I. Tình hình Nhật Bản trước cuộc Duy Tân Minh Trị ( từ đầu thế kỉ XIX đến trước năm 1868)

- Giữa thế kỉ XIX chế độ phong kiến NB (Mạc phủ) bị chi phối bởi dòng họ Tokugaoa.

- Sau hơn 200 năm thống trị, chế độc MP ở NB đứng đầu là Sogun lâm vào tình trạng khủng hoảng suy yếu nghiêm trọng về tất cả các mặt kinh tế, chính trị, xã hội

* Kinh tế:

+ Nông nghiệp vẫn dựa trên quan hệ sản xuất phong kiến lạc hậu, địa chủ bóc lột nhân dân rất nặng nề, tình trạng mất mùa đói kém xảy ra liên tiếp.

+ Ở thành thị, hải cảng kinh tế ngày càng phát triển, công trường thủ công xuất hiện ngày càng nhiều.

+ Những mầm mống kinh tế tư bản chủ nghĩa phát triển nhanh chóng

* Xã hội:

+ Vẫn duy trì chế độ đẳng cấp khắt khe, cản trở sự phát triển của xã hội.

+ Tầng lớp tư sản công thương nghiệp hình thành và ngày càng giàu có nhưng không có quyền lực về chính trị.

+ Nông dân là đối tượng bóc lột chủ yếu của giai cấp phong kiến, còn thị dân thì không chỉ bị phong kiến khống chế mà còn bị các nhà buôn và bọn cho vay lãi bóc lột.

* Chính trị:

+ Đến giữa thế kỉ XIX NB vẫn là một quốc gia phong kiến. nhà vua được tôn là Thiên Hoàng có vị trí tối cao nhưng quyền hành thực tế thuộc về Sogun.

+ Giữa lúc mâu thuẫn giai cấp trong nước (nhân dân và Sogun) ngày càng gay gắt chế độ MP khủng hoảng nghiêm trọng thì các nước tư bản phương tây trước tiên là Mỹ dùng áp lực quân sự buộc NB phải "mở cửa"

=> Như vậy đến giữa thế kỉ XIX NB lâm vào cuộc khủng hoảng trầm trọng đứng trước lựa chọn hoặc là tiếp tục con đường bảo thủ để bị các nước đế quốc xâu xé hoặc canh tân cải cách xóa bỏ chế độ phong kiến, đưa NB hòa nhập với nền kinh tế tư bản phương tây.

II. Cuộc Duy Tân Minh Trị

Sau khi bị bắt buộc phải kí hiệp ước thông thương bất bình đẳng Mỹ-Nhật (1858) NB còn phải kí các hiệp ước bất bình đẳng với các nước Anh,Pháp,Nga,Hà lan. Điều này làm cho các tầng lớp phản ứng mạnh.

Phong trào đấu tranh chống chế độ MP bùng nổ và diễn ra sôi nổi vào những năm 60 của thế kỉ 19.

3/1/1868 chế độ MP bị lật đổ, chính phủ mới do Thiên Hoàng bổ nhiệm thành lập. Sau khi lên ngôi THMT đã thực hiện hàng loạt cải cách tiến bộ nhằm đưa đất nước thoát khỏi tình trạng lạc hậu.

+ Chính trị: xóa bỏ chế độ Mp thành lập chính phủ mới trong đó đại biểu của tầng lớp quý tộc tư sản hóa đóng vai trò quan trọng, thực hiện quyền bình đẳng giữa các công dân, 1889 ban hành hiến pháp mới thiết lập chế độ quân chủ lập hiến.

+ Kinh tế: thống nhất thị trường, tiền tệ, cho phép buôn bán ruộng đất, tăng cường phát triển kinh tế TBCN ở nông thôn, xây dựng cơ sở hạ tầng dường xa cầu cống.

+ Quân sự: tổ chức và huấn luyện quân đội theo kiểu phương tây, thực hiện chế độ nghĩa vụ quân sự, phát triển công nghiệp quốc phòng.

+ Giáo dục: thi hành chính sách giáo dục bắt buộc, chú trọng nội dung khoa học kỹ thuật, cử học sinh ưu tú du học ở phương tây.

Kết Quả: đã đưa NB thoát khỏi số phận bị các nước tư bản phương tây xân lược, bước vào quỹ đạo của CNTB trở thành nước TBCN đầu tiên ở Châu Á.

Tính Chất: đây là một cuộc cải cách nhằm thích ứng với nền kinh tế TBCN của phong kiến NB vì thế có thể xem đây là cuộc CMTS không triệt để do giai cấp phong kiến NB tiến hành.( vì còn tồn tại tàn tích phong kiến và chưa thực hiện bình đẳng ruộng đất)

Ý Nghĩa: Mang tính chất là cuộc CMTS, xóa bỏ rào cản chế độ phong kiến, mở đường cho CNTB phát triển.

Bảo vệ vững chắc nền độc lập, thoát khỏi số phận thuộc địa, trở thành nước tư bản hùng mạnh ở châu á.

Tác độc sâu sắc đến tư tưởng canh tân, cải cách của những nhà yêu nước châu á.

