Tranh Chăn Trâu Thiền Tông gồm mười bức như sau:

Tranh 1. Tìm trâu (tầm ngưu): Vẽ một chú mục đồng đi tìm

trâu giữa cỏ mọc hoang vu, rừng rậm, sông ngòi, nẻo dọc đường

ngang, có tiếng ve kêu rộn rã đêm hôm. Chú mệt mỏi, suy nhược.

Tranh 2. Thấy dấu (kiến tích): Rồi chú thấy dấu chân trâu dọc

bờ sông, dưới cây, trong cỏ rậm và trong núi non xa vời.

Tranh 3. Thấy trâu (kiến ngưu): Nghe chim hót. Gió mát. Trời

ấm. Rồi chú thấy thân trâu. Thì ra trâu có trốn đâu mà vẫn đứng

đó một mình, tự thuở nào, đôi sừng lẫm liệt, mũi đụng trời cao.

Tranh 4. Bắt được trâu (đắc ngưu): Rồi chú bắt được trâu. Nó

chống chọi mãnh liệt. Nó chạy lên vùng cao, trốn xuống lũng thấp.

Tranh 5. Chăn trâu (mục ngưu): Rồi chú xỏ mũi trâu bằng dây,

đập đánh bằng roi, canh chừng, quyết tâm để chiến thắng. Chăn

dắt, rèn luyện lần lần thời trâu thuần tánh, phục tùng, đi theo chú.

Tranh 6. Cưỡi trâu về nhà (kỵ ngưu quy gia): Rồi chú leo lên

lưng trâu, cưỡi trâu về nhà, thổi sáo, hát líu lo, tay gõ nhịp, trong

lòng vui vẻ. Cưỡi trâu về nhà là cưỡi Tâm về chỗ ban sơ.

Lần lượt qua sáu bức tranh nói trên, ta thấy khoảng cách giữa

trâu và chú chăn trâu cứ dần dần được thâu ngắn lại mãi cho đến

rốt cuộc chú chăn trâu leo lên ngồi hẳn trên lưng trâu. Trâu với

người nhập làm một. Cho nên nếu ta hỏi rằng Tâm ở đâu chẳng

khác nào hỏi trâu ở đâu trong khi chính ta đang cưỡi trên lưng

trâu. Đây quả là giai đoạn "sai Tâm đi bắt Tâm". Ta đã đuổi bắt

Tâm khắp đó đây, rốt cuộc mới nhận ra rằng Tâm ở nơi ta, ta chỉ

cần dừng bước lại là nó hiện nguyên hình ngay trước mắt.

Tranh 7. Quên trâu (vong ngưu tồn nhân): Quên trâu còn

người. Về nhà, chú ngồi nghỉ ngơi thảnh thơi. Trâu cũng ngơi

nghỉ. Roi và dây đem cất đi, không cần dùng nữa. Rồi trong hình

không còn trâu. Thấy Tâm không thật thì Tâm dứt: trâu quên.

Tranh 8. Cả trâu và người đều quên (nhân ngưu câu vong):

Sau đó thời roi, dây, trâu và cả người đều không còn. Thấy người

không thật thì ngươi quên nốt. Người và trâu đều quên, thì tự lòng

đất dõng mãnh vọt lên mặt trời huệ: tượng trưng bằng cái vòng

tròn Viên Giác. Đó là Tâm vô Tâm. "Biết cái Tâm là không Tâm, ấy

là hiểu suốt đạo Phật".

Tranh 9. Về nguồn (phản bản hoàn nguyên): Trở về nguồn cội.

Vẽ cảnh lá rụng về cội, nước chảy về nguồn. Thiền cho rằng vô

Tâm chưa phải là đạo, mà còn phải qua một quan ải nữa đó là

"trở về với trời đất", với Pháp giới, với muôn sinh, với nguồn sống

vô tận ở trong ta và ở ngoài ta.

