III. BỘ TRƯỚNG HOÀNG XUÂN HÃN TÌM GẶP NHỮNG NGƯỜI KHỞI NGHĨA, DÂN CHÚNG QUYẾT CHIẾM CHÍNH QUYỂN, GẠT BỎ KHÂM SAI BẮC BỘ

1. Sớm ngày 18, chúng tôi tập trung về nhà 101 Gambetta lúc này đã trở thành bản doanh của những người khởi nghĩa. Sau một đêm gần như thức trắng ở Dịch Vọng, chúng tôi vẫn say sưa, tổ chức và phân công lãnh đạo việc chiếm chính quyền.

Anh Nguyễn Huy Khôi được giao thảo lời kêu gọi cùa đại diện Mặt trận Việt Minh và sẽ đọc trong cuộc mít tinh trọng thể. Anh Nguyễn Quyết sắp xếp bố trí lực lượng và sẽ đi với cánh chiếm trại Bảo an binh Hàng Bài. Tôi chuẩn bị đi với cánh chiếm phủ Khâm sai Bắc Bộ, có các đổng chí Trần Tử Binh, Nguyễn Khang bí mật theo sát cách chục mét.

Giữa lúc mọi người đang tíu tít, rối mù thì được tin anh Thủy (tức anh Nguyễn Thành Lê) báo có Bộ trưởng Hoàng Xuân Hãn mà anh vẫn có quan hệ - xin đến gặp trực tiếp ngay "các ông Việt Minh" có việc khẩn cấp...

Bất chợt lại xảy ra một chuyện rắc rối, có thể nguy hiểm. Cho đến lúc ấy, nhiều người chưa được phổ biến cụ thể kế hoạch hành động sáng ngày 19. Anh Khang giao cho tôi, tạm dứt việc, tiếp vị khách không mời mà đến để nhanh chóng xem có vấn đề gì.

Đúng 8 giờ, ông Hoàng Xuân Hãn một mình đến nhà 101. Anh tự vệ, sinh viên1 nhận ra ông, lễ phép "chào thầy" và mời vào phòng giữa, phòng khách có bộ sa lông gụ đen của gia đình để lại. Ông Bộ trưởng ăn mặc chính tề, tôi quần dài sơ mi ngắn tay. Coi ông có vẻ hiền lành nhưng không giấu được cử chỉ của người đang bị xúc dộng mạnh. Tôi trân trọng mời. Ông cũng không chờ thêm, tự giới thiệu là người đại diện cao cấp của Thú tướng Chính phú lúc đó ở Hà Nội, đến để báo những tin quan trọng, khẩn cấp.

Thực hết sức bất ngờ, ông cho biết ông Khâm sai Phan Kế Toại ngay từ đêm 17/8, đã từ bỏ nhiệm vụ và rời nhiệm sở (phủ Khâm sai) ngày 18/8, Chính phủ, Nhà vua đã cử bác sĩ Nguyễn Xuân Chữ, Chủ tịch ủy ban Chính trị Bắc bộ kiêm nhiệm thay.

Tôi hơi choáng người. Ông chầm chậm tiếp thêm: Việt Minh các ông chắc chắn sẽ kiểm soát được tất cả thôi. Nhưng theo tin mới nhất, ông khẳng định quân đội Đồng minh đã bắt đầu lên đường chia nhau vào chiếm miền Nam và miền Bắc vĩ tuyến 16 nước ta rồi. Ngừng một chút như nén xúc động, ông tiếp:

- Đất nước đang có nguy cơ đe dọa lại bị xâm chiếm và chia cắt một lần nữa thôi.

Và ông gợi ý luôn: chúng ta hãy tiếp tục thương thảo, nói chuyện với nhau. Việt Minh các ông cứ nắm tất cả các vùng nông thôn, nhưng nên để Chính phủ tiếp tục quản lý các thành phố lớn, cốt để có danh nghĩa mà nói chuyện với Đồng minh trong lúc này...

