t kinh t¿, quÑc gia này i theo mô hình tng tr°ßng cça các n°Ûc ông Á). Trong khi vÁ m·t Ëa lý và truyÁn thÑng vn hóa, Trung QuÑc hiÃn nhiên là mÙt n°Ûc ông Á, nh°ng con °Ýng phát triÃn cça nó l¡i có nhiÁu iÃm b¥t Óng so vÛi các n°Ûc ông Á khác. Vì v­y, chúng tôi coi Trung QuÑc là mÙt tr°Ýng hãp ·c biÇt. ông Nam Á trong nghiên céu này bao gÓm các n°Ûc Thai-lan, Ma-lay-xia, In-ô-nê-xia và Phi-lip-pin. Chúng tôi không °a Bru-nây (vì là mÙt n°Ûc nhÏ, giàu lên të d§u lía) và các n°Ûc kém phát triÃn nh¥t trong vùng (Lào, Cm-pu-chia, Mi¿n-iÇn, và ông Ti-mo) trß thành Ñi t°ãng cça bài vi¿t này. Rõ ràng là không nên so sánh ViÇt Nam vÛi nhóm quÑc gia ông Nam Á thé hai này.

Khi k¿t lu­n r±ng các n°Ûc ông Nam Á t°¡ng Ñi th¥t b¡i thì ch¯c ch¯n nhiÁu ng°Ýi s½ ph£n Ñi và coi ó là mÙt nh­n Ënh có tính khiêu khích , th­m chí là b¥t công. Th¿ nh°ng n¿u ·t các n°Ûc ông Nam Á này bên c¡nh các n°Ûc ông Á à so sánh vÁ thành tñu kinh t¿ thì k¿t lu­n trên không còn có v» vô lý nïa. Trên thñc t¿, vÛi viÇc không duy trì °ãc tÑc Ù tng tr°ßng cao, rÓi thÉnh tho£ng l¡i bË r¡i vào tình tr¡ng b¥t Õn chính trË - xã hÙi, rõ ràng là các n°Ûc ông Nam Á không ¡t °ãc måc tiêu kép vÁ tng tr°ßng kinh t¿ i ôi vÛi Õn Ënh chính trË - xã hÙi mà Chính phç ViÇt Nam luôn mong muÑn. Vì v­y, qua lng kính måc tiêu phát triÃn cça ViÇt Nam thì các n°Ûc ông Nam Á hoàn toàn có thà bË coi là nhïng tr°Ýng hãp t°¡ng Ñi th¥t b¡i.

Nhïng dï liÇu vÁ thu nh­p §u ng°Ýi này °ãc tính trên c¡ sß t÷ giá hÑi oái nm 2005 và °ãc l¥y të B£ng 1 cça tài liÇu ChÉ sÑ Phát triÃn Th¿ giÛi 2007 cça Ngân hàng Th¿ giÛi. Thu nh­p §u ng°Ýi cça ViÇt Nam trong nm 2005 là kho£ng $620, téc là b±ng kho£ng mÙt nía cça In-ô-nê-xia và mÙt ph§n t° cça Thái-lan.

Nm nay ViÇt Nam ã ti¿p ón hai vË cñu nguyên thç quÑc gia cça Châu Á là Tomiichi Murayama cça Nh­t và Lý Quang DiÇu cça Sing-ga-po. Khi °ãc phÏng v¥n, c£ hai Áu nh¥n m¡nh giáo dåc chính là chìa khóa cho sñ phát triÃn cça ViÇt Nam.

Cho tÛi nm 1982, 80% hÍc sinh tÑt nghiÇp PTTH ß ài Loan ti¿p tåc theo hÍc ¡i hÍc ho·c cao ³ng.

Robert Wade, Qu£n trË thË tr°Ýng: Lý thuy¿t kinh t¿ và vai trò cça nhà n°Ûc trong quá trình công nghiÇp hóa cça các n°Ûc ông á (Governing the Market: Economic Theory and the Role of Government in East Asian Industrialization), Princeton University Press, 1990, p. 65

ChuyÃn giao công nghÇ të Silicon Valley ß California vào ài Loan trong nhïng nm 1980 °ãc l·p l¡i trong nhïng nm 1990 d°Ûi nhïng hình théc mÛi, nÑt l¿t các doanh nghiÇp cça Mù vÛi ài Loan và Th°ãng H£i. Xem AnnaLee Saxenian, L°u thông ch¥t xám và Ùng hÍc cça t° b£n: s£n xu¥t chip iÇn tí ß Trung QuÑc và Tam giác Silicon Valley-Hsinchu-Shanghai. Nguyên b£n: Brain Circulation and Capital Dynamics: Chinese Chipmaking and the Silicon and the Silicon Valley-Hsinchu-Shanghai Triangle , in Victor Nee and Richard Swedberg, eds., The Economic Sociology of Capitalism, Princeton University Press, 2005.