Tranh 10. Trong cõi nhân gian (nhập triền thùy thủ): Thõng tay

vào chợ. Vẽ một nhà sư "trở về với thế tục", trộn lẫn vào cát bụi

trong cõi nhân gian không thấy là bùn nhơ nữa, mà chỉ còn là một

diệu dụng, như bao nhiêu diệu dụng khác. Trở về với thế tục là trở

về với cái Tâm bình thường. Thiền dạy: "Bình thường Tâm thị

đạo". Cho nên vị sư thõng tay đi vào chợ, tay ôm bầu nước, tay

chống gậy tre, đánh bạn với bợm nhậu và phường thọc huyết heo

- "tụi nó và thầy đều là Phật cả mà". Đó là vô trụ Niết Bàn.

Lời tiếng Anh và mười bức tranh trong tài liệu này đươc trích

dẫn từ phần "10 bulls by Kakuan" trong cuốn "Zen Flesh, Zen

Bones" (Thiền cốt, Thiền nhục) sưu tập bởi NYOGEN SENZAKI

and PAUL REPS (Anchor Books, 1989). Mười bức tranh là tác

phẩm đẹp chân phương, đầy ý nghĩa và rất cổ kính, in bằng mộc

bản của nghệ nhân mộc bản rất lừng danh là TOMIKICHIRO

TOKURIKI. Tranh chăn trâu của ông đẹp chẳng thua gì tranh gốc

của thiền sư QUÁCH AM. Soạn giả đã chuyển dịch tài liệu trên

sang Việt ngữ rồi chuyển thành thể thơ "lục bát".

Riêng mười bài "Thơ tụng tranh chăn trâu" của thiền sư

QUÁCH AM thời soạn giả sau khi chuyển dịch thành thể thơ "tứ

tuyệt" theo như nguyên bản đã chuyển thêm thành thể thơ "lục

bát". Mục đích chuyển thơ "lục bát" là để cho người đọc dễ nhớ,

dễ thuộc những ý nghĩa thâm sâu của tranh Thiền

10 TRÂU CỦA THIỀN SƯ QUÁCH AM

1. Tìm Trâu.

Trong cánh đồng cỏ của cõi nhân gian này, ta liên tục vén cỏ cao

qua bên để tìm trâu.

Theo những dòng sông vô danh, lạc lõng vào những lối mòn giăng

mắc trong những rặng núi xa xăm,

Sức ta đã suy nhược và sinh lực ta kiệt quệ, ta chưa tìm thấy

được trâu.

Ta chỉ nghe thấy tiếng ve kêu vang trong rừng lúc đêm hôm.

Lời Bàn: Con trâu chưa bao giờ bị thất lạc cả. Đâu cần phải kiếm

tìm làm chi? Chỉ vì ta rời khỏi chân tính của mình, nên ta không

tìm thấy nó. Trong sự mê loạn của các giác quan mà ta mất cả

những dấu tích của nó. Ở phía xa căn nhà, ta thấy nhiều nẻo

đường chằng chịt, nhưng nẻo nào là con đường chính xác thời ta

không hay biết. Lòng tham lam và sự hãi sợ, cái tốt và cái xấu,

làm ta bối rố

1 - TÌM TRÂU

Trong đồng cỏ cõi nhân gian

Ta liên tục vén cỏ làn qua bên

Quyết tìm Trâu, trí vững bền

Ta theo những nhánh sông hiền vô danh

Lạc vào bao nẻo loanh quanh

Lối mòn giăng mắc núi xanh xa vời

Sức suy nhược, thân rã rời

Bóng Trâu nào thấy tăm hơi trong vùng

Chỉ nghe vọng giữa mông lung

Ve kêu rả rích khắp rừng đêm nay.

2. Khám Phá Ra Vết Chân

Dọc theo bờ sông dưới những tàn cây, ta khám phá ra những dấu

chân!

Ngay cả dưới đám cỏ thơm hương ta trông thấy những dấu in của

nó.

