Trời tối dần, bóng cây hòa vào màn đêm. Liên với tay thắp đèn dầu. Ngọn lửa nhỏ sáng lên, trải một quầng vàng mờ trên vách gỗ. Ngoài sân vang tiếng bước chân. Quang Bình bước vào hiên, bóng đổ dài trên nền đất.

Liên quay mặt về phía anh, nói khẽ:

"Có hai phần cơm của anh, tôi để trên bàn."

Anh gật đầu, lấy ra một tập giấy đưa cho cô:

"Đây là Tam thiên tự[78]. Tôi chép lại theo vần. Cô đọc thử, có thể viết thêm chữ cô đang dùng. Từ nào chưa hiểu, cứ để đó, tôi sẽ giảng sau."

Liên mở tập giấy, đọc nhẩm sơ qua vài dòng. Các từ viết thành cặp đối nghĩa, đọc thuận miệng.

Thiên (天) - trời (𡗶); địa (地) - đất (坦)
Cử (舉) - cất (拮); tồn (存) - còn (群)
Tử (子) - con (𡥵); tôn (孫) - cháu (𡥙)
Lục (六) - sáu (𦒹); tam (三) - ba (𠀧)...

Cô kéo chiếc ghế gỗ đến bàn đặt sát cửa sổ, nơi để bút lông và nghiên mực. Cô ngồi xuống, chấm mực, ghi Quốc ngữ cạnh từng dòng. Ở góc đối diện, anh ngồi vào bàn ăn. Tiếng đũa chạm vào bát vang nhẹ trong gian nhà tĩnh lặng. Ăn xong, anh đứng dậy bưng mâm ra sau nhà rửa. Khi quay vào, anh tiến lại gần, hơi cúi xuống quan sát.

Cô viết đến trang năm rồi tạm dừng, thở ra:

"Tôi chỉ nhận ra được vài trăm chữ. Phần sau nhiều chữ lạ quá, tôi chưa từng gặp."

"Cô đưa tôi xem."

Cô cầm tập giấy đưa về phía anh. Anh lật vài trang, mắt lướt qua những dòng chữ cô viết thêm.

"Trong thời gian ngắn mà được chừng ấy, cũng đã khá rồi."

Anh đặt tập giấy xuống, ngồi đối diện. Ngón tay anh chỉ vào những chữ cô bỏ trống. Giọng anh chậm rãi, mạch lạc. Liên lắng nghe, tay ghi nhanh.

"Chữ 蘭 này là "lan", trong "hoa lan". Thuyết văn giải tự[79]: Lan là loài cỏ thơm. Trên có bộ Thảo (艸), lấy chữ Lan (闌) làm âm[80]. Người xưa ví: Quân tử như lan - giữa cõi đời biến đổi, vẫn giữ lòng trong không dời."

Cô lướt mắt qua chữ Lan vừa giải nghĩa, rồi chuyển sang chữ 蕙 bên cạnh. Cả hai đều có bộ Thảo, gợi hình cỏ hoa. Trong đầu cô, một sự liên tưởng nhanh chóng hiện ra:

"Vậy chữ 蕙 cũng là tên một loài hoa?"

"Phải. Là "huệ", trong "hoa huệ". Có câu "huệ chất lan tâm" - chỉ người cao nhã, thanh khiết."

Liên ngẩng mặt lên khỏi trang giấy, ngập ngừng:

"Chữ Huệ trong tên Nguyễn Huệ... có phải là chữ này không?"

"Bỏ bộ Thảo đi là được."

Anh lấy một cây bút khác, viết chữ 惠 lên khoảng trống. Liên nhìn theo, mắt dán vào nét mực còn ướt.

"Chữ này nghĩa là gì?"

"Huệ là ơn[81]. Bộ Tâm (心) - tấm lòng. Chữ Chuyên (叀) vốn là con suốt xe sợi, sau mang nghĩa chuyên chú. Hiểu đơn giản, Huệ là lòng nhân, từ trong tâm mà ra."