Xem HYPERLINK "http://ed.sjtu.edu.cn/rank/2007/ARWU%202007_TopAsia.htm" http://ed.sjtu.edu.cn/rank/2007/ARWU 2007_TopAsia.htm.

à th¥y mÙt ví då vÁ sñ khác biÇt trong ph°¡ng cách §u t° CSHT, hãy so sánh sân bay ß ài Loan vÛi sân bay cça Bangkok và Kuala Lumpur. Sân bay cça ài Loan °ãc xây dñng 30 nm tr°Ûc và v«n ang °ãc ti¿p tåc khai thác. Trong khi ó, c£ Bangkok và Kuala Lumpur Áu ã xây sân bay mÛi vÛi chi phí h¿t séc tÑn kém, bË coi là ý t°ßng tÓi và triÃn khai kém.

Edward S. Steinfeld, Sñ hÙi nh­p nông c¡n cça Trung QuÑc: M¡ng l°Ûi s£n xu¥t và nhïng thách théc mÛi cho nhïng n°Ûc công nghiÇp hóa muÙn . Nguyên b£n: China s Shallow Integration: Networked Production and the New Challenges for Late Industrialization, World Development, 32:11, 1971 - 1987, 2004.

Pei Sun, LiÇu viÇc tÕ chéc l¡i công nghiÇp nhà n°Ûc ß Trung QuÑc có hiÇu qu£? Nguyên b£n: Is the State-Led Industrial Restructuring Effective in Transition China? Evidence from the Steel Sector, Cambridge Journal of Economics, 31, 601-624, 2007.

Sanjaya Lall, C¥u trúc và k¿t qu£ công nghÇ cça các ngành xu¥t kh©u hàng ch¿ bi¿n ß các n°Ûc ang phát triÃn. Nguyên b£n: The Technological Structure and Performance of Developing Country Manufactured Exports, 1985-1998, Oxjord Development Studies, 28:3, 337-369, 2000.

Khçng ho£ng vÁ ti¿t kiÇm và nã vay ß Mù, khçng ho£ng ß Châu Á, Mê-hi-cô, Bra-xin, Nga, Ác-hen-ti-na, ThÕ-nh)-kó v.v.

ài Loan, Hàn QuÑc, Nh­t B£n và các quÑc gia thành bang Áu có chÉ sÑ c£m nh­n tham nhing cao (téc là méc Ù tham nhing th¥p) trong các cuÙc x¿p h¡ng hàng nm cça tÕ chéc Minh b¡ch QuÑc t¿ (Transparency International). ChÉ sÑ c£m nh­n cça hÍ v«n cao h¡n ngay c£ sau khi iÁu chÉnh theo méc thu nh­p. Xem HYPERLINK "http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2006" http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2006

Mô hình t­p oàn a d¡ng hóa keiretsu cça Nh­t B£n trong ó ngân hàng giï vË trí trung tâm và xoay quanh nó là các công ty sß hïu chéo cça nhau hiÇn ã bË coi là l¡c h­u, n¿u không nói là th¥t b¡i. Sau hai m°¡i nm kinh t¿ ình trÇ, hÇ thÑng tài chính cça Nh­t B£n v«n ch°a gi£i quy¿t xong h­u qu£ do hÇ thÑng keiretsu gây ra. Chaebol cça Hàn QuÑc, m·c dù không v°Ûng vào vòng kiÁm tÏa cça các ngân hàng nh°ng v«n °ãc b£o lãnh vay të các ngân hàng do nhà n°Ûc kiÃm soát. Nguy hiÃm cça hÇ thÑng này ã bÙc lÙ rõ vào nm 1997 khi mÙt sÑ chaebol r¡i vào tình tr¡ng phá s£n. Có v» nh° ViÇt Nam ang l·p l¡i mÙt sÑ khía c¡nh cça hai hÇ thÑng keiretsu và chaebol này.