Sâu thẳm trong những rặng núi xa vời cũng thấy những vết tích

đó.

Những dấu vết này không còn có thể bị che khuất được nữa như

mũi ngước nhìn lên phía bầu trời.

Lời Bàn: Thông hiểu được lời giáo huấn, ta thấy ra những dấu

chân của trâu. Rồi ta hay biết rằng, tương tự như muôn vàn đồ

dùng được chế tạo từ một thứ kim loại, thời cũng như vậy mà vô

số thực thể đều do ngã cấu tạo ra. Trừ phi ta phân tách sự khác

biệt, nếu không thời làm sao ta nhận thức được thật và giả? Khi

còn chưa lọt vào được trong cửa, tất nhiên ta phải nhận rõ cho ra

con đường.

2 - THẤY DẤU

Dọc bờ sông, dưới tàn cây

Ta nhìn ra dấu chân đầy ở quanh

Và ngay dưới đám cỏ mành

Dấu chân cũng hiện rành rành rõ thêm

Thẳm sâu rặng núi trong miền

Vết chân Trâu cũng thấy liền lộ ra

Khó mà che khuất mắt ta

Như là mũi ngước trời xa ngóng nhìn.

3. Thấy Trâu

Ta nghe thấy giọng hót của chim họa mi.

Vầng dương ấm áp, gió làn êm dịu, hàng liễu xanh tươi dọc theo

bờ sông,

Tại đây không trâu nào có thể ẩn núp được!

Họa sĩ nào có thể vẽ được cái đầu to lớn đó, cặp sừng oai nghiêm

kia?

Lời Bàn: Khi người ta nghe thấy thanh âm, người ta có thể nhận

thức ra được nguồn gốc của nó. Ngay khi sáu căn hợp nhất, là đã

nhập vào cửa rồi. Nhập vào trong bất cứ nơi nào người ta cũng

nhìn thấy cái đầu của trâu! Sự hội nhập này giống như muối trong

nước, như màu sắc trong thuốc nhuộm. Vật mỏng mảnh nhất

cũng không tách riêng ra khỏi bản ngã.

3 - THẤY TRÂU

Họa mi vẳng tiếng hót lên

Vầng dương ấm áp, gió êm dịu dàng

Liễu xanh bờ suối giăng hàng

Trâu nào có thể ẩn tàng nơi đây!

Nào ai vẽ được khéo tay

Đầu kia to lớn, sừng này oai nghi?

4. Bắt Được Trâu

Ta tóm bắt được nó sau một cuộc chống chọi khủng khiếp.

Ý chí và sức lực mạnh mẽ của nó thời vô cùng tận.

Nó vùng leo lên cao nguyên mây mù xa khuất,

Hoặc đứng dưới lũng sâu không có đường vào.

Lời Bàn: Nó trú ngụ ở trong rừng một thời gian đã lâu, nhưng ta

đã bắt được nó ngày hôm nay! Sự mê đắm phong cảnh đã ảnh

hưởng tới phương hướng của nó. Vì khao khát cỏ thơm ngon

hơn, nó lang thang đi lạc. Tâm của nó vẫn còn ương ngạnh và

không chịu bị kiềm chế. Nếu ta muốn nó phục tùng, ta phải giơ roi

của ta lên.

4 - BẮT ĐƯỢC TRÂU

Sau hồi chiến đấu gớm ghê

Ta nay tóm bắt Trâu kia được rồi

Trâu mang ý chí tuyệt vời

Lại thêm sức lực Trâu thời vô song

Leo cao Trâu cứ vẫy vùng

Lên cao nguyên khuất mấy tầng mây che

Hay là xuống đứng dưới khe

Lũng sâu thăm thẳm có chi đường vào.

5. Chăn Trâu

Roi và dây thời cần thiết,

Nếu không thế thì nó có thể đi lạc xuống vài con đường bụi bặm

nào đó.