Bàn tay Liên đang cầm bút bỗng do dự, rồi nhẹ nhàng đặt xuống. Bấy lâu nay, cô vẫn nghĩ tên ấy là từ hoa huệ. Giờ đây, ý nghĩa thật sự này chạm đến cô, sâu sắc và khắc họa con người mang nó. Một mối tò mò trỗi dậy, kéo tâm trí cô vào dòng suy luận. Từ ngày vào trại, cô chưa nghe ai nhắc đến Nguyễn Huệ, dù nghĩa quân đang lớn dần giữa rừng sâu. Phải chăng vị anh hùng ấy đang ở đâu đó gần đây, cũng âm thầm nghiên cứu, hệt như anh? Câu hỏi dâng lên cổ họng... rồi lại nuốt ngược vào trong. Ở nơi này, có những điều biết vừa đủ là hơn.

Anh định lật sang trang khác, tay đột ngột dừng lại. Ánh mắt anh liếc sang, bắt gặp sự lơ đãng của cô.

"Sao vậy?"

Liên giật mình, cúi đầu xuống một cách e dè:

"Tôi... không biết có nên hỏi hay không."

"Có gì băn khoăn cô cứ nói."

Liên nhìn chữ 惠 anh vừa viết. Nét bút dứt khoát, không chút do dự. Một âm có thể viết bằng nhiều chữ, vậy mà anh chọn đúng chữ này, viết như một thói quen tự nhiên. Cô hít một hơi lấy hết can đảm:

"Sao anh chắc chắn là chữ 惠? Có phải anh... quen người mang tên ấy?"

Cây bút lông trong tay anh hơi chững lại. Anh đặt bút xuống, chậm rãi ngẩng lên nhìn cô. Khóe môi cong nhẹ, như vừa cười một cái rất khẽ với chính mình. Anh không thừa nhận, cũng chẳng phủ nhận.

"Điều gì khiến cô muốn biết về Nguyễn Huệ?"

"Tôi chưa từng nghĩ mình được bước vào thời đại này... được sống những ngày ngài còn ở đây. Tôi mong được nhìn thấy ngài một lần trong đời."

Gương mặt anh vẫn giữ sự điềm tĩnh, nhưng sâu trong ánh mắt là những tia nhìn phức tạp đan xen. Cô gọi người đang ngồi đây là "anh", nhưng lại dành chữ "ngài" cho một người chưa từng gặp. Có lẽ khoảng cách của thân phận còn lớn hơn cả khoảng cách của thời gian. Tại sao cái tên đã nằm yên trong sử sách hai trăm năm, lại khiến cô gái này bận lòng đến nhường ấy?

"Nếu gặp y, cô sẽ nói gì?"

Ánh đèn hắt lên gương mặt anh, làm nét trầm tư nổi rõ. Liên chợt nhận ra ở anh một nét trẻ trung, quyết liệt, ánh mắt rực sáng - hệt như hình dung về người anh hùng trong sách sử. Sự ngần ngại khiến cô cúi đầu thấp hơn, giọng nói nhỏ dần:

"Tôi chỉ mong ngài... giữ sức khỏe."

Anh im lặng một lúc, dường như đang lắng nghe cả những điều cô giữ lại. Anh nhìn ra khung cửa sổ, nơi vầng trăng sáng vằng vặc treo lơ lửng trên tán cây. Gió rừng mang theo hơi lạnh se sắt, làm ngọn đèn dầu chập chờn thêm vài nhịp. Giọng anh bình thản như nói chuyện trời đêm:

"Trăng sáng được mấy đêm rằm." Anh để lại một ẩn ý thay cho lời giải đáp: "Nếu là Nguyễn Huệ, y hẳn sẽ nói: Quan trọng là sống cho trọn điều mình chọn."

Liên nhìn theo. Trăng rằm ngoài kia sáng đến mức tán lá như phủ sương. Nhưng trong cô chỉ dâng lên một ý nghĩ lạnh buốt: trăng đẹp nhất cũng chỉ đêm nay thôi, mai đã bắt đầu khuyết.

"Tôi nghĩ ngài ấy như một vì sao cháy hết mình cho thời cuộc. Những chiến công vang dội như ánh sáng rực rỡ, thắp sáng cả một thời đại. Nhưng..."