MÙt th°Ûc o méc Ù b¥t bình ³ng vÁ thu nh­p là chÉ sÑ Gini. ChÉ sÑ này b±ng 0 n¿u thu nh­p cça t¥t c£ mÍi ng°Ýi b±ng nhau, và chÉ sÑ này b±ng 1 n¿u mÙt ng°Ýi có t¥t c£ trong khi nhïng ng°Ýi còn l¡i không có chút thu nh­p nào. MÙt n°Ûc có chÉ sÑ Gini të 0,25 trß xuÑng °ãc coi là r¥t công b±ng, còn n¿u chi sÑ này cao h¡n 0,50 thì bË coi là r¥t không công b±ng. ChÉ sÑ Gini cça Hàn QuÑc là 0,32, ài Loan và In-ô-nê-xia là 0,34, ViÇt Nam là 0,37, Ma-lay-xia là 0,40, Thái-lan là 0,42, Phi-lip-pin là 0,45, và Trung QuÑc là 0,47.

B¥t bình ³ng kinh t¿ ß Trung QuÑc ã ngày mÙt trß nên nghiêm trÍng khi¿n các nhà lãnh ¡o lo l¯ng. Tham nhing ¥t ai và chi tiêu công là nguyên nhân cça r¥t nhiÁu cuÙc biÃu tình ông ng°Ýi. N¿u ViÇt Nam d«m vào d¥u chân cça Trung QuÑc trong viÇc t­p trung quyÁn sß hïu ¥t thì có thà ViÇt Nam cing s½ chéng ki¿n méc chênh lÇch thu nh­p ngày càng cao.

T¥t nhiên, c§n nhÛ r±ng ài Loan, Hàn QuÑc, Nh­t B£n Áu tëng trã c¥p n·ng nÁ cho khu vñc nông nghiÇp, mÙt chi¿n l°ãc không còn kh£ thi Ñi vÛi ViÇt Nam và Trung QuÑc ß thÝi iÃm hiÇn nay.

Bác s) chân ¥t bi¿n m¥t. Nguyên b£n: Missing the Barefoot Doctors, The Economist, October 13, 2007, tr 27.

Trích d«n cça Peter Nolan, Trung QuÑc tr°Ûc ngã ba °Ýng. Nguyên b£n: China at the Crossroads, Cambridge: Polity Press, 2004

Murray Scot Tanner, Wall Street Journal sÑ 2/2/2006

Will Hutton (2007). The Writing on the Wall: China and the West in the 21st Century, London: Little, Brown.

Nm 2005, l°ãng trung bình trong khu vñc công nghiÇp ß Trung QuÑc chÉ b±ng 5% cça EU 15

Peter Nolan, Trung QuÑc tr°Ûc ngã ba °Ýng (China at the Crossroads), Policy Press, 2004.

UNCTAD (2005) World Investment Report, Geneva.

Edward S. Steinfeld, Sñ hÙi nh­p nông c¡n cça Trung QuÑc: M¡ng l°Ûi s£n xu¥t và nhïng thách théc mÛi cho nhïng n°Ûc công nghiÇp hóa muÙn . Nguyên b£n: China s Shallow Intergration: Networked Production and the New Challenges for Late Industrialization, World Development, 32:11, 1970-1987, 2004

Trong nm 2006, 2.830 gi£ng viên cça tr°Ýng ¡i hÍc Chulalongkorn cça Thái-lan ng °ãc 744 công trình nghiên céu trên các t¡p chí khoa hÍc quÑc t¿. Trong khi ó, 3.360 gi£ng viên cça hai tr°Ýng ¡i hÍc QuÑc Gia Hà NÙi và TP. HÓ Chí Minh chÉ ng °ãc tÕng cÙng 36 công trình. NguÓn: ChÉ sÑ trích d«n khoa hÍc mß rÙng, Web of Science, Thompson Corp.

NguÓn: iÁu tra cça HÙi sinh viên ViÇt Nam.