Được rèn luyện kỹ càng, thì nó tự nhiên trở nên hiền lành.

Rồi khi, không bị buộc ràng, nó phục tùng chủ của nó.

Lời Bàn: Khi một tư tưởng khởi lên thì tư tưởng khác tiếp theo

sau. Khi tư tưởng đầu phát sinh từ giác ngộ, những tư tưởng kế

tiếp sau thời chân thật. Do ảo tưởng, người ta khiến cho mọi vật

trở nên không thật. Ảo tưởng không do tính khách quan vô tư tạo

ra; nó là hệ quả của chủ quan. Hãy nắm lấy cái dây xỏ mũi cho

chặt và không nên hồ nghi chút gì.

5 - CHĂN TRÂU

Roi và dây cần thiết sao

Kẻo thân Trâu lại vẫn lao tơi bời

Xuống nơi bụi bặm mù trời

Lạc đường, lạc nẻo vào nơi nào rồi.

Được rèn luyện kỹ bởi người

Tự nhiên Trâu sẽ tới thời hiền lương

Rồi khi không bị buộc ràng

Trâu tùng phục chủ dễ dàng êm xuôi.

6. Cưỡi Trâu Về Nhà

Leo lên cưỡi trâu, ta chậm rãi quay trở về hướng nhà.

Tiếng sáo của ta ngân nga trong buổi chiều.

Tay gõ hợp âm nhịp nhàng, ta hòa điệu liên tục.

Người nào nghe được giai điệu du dương này sẽ cùng ta tấu khúc.

Lời bàn: Cuộc chống chọi này đã xong; được và mất đều tương tự

như nhau. Ta hát bài ca của người tiều phu trong làng và thổi điệu

nhạc của trẻ thơ. Cưỡi trâu, ta ngắm mây trên cao. Ta đi tới phía

trước, mặc cho có ai muốn gọi ta trở lui

6 - CƯỠI TRÂU VỀ NHÀ

Leo lên Trâu cưỡi thảnh thơi

Ta quay chậm rãi về nơi hướng nhà

Sáo ta chiều vọng ngân nga

Tay ta gõ nhịp luôn hòa điệu ru

Ai nghe nhạc khúc thiên thu

Xin cùng ta tấu lên cho nhịp nhàng.

7. Quên Trâu

Cưỡi trâu, ta về tới nhà.

Ta bình thản. Trâu cũng vậy có thể nghỉ ngơi.

Bình minh vừa tới. Nghỉ ngơi sung sướng,

Ở trong căn nhà tranh của ta, ta đã cất bỏ roi và dây.

Lời bàn: Tất cả chỉ có một pháp, không có hai. Chúng ta chỉ mang

trâu ra để làm một đề tài tạm. Nó cũng như là sự tương quan giữa

thỏ và bẫy, giữa cá với lưới. Nó cũng như giữa vàng và cặn, hay

mặt trăng nhô ra khỏi một đám mây. Một luồng ánh sáng trong

trẻo di động suốt qua thời gian bất tận.

7 - QUÊN TRÂU

Cưỡi Trâu thong thả trên đường

Về nhà bình thản không vương bận lòng

Và Trâu cũng nghỉ ung dung.

Bình minh vừa tới rạng hồng nơi nơi

Trong nhà tranh nghỉ thảnh thơi

Roi, dây đem cất, ta thời cần đâu.

8. Cả Trâu Và Người Đều Quên

Roi, dây, người, và trâu - tất cả tan vào Không.

Cõi trời này thì mênh mông đến nỗi không tín hiệu gì có thể lưu lại

dấu tích.

Làm sao mà một bông tuyết tồn tại được trong ngọn lửa hồng

mãnh liệt?

Đây là những vết chân của các vị tổ.