Lời nói như bị nghẹn lại ở cổ họng. Liên cúi mặt, đưa ngón tay chạm lên chữ 惠 viết trên mặt giấy, cố gắng nói tiếp:

"...vì sao ấy sáng quá, khi tắt đi, cả bầu trời Tây Sơn cũng lụi tàn."

Câu nói ấy khiến anh trầm ngâm. Tây Sơn lúc này chỉ là ngọn lửa nhỏ vừa nhóm. Anh đã bước trên con đường không thể quay lại, mang theo trách nhiệm âm thầm từ ánh mắt dân nghèo đặt niềm tin lặng lẽ. Bất kể con đường này dài hay ngắn, mỗi bước chân phải là một sự bùng cháy trọn vẹn.

Ánh đèn lay động, soi nghiêng nửa khuôn mặt anh - phần sáng bình thản, phần khuất xa xăm. Liên nhận ra anh không chỉ biết về Nguyễn Huệ, mà dường như mang mối liên hệ sâu xa. Giữa những câu chữ điềm tĩnh, cô chạm phải một sự thật lặng lẽ đang nằm ngay trước mắt. Cô nuốt câu hỏi vào trong, không đào sâu thêm nữa. Có những bí mật, bản thân nó đã là ranh giới.

Sau vài câu bên lề, cô cúi xuống viết. Cả hai tiếp tục giải chữ. Ngoài kia, tiếng côn trùng dày hơn, gió mang hương rừng len qua khe cửa. Thời gian trôi, ngọn đèn leo lét, ánh lửa chập chờn. Quang Bình giật mình ngước lên:

"Muộn rồi. Cô nghỉ đi, hôm khác viết tiếp."

Cô gật đầu, mí mắt nặng trĩu, xếp giấy ngay ngắn rồi lùi vào gian bên.

Quang Bình châm thêm dầu. Ngọn bấc sáng lên, hắt quầng sáng hẹp xuống bàn. Nét chữ của Liên vẫn đó. Anh cầm bút, bắt chước vài đường cong: a, m, n... Ngón tay có chút lạ lẫm. Một tia hứng khởi nhỏ nhoi trỗi dậy. Được vài chữ, anh bất chợt kìm lại. Anh đặt bút xuống, cất mảnh giấy vào ngăn kéo. Thứ chữ này... để sau.

Anh ngồi lặng, lắng nghe tiếng gió rít qua khe cửa. Mùi dầu cháy phảng phất. Anh biết chỉ cần một lời, cô sẽ hiểu. Nhưng anh không nói. Không phải vì sợ nghi ngờ. Cũng không phải vì hệ lụy. Anh muốn cô nhìn anh như một con người bình thường. Không hào quang. Không kì vọng. Chỉ là hai kẻ hữu duyên gặp nhau giữa một quãng lệch của thời gian, nói với nhau những lời thật lòng. Cái nhìn trong trẻo ấy... nếu cô biết anh là ai, biết con đường đang chờ anh phía trước... liệu còn giữ được không?

Anh khẽ mỉm cười, nụ cười tan trong ánh đèn sắp tàn:

"Đến lúc thích hợp, cô sẽ tự hiểu thôi."

---
Liên tỉnh giấc khi sương sớm còn giăng mờ ngoài song cửa. Tiếng gió luồn khe, tiếng chim ríu rít gọi bình minh. Cô đẩy nhẹ cánh cửa bước ra hiên, hơi lạnh phả vào mặt. Trong sân, Quang Bình đã ở đó từ bao giờ. Đây là lần đầu tiên cô thấy anh đánh quyền. Anh cởi trần, thân hình săn chắc, cơ bắp rắn rỏi như thân cây rừng, mồ hôi ánh lên dưới ánh sáng ban mai.

Liên nép bên hiên, tay siết chặt mép cửa, lặng lẽ dõi theo. Không phải Hùng Kê Quyền của Nguyễn Lữ mà cô được học dạo trước -  nhẹ như gà trống lướt gió, né một tấc đâm ba thước, lấy tốc độ bù sức vóc.

Bài quyền này...

Từng đường quyền bật ra, dứt khoát mà uyển chuyển, tựa gió lớn quất qua ngọn cây. Không tránh, không lùi, không một động tác phòng thủ thừa. Anh đánh ra, chỉ có tiến. Không chỉ là một người luyện võ. Trước mắt cô là cả ý chí anh hùng hiện hữu, sống động đến từng hơi thở. Nhịp tim cô đập nhanh, chẳng rõ vì dư âm uy lực hay vì dáng hình ấy.