¯Ûc tính m×i nm viÇt Nam (bao gÓm c£ chính phç, tÕ chéc, và cá nhân) chi kho£ng 1 t÷ ô-la cho viÇc du hÍc, trong ó chç y¿u là të nguÓn tiÁn cça gia ình. ây là mÙt chÉ báo cho th¥y sñ không hài lòng cça ng°Ýi dân ViÇt Nam Ñi vÛi hÇ thÑng ¡i hÍc trong n°Ûc. M·c dù viÇc theo hÍc các ch°¡ng trình sau ¡i hÍc ß n°Ûc ngoài luôn °ãc coi là mÙt sñ §u t° áng giá thì viÇc theo hÍc ¡i hÍc ß n°Ûc ngoài có l½ là quá tÑn kém trong khi hoàn toàn có thà thay th¿ °ãc n¿u có các ch¡ng trinh ào t¡o ch¥t l°ãng ß trong n°Ûc.

Xem Nhïng câu hÏi quanh b£n báo cáo tài chính cça BÙ GD-T HYPERLINK "http://www.tuoitre.com.vn/Tianyo/Index.aspx?ArticleID-230489&ChannelID=13" \t "_blank" http://www.tuoitre.com.vn/Tianyo/Index.aspx?ArticleID-230489&ChannelID=13

MÛi ây chính phç tuyên bÑ s½ giao cho oàn Thanh niên CÙng S£n HÓ Chí Minh hiÇn các ho¡t Ùng ào t¡o nghÁ và t¡o viÇc làm. M·c dù ây là mÙt n× lñc áng trân trÍng cça chính phç ViÇt Nam nh°ng có l½ kh£ nng thành công nh° mong ãi cça k¿ ho¡ch này là không ch¯c ch¯n. Lý do là th¿ m¡nh cça oàn Thanh niên không n±m ß ho¡t Ùng d¡y nghÁ và không thñc sñ am hiÃu c£ phía cung l«n phía c§u cça thË tr°Ýng lao Ùng.

GS. Hoàng Tåy l­p lu­n mÙt cách thuy¿t phåc r±ng qu£n trË ché không ph£i thi¿u tiÁn là cn nguyên th¥t b¡i cça giáo dåc ¡i hÍc và khoa hÍc ß ViÇt Nam. Xem bài Nm mÛi, chuyÇn ci trên trang web cça T¡p chí Tia Sáng t¡i Ëa chÉ HYPERLINK "http://www.tiasang.com.vn/print?id=1307" \t "_blank" http://www.tiasang.com.vn/print?id=1307. MÙt trong nhïng ví då ¥n t°ãng vÁ sñ thi¿u tñ chç ß các tr°Ýng ¡i hÍc cça ViÇt Nam là các tr°Ýng không °ãc phép phong giáo s° cho giáo viên cça mình. Trung QuÑc ã cho phép các tr°Ýng ¡i hÍc cça mình thñc hiÇn viÇc này të h¡n mÙt th­p k÷ tr°Ûc.

NguÓn: ChÉ sÑ trích d«n khoa hÍc mß rÙng, Web of Science, Thompson Corporation. MÙt cách gi£i thích cho tình tr¡ng r¥t áng buÓn này là gi£ng viên ViÇt Nam kém ngo¡i ngï. Ngay c£ khi iÃu này có thà °ãc ch¥p nh­n nh° mÙt lÝi gi£i thích thì nó l¡i khó °ãc ch¥p nh­n nh° mÙt thñc t¿, nh¥t là trong thÝi ¡i toàn c§u ngày nay, khi mà các ho¡t Ùng nghiên céu khoa hÍc ngày càng trß nên có tính toàn c§u trong ó ti¿ng Anh là ngôn ngï giao ti¿p chính. Nhïng nhà khoa hÍc không có kh£ nng k¿t nÑi vÛi nhïng xu h°Ûng toàn c§u trong l)nh vñc cça hÍ ch¯c ch¯n s½ không thà tham gia vào các nghiên céu có liên quan.

MÙt nhà khoa hÍc cça ViÇt Nam có b±ng ti¿n s) ß Mù và kinh nghiÇm gi£ng d¡y ß n°Ûc ngoài khi vÁ làm gi£ng viên ß mÙt tr°Ýng ¡i hÍc ß Hà NÙi °ãc nh­n méc l°¡ng khßi iÃm là 800.000 Óng. ây không hÁ là mÙt tr°Ýng hãp cá biÇt. Xem thêm Hoàng Tåy, Giáo dåc và khoa hÍc tr°Ûc thí thách hÙi nh­p , t¡i Ëa chÉ HYPERLINK "http://www.saigontimes.com.vn/tbktsg/detail.asp?muc=3&sobao=880&sott=8" \t "_blank" http://www.saigontimes.com.vn/tbktsg/detail.asp?muc=3&sobao=880&sott=8.