Lời bàn: Chuyện tầm thường đã qua đi. Tâm quét sạch chướng

ngại. Ta không kiếm tìm trạng thái giác ngộ. Ta cũng không lưu lại

nơi không có sự giác ngộ. Vì ta không nấn ná vương vào trạng

thái nào cả, mắt không thể nhìn thấy được ta. Dù cho muôn chim

có rải nhiều hoa trên nẻo đường ta đi, sự tán dương như thế cũng

chẳng có nghĩa lý gì.

8 - CẢ TRÂU VÀ NGƯỜI ĐỀU QUÊN

Roi, dây, người với lại Trâu

Cùng nhau tất cả tan vào Hư Không

Cõi trời thời quá mênh mông,

Không còn dấu tích lưu trong chốn này.

Một bông tuyết mỏng manh thay

Làm sao tồn tại khi bay vật vờ

Gặp lửa hồng toả nhiệt ra.

Vết chân chư Tổ chính là đây thôi.

9. Về Nguồn

Phải trải qua biết bao nhiêu giai đoạn mới quay về được với cội và

nguồn.

Chẳng thà nên bị mù và điếc ngay từ đầu lại hơn!

An trú trong căn nhà thực sự của mình, chẳng hề quan tâm đến

cảnh ngoài -

Dòng sông lặng êm trôi xuôi và muôn hoa thắm đỏ.

Lời Bàn: Ngay từ lúc khởi đầu, chân lý đã tỏ rạng. An định trong

tĩnh lặng ta quán sát đến những hình tướng của hợp và tan. Ai mà

không chấp vào hình tướng thời chẳng cần bận tâm đến sắc

không. Nước thời xanh tươi, núi thời sẫm màu, và ta thấy cái

đang được tạo thành và cái đang bị hủy diệt

9 - VỀ NGUỒN

Phải qua nhiều đoạn đường đời

Mới quay về được tới nơi cội nguồn.

Từ đầu mù, điếc đi luôn

Thế mà nghĩ lại thấy còn hay hơn!

Và ta trú ngụ trong am

Nhà mình thực sự bình an lâu rồi

Quan tâm chi đến cảnh ngoài -

Sông trôi êm lặng, hoa thời đỏ tươi.

10. Trong Cõi Nhân Gian

Đi chân không và để ngực trần, ta hoà nhập với con người chốn

dương gian.

Quần áo ta rách rưới và lấm bụi, và ta hạnh phúc tột đỉnh.

Ta chẳng dùng đến pháp thuật để kéo dài thêm cuộc sống của ta;

Giờ đây, ở phía trước ta, muôn cây khô héo trở nên tươi sống lại.

Lời bàn: Phía trong cánh cổng của ta, cả ngàn bậc thánh không

biết đến ta. Vẻ đẹp khu vườn của ta thời vô hình. Tại sao người ta

lại cần phải tìm kiếm những dấu chân của các vị tổ. Ta đi vào khu

phố chợ với bầu rượu của ta và quay trở về nhà với cây gậy. Ta

ghé thăm quán rượu và nơi chợ búa, và mọi người mà ta nhìn tới

đều trở thành giác ngộ.

10 - TRONG CÕI NHÂN GIAN

Ngực trần, chân đất thảnh thơi,

Ta hoà nhập với con người dương gian.

Áo quần rách rưới lầm than,

Nhưng ta hạnh phúc vẹn toàn biết bao.

Ta nào cần pháp thuật đâu

Để mong cuộc sống thêm lâu thêm dài;

Trước ta giờ hiển lộ rồi

Muôn cây khô héo tới hồi phục sinh

CHUYỂN DỊCH LỤC BÁT

CHĂN TRÂU THIỀN TÔNG

________________________________

1 - TÌM TRÂU

Trong đồng cỏ cõi nhân gian

Ta liên tục vén cỏ làn qua bên

Quyết tìm trâu, trí vững bền

Ta theo những nhánh sông hiền vô danh

Lạc vào bao nẻo loanh quanh

Lối mòn giăng mắc núi xanh xa vời

Sức suy nhược, thân rã rời

Bóng trâu nào thấy tăm hơi trong vùng

Chỉ nghe vọng giữa mông lung

Ve kêu rả rích khắp rừng đêm nay.