Anh khép thế cuối, hạ tay. Lồng ngực phập phồng, mồ hôi chảy thành dòng trên những múi cơ. Khi anh quay mặt lại, bắt gặp cô đang đứng lặng. Liên giật mình, định quay vào, nhưng anh đã lên tiếng trước:

"Cô dậy sớm nhỉ."

Liên hơi đỏ mặt, tay vô thức nắm tà áo. Cô mỉm cười gượng, đáp:

"Vâng... chào buổi sáng."

Anh gật nhẹ, đôi vai cường tráng dần thả lỏng. Bước về phía hiên, anh với lấy chiếc khăn vải treo trên cột, lau qua mồ hôi rồi khoác áo.

"Họ mang phần ăn sáng đến rồi. Cô vào dùng trước đi."

Trên bàn tre, vài củ khoai mì luộc còn bốc hơi. Liên ngồi xuống, bẻ một khúc, chấm muối mè. Vị ngọt bùi tan ra nơi đầu lưỡi. Quang Bình treo khăn lên. Anh múc một gáo nước mát từ chum, uống cạn để dập đi hơi nóng còn đọng trong lồng ngực.

Liên ăn được vài miếng, hình ảnh những đường quyền vẫn vương trong đầu. Cô không nén được tò mò, buột miệng:

"Có phải... vừa rồi là Yến Phi Quyền không?"

"Phải. Chim yến nhỏ bé mà dẻo dai, vượt bão giông ngàn dặm."

Anh không ngồi ăn ngay, chỉ rót chén trà, uống ngụm nhỏ rồi tựa khung cửa nhìn ra.

Cô ngập ngừng, mắt nhìn xuống mũi giày cỏ đã sờn:

"Chân tôi đã bình phục rồi... Ở đây, có việc gì tôi có thể làm được không?"

"Vậy thì để tôi dẫn cô đi một nơi. Ở đó, người ta lúc nào cũng cần thêm tay."

Ăn xong, Liên thu dọn khay, bước theo anh. Con đường núi quanh co, cây cối um tùm. Quang Bình vừa đi vừa dùng dao găm khắc vết mảnh trên thân cây ven lối - một đường chéo nhỏ, nhanh gọn.

"Đây là dấu để cô nhớ lối. Cứ nhìn thân cây bên phải, thấy vết khắc là đi đúng. Nhưng chỉ dựa vào đó thì chưa đủ. Cô cần quan sát thêm xung quanh."

Liên bước chậm lại, ngẩng nhìn theo, mắt lần lượt ghi nhớ từng chỗ anh nhắc. Con đường rừng vốn như nhau ở mọi ngả, nhưng dưới sự chỉ dẫn ấy, dần dần những nét riêng bắt đầu hiện rõ. Trong lòng cô có chút tự tin: lần này mình sẽ không lạc nữa.

Họ rẽ qua một con dốc, dưới tán cây lớn, những dãy chuồng ngựa đơn sơ dần hiện ra. Rừng đầu ngựa, bờm đen trắng rung theo nhịp thở. Mỗi ô vừa một con đứng, vách tre nứa đan sít, trên treo gầu nước và chổi rơm. Không khí phảng phất mùi cỏ mới, rơm khô trộn hơi nóng từ thân ngựa. Tiếng hí vang, xen tiếng móng gõ lóc cóc xuống đất nện.

"Dãy bên trái là chuồng ngựa thường, nuôi để kéo xe, chở đồ. Dãy bên phải dành cho ngựa chiến, mỗi con một ô riêng, được chăm kỹ hơn."

Giữa lối đi, vài người phụ việc bưng bó cỏ, người thì múc nước, người cầm chổi quét sân. Tiếng gọi nhau rộn ràng, hòa với âm thanh ngựa ăn rộp rạp trong máng.

"Những người ở đây chuyên lo phần thức ăn cho ngựa."

Anh dắt cô tới gần, giới thiệu:

"Đây là cô Liên. Tạm thời đến phụ việc ở đây, nhờ mọi người hướng dẫn mấy việc thường ngày."