Xem HYPERLINK "http://vietnamnet.vn/giaoduc/2007/01/649367/" \t "_blank" http://vietnamnet.vn/giaoduc/2007/01/649367/ *NguÓn: Nhïng chÉ báo phát triÃn th¿ giÛi (World Development Indicators)

Thi¿u iÇn không chÉ do EVN (!?) HYPERLINK "http://www.tuoitre.com.vn/Tianyo/Index.aspx?ArticleID=234125&ChannelID=3" \t "_blank" http://www.tuoitre.com.vn/Tianyo/Index.aspx?ArticleID=234125&ChannelID=3

Ibid

Có nguÓn tin cho r±ng trong khi EVN không thà thÏa thu­n °ãc hãp Óng mua bán iÇn vÛi các nhà s£n xu¥t iÇn trong n°Ûc thì nó l¡i ph£i mua iÇn të Trung QuÑc vÛi giá cao h¡n.

NÁn kinh t¿ ViÇt Nam chÉ c§n mÙt tuy¿n °Ýng s¯t vÛi Ù rÙng tiêu chu©n và tÑc Ù bình th°Ýng. Chi phí xây dñng mÙt tuy¿n °Ýng s¯t nh° v­y vào kho£ng vài triÇu ô-la/km. Khi hoàn thành, tuy¿n °Ýng s¯t này s½ nÑi liÁn các tÉnh nghèo ß miÁn Trung vÛi nÁn kinh t¿ th¿ giÛi thông qua c£ng biÃn quÑc t¿ ß miÁn ông Nam BÙ. Ph°¡ng án này ch¯c ch¯n hiÇu qu£ h¡n r¥t nhiÁu so vÛi viÇc xây dñng mÙt lo¡t c£ng n°Ûc sâu dÍc bÝ biÃn miÁn Trung.

Khu ô thË Chánh Ngh)a ß Thç D§u MÙt (Bình D°¡ng). NguÓn: Báo Pháp lu­t, Nhà ¥t 2008 s½ sÑt cao , 18/12/2007

¥t này mÛi chÉ có h¡ t§ng, °Ûc tính chi phí vào kho£ng 20 ôla/m2 nh°ng ch°a có nhà. Chi phí xây dñng mÙt cn nhà diÇn tích 50m2 vÛi tiêu chu©n trung bình s½ m¥t thêm kho£ng 100 triÇu Óng nïa. Trong khi sÑ l°ãng hÙ gia ình ViÇt Nam có thu nh­p cao h¡n 5.000 ôla/nm không nhiÁu thì mÙt cn nhà vëa ph£i ß mÙt Ëa iÃm s¯p lên ô thË lo¡i III ã lên tÛi $170.000 - téc là g¥p h¡n 30 l§n thu nh­p hàng nm cça mÙt hÙ gia ình °ãc coi là có thu nh­p khá.

N¿u t÷ lÇ dân sÑ thành thË trong tÕng dân sÑ cça ViÇt Nam úng là 32% thì n¿u ô thË tng thêm 4% dân sÑ s½ h¥p thå h¿t l°ãng tng dân sÑ hàng nm cça c£ n°Ûc. Vào nm 2002 ß Trung QuÑc, t÷ lÇ dân sÑ ô thË trong tÕng dân sÑ là 27% n¿u cn cé vào ng ký hÙ kh©u. Nh°ng n¿u cn cé vào iÁu tra hÙ gia ình thì t÷ lÇ này l¡i lên tÛi 39%. iÁu tra méc sÑng dân c° ß ViÇt Nam nm 2004 cho th¥y t÷ lÇ lao Ùng phi nông nghiÇp là 45%, h¡n 70% trong sÑ này là ß miÁn ông Nam BÙ. N¿u nh° ba ph§n t° lao Ùng phi nông nghiÇp hiÇn ang ß khu vñc ô thË thì t÷ lÇ dân c° ô thË (và c­n ô thË) trên tÕng dân sÑ ß ViÇt Nam phi là 34%.