Nguyên Nhân Thành Công: trong giai cấp cầm quyền NB xuất hiện một bộ phận tiến bộ tiêu biểu là THMT. NB có điều kiện về kinh tế, xã hội là tiền đề vững chắc để tiến hành cải cách. Khi thực hiện cải cách được sự đồng tình ủng hộ của các tầng lớp nhân dân đặc biệt là tâng lớp quý tộc (đaimyo) và tầng lớp võ sĩ (samurai)

III. Nhật bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa:

Sau năm 1868 CNTB ở NB phát triển nhanh chóng và chuyển sang giai đoạn Đế quốc chủ nghĩa chỉ trong khoảng 30 năm.

- Kinh tế:

+ NB phát triển nhanh về kinh tế tuy còn lạc hậu so với các nước âu-mỹ. Trong cuộc duy tân của THMT chính phủ bỏ vốn xây dựng những xí nghiệp lớn, đường giao thông nhượng lại cho TB tư nhân với giá rẻ.

+ Chính phủ còn miễn thuế cho vay và trợ cấp cho các xí nghiệp tư doanh.

+ công nghiệp dệt chiếm ưu thế, công nghiệp nặng, đường sắt, ngoại thương, hàng hải tiến rất nhanh.

+ sự tập trung sản xuất và tư bản dẫn đến hình thành các công ty độc quyền như Mít xưi, Mít su bi xi chi phối đời sống kinh tế và chính trị nước Nhật.

- Đối ngoại:

+ Nb tìm cách xóa bỏ những hiệp ước bất bình đẳng đã kí với các nước phương tây.

+ tiến hành chiến tranh xâm lược tranh giành thị trường TQ, triều tiên

+ Việc bành trướng của NB ở miền đông TQ, triều tiên đụng chạm đến quyền lợi của Nga và chiến tranh Nga-Nb xảy ra (1904-1905). Đây là cuộc chiến tranh đế quốc đầu tiên

- Xã hội (hệ quả): sự bóc lột của giai cấp thống trị làm cho đời sống nhân dân lao động khốn khổ, công nhân làm việc mỗi ngày 12-14h lĩnh lương thấp hơn ở âu-mĩ rất nhiều lại không được pháp luật bảo vệ.

- nhân dân Nb đấu tranh chống phong kiến tư bản quân phiệt trong nước với những nét mới. 1890 Cataimexen truyền bá chủ nghĩa xã hội khoa học vào phong trào công nhân NB, 1901 đảng xã hội dân chủ NB thành lập, do ảnh hưởng của cách mạng Nga 1905 phong trào đấu tranh của công nhân, nông dân và các tầng loop71 khác bị chính phủ thiên hoàng đàn áp.

=> như vậy cuối thế kỉ 19 đến thế kỉ 20 NB chuyển sang giai đoạn CNDQ với sắc thái riêng là DQ phong kiến quân phiệt.

IV. Câu hỏi nâng cao:

1. Vì sao gọi Nhật là chủ nghĩa đế quốc quân phiệt?

NB vẫn duy trì quyền sở hữu ruộng đất phong kiến

Tầng lớp quý tộc, đặc biệt là võ sĩ vẫn có ưu thế chính trị rất lớn

Phát triển công nghiệp quân sự đẩy mạnh chiến tranh xâm lược.

2. Nhân tố "chìa khóa" đưa Nhật Bản phát triển?

Giáo dục được xem là chìa khóa chính để nâng cao dân trí, đào tạo cho con người có khả năng nắm bắt KHKT, tư tưởng văn hóa tiến bộ để hội nhập vào thế giới TBCN

Nhật là quốc gia nông nghiệp, kinh tế- xã hội-văn hóa đều lạc hậu muốn đưa NB tiến lên con đường hiện đại hóa thì chỉ có thể đạt được kết quả từ sự đổi mới của giáo dục, vì rằng giáo dục sẽ thúc đẩy sự phát triển kinh tế và đổi mới xã hội.

3. Việt Nam đã rút ra được kinh nghiệm gì từ cuộc duy tân? Liên hệ với công cuộc đổi mới của nước ta hiện nay?

Việt Nam rút ra kinh nghiệm:

Bài học về đoàn kết và tinh thần tự cường dân tộc. bài học coi giáo dục thật sự là quốc sách hàng đầu. chú trọng đào tạo, bồi dưỡng nhân tài có chất lượng cao phục vụ cho sự nghiệp đổi mới đất nước

Liên hệ công cuộc đổi mới nước ta

Cuối thập niên 70, đầu thập niên 80 (tk20) đất nước ta lâm vào tình trạng khủng hoảng kinh tế trầm trọng nhất là kinh tế xã hội. ĐCS đã sáng suốt đề ra đường lối đổi mới đưa đất nước thoát khỏi sự khủng hoảng, đẩy mạnh sự nghiệp CM XHCN. Dưới sự lãnh đạo của ĐCSVN đường lối đổi mới được Đảng đề ra từ 1986 đến nay đã đạt được nhiều thành tựu to lớn, đưa đất nước thoát khỏi khủng hoảng từng bước tiến hành CNH-HĐH đất nước, ổn định, nâng cao đời sống của nhân dân.