Những tin lức của ông thật hệ trọng và gây bất ngờ, ý kiến đề xuất cũng có vẻ mới mẻ. Nhưng tôi đã phải nhanh chóng và cố ôn tồn từ chối khéo với lý do giản đơn chỉ có Việt Minh mới duy nhất có đủ tư cách, danh nghĩa và khả năng để đối phó với tình hình và Việt Minh chúng tôi đã sẵn sàng...

Rồi tôi trân trọng tiễn vị Bộ trưởng ra về với một bộ dạng coi thực thiểu não, buồn lo hiện ra trên nét mặt.

Tôi cũng xốn xang nhưng cũng phải cố kiềm chế vì không muốn và không được hé lộ bí mật về cuộc khới nghĩa và tránh việc buộc phía Chính phủ phải đi đến chỗ công khai chống lại. Cũng chẳng kịp suy nghĩ gì sâu thêm về những ý kiến mới của phía Chính phủ. Lại thoáng có ấn tượng về vị Bộ trưởng học giả được kính nể này, có phần nào ngây thơ và đơn giản về chính trị.

Vội vào phòng bên, tôi kể tóm tắt: Ông Khâm sai đã bỏ chạy, ông Chữ thay và quân đội Đồng minh đang kéo vào. Các anh Trần Tử Bình, Nguyễn Khang nghe mà như liên tiếp bị "sốc". Chúng tôi không bàn đến ý kiến ông Hoàng Xuân Hãn đã nêu ra nữa, mà phải quan tâm nhiều đến việc ông Phan Kế Toại có thể trong tình thế bức bách đã rút lui thực sự và để chính quyền rơi vào tay Đại Việt đang được người Nhật hỗ trợ mạnh mẽ. Tinh thế đột nhiên có thể trở thành khó khăn thêm.

------------
1. Anh Mẫn, sinh viên luật, Đảng Dân chù, hiện nay là cán bộ công an: đã nghi hưu ở Hà Nội.

---

Tiếng một đồng chí hướng vào tôi:

- Thôi, cậu phải nhanh chân lên, tranh thủ vào thẳng phủ Khâm sai xem sự tình ra sao đi. Khéo kẻo mà "họ nẫng tay trên" mất thì toi cả sự nghiệp đấy.

Tôi hiểu ngay ý nói đến Đại Việt. Và chỉ còn vội vã giao việc và căn dặn anh em chung quanh đang tìm cách co kéo để đến 14 giờ làm nhiệm vụ xông thẳng vào phù tìm gặp trực tiếp với ông Nguyễn Xuân Chữ, Khâm sai mới, được cử thay ông Phan Kế Toại vào ngày 18/8.

Ở đây phải chăng đã lại thêm một chuyện oái oăm. Trong khi những người lãnh đạo khởi nghĩa còn đang bù đầu bàn và
tổ chức cách "cướp lấy chính quyền về tay mình", có nghĩa là: xông lên chiếm cơ quan công đường và bắt giữ những người cầm đầu chống lại, thì đúng vào lúc ấy, một đai diện cao cấp của chính quyền lại dấn thân đến bản doanh những người khởi nghĩa - khác gì vào hang cọp - và để báo cho biết chính quyền của họ đã và đang bị đánh vỡ từ trên nóc ngay trong trận bão của nhân dân nối dậy đêm trước rồi. Mà chúng tôi lúc đó không biết và không ngờ tới.

Đại diện Chính phủ đã bình an ra về. Qua những lời nói và thái độ chân thành của ông, tôi cho rằng không có gì thể hiện một mưu đồ đen tối, thâm độc bất cứ từ đâu. Nhưng dù sao, hành động của vị Bộ trưởng lúc đó với ý đồ hiển nhiên là muốn Việt Minh hòa hoãn, nhân nhượng để Chính phủ trụ lại được một cách ổn định, không có chống đối. Do đó, muốn hay không thì cũng có thể hạn chế, ngăn trở cuộc phát động khởi nghĩa nhưng thực tế hành động đó đã khích lệ, thôi thúc mạnh mẽ những người khởi nghĩa Việt Minh chúng tôi càng phải nhanh, mạnh lên nữa với niềm tin khá vững chắc rằng thắng lợi như đã cầm trong tay. Nhưng nếu không nhanh, tình thế có thể trở nên nguy hiểm.