K¿t qu£ iÁu tra Måc sÑng HÙ gia ình 2002, B£ng 115 và 116, TÕng cåc ThÑng kê, Hà NÙi, 2004. Trong sÑ nhïng hãp Óng thuê nhà ß thành phÑ, kho£ng 74% là thuê cça nhà n°Ûc. Trong nm 1999, 86% ng°Ýi ß thành phÑ có nhà riêng.

Theo thÑng kê thì trong 8 tháng §u nm 2007 ß TP. HÓ Chí Minh có 280.316 xe máy °ãc ng ký mÛi, téc là m×i tháng có kho£ng 35.000 xe. N¿u theo à này thì trong nm nay TP. HÓ Chí Minh s½ có thêm kho£ng 420.000 xe máy mÛi. ¥y là ch°a kê mÙt sÑ l°ãng xe máy khá lÛn có nguÓn gÑc ngo¡i tÉnh theo nhïng ng°Ýi nh­p c° vào thành phÑ. Sí dång nhïng sÑ liÇu thÑng kê này thì ngay c£ nhïng tính toán th­n trÍng nh¥t cing cho th¥y m×i nm TP. HÓ Chí Minh có thêm të 400.000 ¿n 500.000 ng°Ýi nh­p c°.

ây là quan sát cça nguyên Thç t°Ûng Võ Vn KiÇt trong bài báo nhan Á: Th­n trÍng vÛi viÇc thành l­p các t­p oàn kinh t¿ . Xem http://www.saigontimes.com.vn/tbktsg/detail.asp?muc=216&sobao=867&sott=5

Xem http://www1.thanh nien.com.vn/Kinhte/2007/8/29/206709.tno

Có v» nh° sñ niêm y¿t g§n ây cça Công ty Tài chính D§u Khí (PVFC) thuÙc lo¡i giao dËch này.

Yuichiro Uchida và Paul Cook, ChuyÃn hóa lãi th¿ c¡nh tranh ß ông Á: MÙt phân tích vÁ chuyên môn hóa công nghÇ và th°¡ng m¡i (Nguyên b£n: The Transformation of Competitive Advantage in East Asia: An Analysis of Technological and Trade Specialization, ) World Development, 33:5, 701-728,2005

iÁu tra méc sÑng hÙ gia ình nm 2002 và 2004 cho th¥y tiêu dùng tng 17-18% m×i nm. Vì trong giai o¡n này, cing tng kho£ng 8,5%/nm nên t÷ lÇ l¡m phát s½ vào kho£ng 9%. Tuy nhiên, §u t° tng nhanh h¡n tiêu dùng và chi tiêu thñc sñ tng nhanh kà të 2004, vì v­y l¡m phát hai con sÑ là iÁu hoàn toàn có thÃ. Sñ khác biÇt giïa sÑ liÇu thÑng kê chính théc và thñc t¿ mÙt ph§n là do buôn l­u.

T§m quan trÍng cça qu£n trË quÑc gia VI: Các chÉ sÑ thành ph§n và tÕng hãp vÁ qu£n trË quÑc gia 1996-2006 . Daniel Kaufmann, Aart Kraay, Massimo Mastruzzi, Tài liÇu nghiên céu sÑ 4280 cça Nhóm nghiên céu Ngân hàng Th¿ giÛi, tháng 7 nm 2007

Martin Evans, Ian Gough, Susan Harkness, Andrew Mckay, ào Thanh HuyÁn và × Lê Thu NgÍc, An sinh xã hÙi ß ViÇt Nam liy ti¿n ¿n méc Ù nào? . Nguyên b£n: How Progressive is Social Security in Vietnam, Hanoi, UNDP Policy Dialogue Paper, 2006. TiÁn thuê nhà ng§m ©n là kho£n tiÁn áng l½ hÙ gia ình ph£i tr£ n¿u hÍ không có nhà riêng. Vì nhiÁu hÙ gia ình ß nông thôn sß hïu nhà nên khi cÙng kho£n thuê nhà ng§m ©n này vào s½ có tác dång làm tng thu nh­p cça hÍ.

Alberto Gabriele, Nhïng chính sách dËch vå x ã hÙi ß các nÁn kinh t¿ ang phát triÃn theo Ënh h°Ûng XHCN: Tr°Ýng hãp ci cách hÇ thÑng y t¿ ß ViÇt Nam Nguyên b£n: Social Services Policies in a Developing Market Economy Oriented Towards Socialism: The Case of Health System Reforms in Vietnam, Review of International Policical Economy, 13:2, 258-289, 2006.