Một cô gái độ mười tám đôi mươi, gương mặt rám nắng, đôi mắt nhanh nhẹn tiến lại gần hai người:

"Cô theo tôi. Việc này chẳng khó đâu: cỏ tươi, rơm khô, trộn thêm ít hạt rồi bỏ vào máng."

Liên gật đầu, mắt dừng lại trên những thân ngựa cao to, những chiếc móng nhẵn bóng và đôi tai vểnh lên nghe ngóng tiếng động. Đây là lần đầu tiên cô thực sự đứng trước những chiến mã thật, không chỉ trong sách báo hay phim ảnh.

Trước khi quay đi, Quang Bình dặn thêm:

"Sau khi xong việc, cô cứ theo lối cũ mà về. Cô nhớ đường chứ?"

Liên nhìn anh, nhịp tim thoáng tăng, gật nhẹ:

"Tôi nhớ rồi."

Nói xong, anh khẽ gật đầu rồi quay đi. Bước chân anh khuất dần, chỉ để lại dáng hình lặng lẽ giữa ánh nắng sớm.

Thoa nhanh nhẹn chỉ cách trộn cỏ, rơm khô cùng ngũ cốc rồi bỏ vào máng. Tay Liên lóng ngóng, nhưng cô chăm chú từng động tác. Cô cúi nhặt bó cỏ tươi, xắt nhỏ thả vào máng; tay hơi run trước ánh mắt xung quanh. Tiếng thở phì phò, mùi ngựa ấm áp len mũi khiến cô rùng mình.

Thoa đưa bó cỏ cho Liên, vừa làm vừa nói:

"Cho vừa thôi, đừng đổ nhiều một lượt, nó ăn tham dễ sinh bệnh."

Liên cúi xuống, đứng ngay trước mặt ngựa. Con vật hất đầu một cái, Thoa vội kéo cô sang bên:

"Đứng chỗ này, bên hông nó, an toàn hơn."

Liên cười khẽ:

"Tôi nhớ rồi."

Sau vài lần, Liên tự chủ hơn: gom cỏ gọn, kê máng nước. Cô quay sang hỏi nhỏ:

"Ở trại ngựa, ngày thường chăm sóc ra sao?"

Thoa chống tay lên khung, giữ cho khỏi xiêu, đáp:

"Người phụ việc như ta thì chỉ lo phần thức ăn, nước uống. Sáng sớm mang cỏ non, nước sạch; chiều thì thêm rơm khô."

"Thế còn việc tập dượt thì sao?"

"Ngựa của ai, thì người ấy tự chăm. Chủ theo sát từng con, từ vết xước nhỏ cũng tự lo. Còn số ngựa chưa có người nhận, thì có toán chuyên trách. Họ vừa huấn luyện vừa coi sóc, lại tiện bề hướng dẫn bọn tân binh mới vào.

Liên buộc chặt dây mây, ngước mắt nhìn Thoa:
"Ấy là vừa dạy ngựa, vừa dạy người?"

"Phải. Ngựa chưa thuần thì uốn dần cho quen yên cương. Người mới chưa rành, cũng theo đó mà học. Cả hai, cùng tập một lượt." Thoa đáp, rồi khẽ cười: "Nhiều khi ngựa còn dễ dạy hơn người."

Liên cũng bật cười theo. Cô cảm thấy mình như vừa học thêm một phần kiến thức, vừa được thử sức. Cô biết rằng đây chỉ là giai đoạn đầu, và mỗi buổi sáng sẽ là một trải nghiệm học hỏi mới.

___
[78]Tam thiên tự: ba ngàn chữ.

[79]Thuyết văn giải tự  (說文解字): là cuốn sách cổ giải thích từ - nghĩa - hình thể chữ Hán, được Hứa Thấn soạn vào thời Hán, đặt nền móng cho việc hiểu chữ Hán từ gốc.

[80]Nguyên văn: Lan, hương thảo dã. Tòng thảo, lan thanh (蘭，香草也。從艸，闌聲).

[81]Nguyên văn: Huệ, nhân dã. Tòng tâm, tòng chuyên (惠，仁也。從心從叀).