... 14 giờ ngày 18, tôi một mình đạp xe đến phủ Khâm sai. Các ông Nguyễn Xuân Chữ, Phạm Hữu Chương1 và môt số người nữa đã thấy đang tề tựu có vẻ nôn nóng chờ. Tôi được ông Chánh Văn phòng trịnh trọng giới thiệu vì trước đó có gặp cùng với ông Phan Kế Toại.

Lần đầu tiên tiếp xúc với ông Nguyễn Xuân Chữ - lúc đó có tiếng là người tin cẩn của Hoàng thân Cường Để, lãnh tụ Đảng Việt Nam Phục quốc sống tại Nhật, tôi nảy ra so sánh ngay: "Thua xa ông Phan Kế Toại rồi, nhưng vẫn phải coi chừng một khi chính quyền vào tay họ!".

Tôi không có nhiệm vụ và cũng không muốn nói về vấn đề "hợp tác". Ông Chương, Phó Khâm sai mới đã nhanh nhảu, lập cập nêu ra một vấn đề khẩn cấp: Đê sông Hồng phía bắc Hà Nội có thể vỡ đến nơi, mong Việt Minh quyết định ngay cho việc cộng tác với Chính phủ để giữ cho dân tình được ổn định và tập trung sức lực cùng cơ quan chính quyền đối phó với thiên tai.

Hai bên trao đổi mà không tiến thêm được chút nào. Tôi khẳng định được việc ông Phan Kế Toại đã được thay thế và chủ trương của các vị "tân quan" Đại Việt không có gì khác và càng cố bám giữ lấy chính quyền, chỉ muốn Việt Minh hợp tác có nghĩa là phụ thuộc vào một Chính phủ Đại Việt và để họ được tạm yên... Tôi tìm cách nhanh chóng ra về. Đến lúc này cả hai ông Chữ và Chương mới cùng lên tiếng cố nài tôi xin gặp nhau lại vào sớm ngày mai. Ngày mai! Có nghĩa là ngày 19. Tôi giật mình nhưng yên tâm ngay vì như thế tức là chưa có gì bị lộ với đối phương.

2. Vừa ra cửa, tôi gặp anh Lưu cũng vội vã tới phòng khách lớn. Anh níu lại, hỏi gấp: làm gì bây giờ hở anh? Trước đó anh được Phủ Khâm sai giao làm Chánh án Tòa Thượng thẩm, anh đã bắt liên lạc và được sự đồng ý của Việt Minh. Như các công chức đầu sở khác, anh đến gặp Khâm sai mới để hỏi tình hình.

Tôi chưa kịp đáp lại anh thì những tiếng ồn ào đã nổi lên ngoài trạm gác. Một số công nhân xưởng Aviat, Stai lấy xe sang Gia Lâm kiếm vũ khí, lựu đạn về đến đầu cầu Hà Nội thì bị Hiến binh chặn bắt giữ. Anh em kéo lên phủ Khâm sai định yêu cầu can thiệp với Nhật.

Tôi đang đứng trên thềm cao thấy thế, vội lên tiếng:

- Tan hết cả rồi còn đâu! Anh em la hãy đến thẳng chỗ người Nhật mà đòi. Và nhớ chờ Việt Minh. Sẽ có lệnh!

Cũng nói đại thế nhưng cả đám đông nhốn nháo ấy vừa hô vừa đẩy nhau, chuyển hướng sang Bộ Tư lệnh quân Nhật.