MÙt sÑ nghiên céu chÉ ra r±ng sÑ liÇu vÁ tng tr°ßng dân sÑ ß các khu vñc ô thË trên thñc t¿ lÛn h¡n mÙt cách áng kà so vÛi sÑ liÇu công bÑ chính théc. Có thà kh³ng Ënh r±ng ph§n lÛn viÇc tng dân sÑ c¡ hÍc x£y ra ß các thành phÑ lÛn hay nhïng khu vñc ven ô.

SÑ liÇu vÁ doanh thu (chia theo 3 nhóm ph°ng théc sß hïu) °ãc l¥y të iÁu tra Doanh nghiÇp cça TÕng cåc ThÑng kê. SÑ liÇu vÁ xu¥t kh©u cça các doanh nghiÇp FDI °ãc l¥y të b £ng trñc tuy¿n cça Vietnam Business Briefs và Niên giám ThÑng kê

Phân tích này gi£ Ënh r±ng giÛi h¡n 3% lao Ùng n°Ûc ngoài ß các doanh nghiÇp FDI theo quy Ënh cça BÙ Lao Ùng, Th°¡ng binh và Xã hÙi không °ãc thi hành mÙt cách ch·t ch½ hay s½ °ãc xoá bÏ. Thay vào viÇc có nhïng quy Ënh nghiêm ng·t vÁ sÑ l°ãng lao Ùng n°Ûc ngoài, tÑt h¡n là tìm cách tng c°Ýng ch¥t l°ãng và sÑ l°ãng cça các chuyên gia ViÇt Nam. Các doanh nghiÇp n°Ûc ngoài (và c£ trong n°Ûc nïa) s½ sµn sàng thuê lao Ùng trong n°Ûc n¿u có sµn nguÓn cung lao Ùng kù nng vÛi méc l°¡ng ch¥p nh­n °ãc.

Lao Ùng cça khu vñc nhà n°Ûc gi£m nh¹ ví sÑ l°ãng DNNN gi£m và vì có l½ các doanh nghiÇp này ban §u tuyÃn dång quá méc và trong quá trình ho¡t Ùng ã gi£m bÛt nhân công. TÑc Ù tng tr°ßng vÑn trên m×i lao Ùng cça khu vñc quÑc doanh và ngoài quÑc doanh là t°¡ng tñ nhau.

NguÓn: iÁu tra Doanh nghiÇp 2003 và 2005. ¡i l°ãng vÛi ký hiÇu * biÃu hiÇu sÑ vÑn hay doanh thu (triÇu Óng) trên mÙt ¡n vË lao Ùng. SÑ l°ãng DNNN trong iÁu tra Doanh nghiÇp gi£m të 5355 vào ngày 12/31/1/2001 xuÑng còn 4086 vào ngày 12/3 1/2005

Trong mÙt báo cáo cça nm 2007, Quù Dân sÑ cça Liên hiÇp quÑc dñ báo r±ng të 2005 cho tÛi 2010, m×i nm dân sÑ ß các ô thË cça ViÇt Nam s½ tng thêm khong 700.000 ng°Ýi. Theo sÑ liÇu chính théc cça chính phç, të nm 2002 ¿n 2005, méc tng dân sÑ này ã là 800.000 ng°Ýi m×i nm. Th¿ nh°ng sÑ liÇu này d°Ýng nh° v«n th¥p h¡n méc thñc t¿ vì ch°a tính h¿t sÑ dân nh­p c° và ß ngo¡i vi. M×i nm dân sÑ ViÇt Nam tng thêm kho£ng 1,1 triÇu ng°Ýi.

Xem Báo cáo cça Ban ch¥p hành Trung °¡ng £ng Khóa IX (10/4/2006) vÁ ph°¡ng h°Ûng phát triÃn kinh t¿ xã hÙi 5 nm 2006-2010: http://www.cpv.org.vn/print_preview.asp?id=BT160635244

Xem Các t­p oàn kinh t¿ ph£i ç séc chi phÑi thi tr°Ýng nÙi ia. t¡i Ëa chÉ trang web: http://www.cpv.org.vn/tiengviet/kinhte/details.asp?topic=5&subtopic=10&leader topic=84&id=BT17100761088