2 - THẤY TRÂU

Dọc bờ sông, dưới tàn cây

Ta nhìn ra dấu chân đầy ở quanh

Và ngay dưới đám cỏ mành

Dấu chân cũng hiện rành rành rõ thêm

Thẳm sâu rặng núi trong miền

Vết chân trâu cũng thấy liền lộ ra

Khó mà che khuất mắt ta

Như là mũi ngước trời xa ngóng nhìn.

3 - THẤY DẤU

Họa mi vẳng tiếng hót lên

Vầng dương ấm áp, gió êm dịu dàng

Liễu xanh bờ suối giăng hàng

Trâu nào có thể ẩn tàng nơi đây!

Nào ai vẽ được khéo tay

Đầu kia to lớn, sừng này oai nghi?

4 - BẮT ĐƯỢC TRÂU

Sau hồi chiến đấu gớm ghê

Ta nay tóm bắt trâu kia được rồi

Trâu mang ý chí tuyệt vời

Lại thêm sức lực trâu thời vô song

Leo cao trâu cứ vẫy vùng

Cao nguyên xa khuất mấy từng mây che

Hay là đứng dưới lòng khe

Lũng sâu thăm thẳm có chi đường vào.

5 - CHĂN TRÂU

Roi và dây cần thiết sao

Kẻo thân trâu lại vẫn lao tơi bời

Xuống nơi bụi bặm mù trời

Lạc đường, lạc nẻo vào nơi nào rồi

Được rèn luyện kỹ bởi người

Tự nhiên trâu sẽ tới thời hiền lương

Rồi khi không bị buộc ràng

Trâu tùng phục chủ dễ dàng êm xuôi.

6 - CƯỠI TRÂU VỀ NHÀ

Leo lên trâu cưỡi thảnh thơi

Ta quay chậm rãi về nơi hướng nhà

Sáo ta chiều vọng ngân nga

Tay ta gõ nhịp luôn hòa điệu ru

Ai nghe nhạc khúc thiên thu

Xin cùng ta tấu lên cho nhịp nhàng.

7 - QUÊN TRÂU

Cưỡi trâu thong thả trên đường

Về nhà bình thản chẳng vương bận lòng

Và trâu cũng nghỉ ung dung

Bình minh vừa tới rạng hồng nơi nơi

Trong nhà tranh nghỉ thảnh thơi

Roi, dây đem cất, ta thời cần đâu.

8 - CẢ TRÂU VÀ NGƯỜI ĐỀU QUÊN

Roi, dây, người với lại trâu

Cùng nhau tất cả tan vào Hư Không

Cõi trời thời quá mênh mông

Không còn dấu tích lưu trong chốn này

Một bông tuyết mỏng manh thay

Làm sao tồn tại khi bay vật vờ

Gặp lửa hồng toả nhiệt ra

Vết chân chư Tổ chính là đây thôi.

9 - VỀ NGUỒN

Phải qua nhiều đoạn đường đời

Mới quay về được tới nơi cội nguồn

Từ đầu mù, điếc đi luôn

Thế mà nghĩ lại thấy còn hay hơn

Và ta trú ngụ trong am

Nhà mình thực sự bình an lâu rồi

Quan tâm chi đến cảnh ngoài

Sông trôi êm lặng, hoa thời đỏ tươi.

10 - TRONG CÕI NHÂN GIAN

Ngực trần, chân đất thảnh thơi

Ta hoà nhập với con người dương gian

Áo quần rách rưới lầm than

Nhưng ta hạnh phúc vẹn toàn biết bao

Ta nào cần pháp thuật đâu

Để mong cuộc sống thêm lâu thêm dài

Trước ta hiển lộ ra rồi

Muôn cây khô héo tới thời hồi sinh.