Xem Võ Nguyên Giáp KiÃm iÃm vå PMU18 và báo cáo ¡i hÙi X ß Ëa chÉ; HYPERLINK "http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=132423&Channe1ID=3" \t "_blank" http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=132423&Channe1ID=3 . Xem thêm Hoàng Tåy, Nm mÛi, chuyÇn ci

Xem ång vào ¡n vË nào cing th¥y sai ph¡m t¡i Ëa chÉ: HYPERLINK "http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=226258&ChannelID=3" http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=226258&ChannelID=3

-----

Hình, B£ng minh hÍa:

Hình 3: NguÓn: Doing Business 2007, Ngân hàng Th¿ giÛi. Chi phí này bao gÓm chi phí gi¥y tÝ, hành chính, bÑc dá, l°u kho v­n chuyÃn °Ýng bÙ cho 1 container 20 ft.

Hình 4: NguÓn: ThÝi báo Tài chính (10/12/2007)

B£ng 1- NguÓn: ¯Ûc tính cça tác gi£ dña theo thông tin cça các ¡i lý môi giÛi b¥t Ùng s£n.

Hình 5: Bao gÓm TP. HÓ Chí Minh, Bà RËa - Ving Tàu, Óng Nai và Bình D°ng. SÑ liÇu °ãc l¥y të báo cáo cça BÙ Tài Chính.

B£ng 2: NguÓn: DiÅn àn Kinh t¿ Th¿ giÛi (World Economic Forum); http://www.weforum.org.

Hình 6: NguÓn: Doing Business 2007, World Bank

Hình 7: Chênh lÇch giïa tÑc Ù tng cung tiÁn và GDP, 2004-2007. Cung tiÁn (°ãc o b±ng M2) bao gÓm tiÁn m·t trong l°u thông, tiÁn gíi cça các tÕ chéc tín dång t¡i ngân hàng trung °¡ng, các kho£n tiÁn gíi không kó h¡n và có kó h¡n. NguÓn: IMF, ThÑng kê Tài chính QuÑc t¿ (Intermational Financial Statistics), trë sÑ liÇu tÑc Ù tng tr°ßng GDP 6 tháng §u nm 2007 °ãc l¥y të Economist Intelligent Unit.

Hình 8: So sánh méc l¡m phát ß mÙt sÑ quÑc gia trong khu vñc

B£ng 3: NguÓn: Ngân hàng Th¿ giÛi, ChÉ sÑ Phát triÃn Th¿ giÛi và Niên giám ThÑng kê ài Loan 1992. HÇ sÑ ICOR cho bi¿t sÑ ¡n vË §u t° (tính theo % cça GDP) Ã ¡t °ãc 1% ¡n vË tâng tr°ßng trong GDP. ChÉ sÑ này càng cao thì ho¡t Ùng §u t° càng kém hiÇu qu£.

Hình 9: Chênh lÇch giïa lãi su¥t trái phi¿u Chính phç cça các nÁn kinh t¿ mÛi nÕi và cça Hoa Kó (ChÉ sÑ EMBI cça JP Morgan, 1998 - 2007)

Hình 3

INCLUDEPICTURE "http://www.diendan.org/viet-nam/lua-chon-thanh-cong/harvard_html_m94863d3.png" \* MERGEFORMATINET

Hình 4

INCLUDEPICTURE "http://www.diendan.org/viet-nam/lua-chon-thanh-cong/harvard_html_6b0de592.jpg" \* MERGEFORMATINET

Hình 5

INCLUDEPICTURE "http://www.diendan.org/viet-nam/lua-chon-thanh-cong/harvard_html_m74b45763.png" \* MERGEFORMATINET

Hình 6

INCLUDEPICTURE "http://www.diendan.org/viet-nam/lua-chon-thanh-cong/harvard_html_m5a4ec449.png" \* MERGEFORMATINET

Hình 7

INCLUDEPICTURE "http://www.diendan.org/viet-nam/lua-chon-thanh-cong/harvard_html_3624c7bd.jpg" \* MERGEFORMATINET

Hình 8

INCLUDEPICTURE "http://www.diendan.org/viet-nam/lua-chon-thanh-cong/harvard_html_m1e1e2b74.png" \* MERGEFORMATINET

INCLUDEPICTURE "http://www.diendan.org/viet-nam/lua-chon-thanh-cong/harvard_html_m5c6364bc.jpg" \* MERGEFORMATINET