--------------
1. Bác sĩ Phan Hữu Chương lúc đó còn được gọi là "Chương vịt"

----

Tôi đạp nhanh về nhà 101; gặp và bàn với anh Nguyễn Quyết đang có mặt có đấy. Với kinh nghiệm từ các cuộc đấu tranh làm "reo", đưa yêu sách trong nhà tù, thấy khí thế quần chúng như thế, chúng tôi ngại có thể xảy ra manh động. Anh Nguyễn Quyết liền xuống thẳng khư vực các xưởng Aviat, Stai, Simca tìm nắm các cơ sở tổ chức ở đó. Tôi quay trở lại phố, nhập vào đám quần chúng còn đang tập hợp trước trạm gác Bộ Tư lệnh Nhật, ở phố Phạm Ngũ Lão rồi sau đó, đã tối, kéo nhau ra phố Tràng Tiền, trước rạp chiếu bóng EDEN (sau này là rạp Công nhân). Dân đi dạo chiều thứ bảy hoan hô cổ vũ, đi theo xem và hăng hái vào cuộc. Truyền đơn Việt Minh kêu gọi binh lính Nhật được đưa tới, cuộc đôi co với Hiến binh kéo dài cho đến gần nửa đêm mới giành được thắng lợi hoàn toàn. Ngay trước mắt tôi, hai sĩ quan hiến binh vẻ phờ phạc đã phải chấp nhận thả người, trả lại xe và cả cờ, vũ khí giữa tiếng hoan hô có lẫn những giọng bắt đẩu gay gắt của quần chúng hăng say, đang còn vây quanh.

Nếu ngày 17 được coi như ngày của thanh niên nam nữ, sinh viên, công chức cùng đông đảo đồng bào thành phô đấu tranh thắng lợi rực rỡ, đã giáng một đòn phủ đầu bất ngờ, choáng váng vào đầu não chính quyền Khâm sai Bắc Kỳ, thì ngày 18 được ghi nhận là ngày mà anh em công nhân; thợ thuyền được dân đô thị hiệp lực, đã kiên cường xông lên, lân đầu tiên công khai đối mặt với quân đội hiến binh Nhật, ngăn chặn được hành động can thiệp của họ chống quần chúng cách mạng gấp rút vùng lên chuẩn bị cho cuộc khởi nghĩa gianh chính quyền.

Ý nghĩa và tác động của các sự kiện những ngày này, 17 và 18, chính là những tiền đề vô cùng quan trọng cho ngày 19 thắng lợi rực rỡ...

3. Từ sớm ngày 19, cả Hà Nội tưng bừng, sôi sục, hàng ngàn, hàng vạn nhân dân Hà Nội ăn vận bình thường và cả bảnh bao náo nhiệt từ các phố, ngõ đổ ra, qua bốn cửa ô nườm nượp kéo vào trung tâm. Sát cánh bên họ, ở mạn Nam cũng như mạn bắc là những toán anh chị em nông dân ngoại thành và các vùng quê các tỉnh giáp ranh với Hà Nội. Không ít áo nâu, nón lá, nhưng tư thế nghiêm trang, họ tiến vào cùng với dân phố bao quanh Quảng trường Nhà hát lớn. Giáo mác, gậy gộc phô ra không nhiều, súng ống thì càng hiếm mà còn phải che giấu Chỉ có cờ đỏ sao vàng đủ cỡ, biểu ngữ lớn bé, hòa với tiếng hát tiếng hô khẩu hiệu vang lừng, chói lọi.

Bước một, tập hợp đông đảo quần chúng biểu tình trong vòng trật tự đã mang một cảnh tượng khác thường, tưng bừng sôi nổi, càng làm cho khí thế của đám đông bung ra mạnh mẽ gây một không khí "đáng sợ" như một nhân sĩ hiền lành có mặt lúc đó đã phải thốt ra...

Tôi chờ tiếng còi 10 giờ của thành phố quen thuộc, cố kìm xúc động, chăm chăm chuẩn bị lên micrô phát tín hiệu khai mạc cuộc mít tinh. Bóng anh Trần Tứ Bình anh Nguyễn Khang vẫn trong tầm mất. Bất chợt chú Hoàng giao thông liên lạc đi cùng với tôi trong thời kỳ này (đã hy sinh ở Vãn Lãng, Thái Nguyên sau môt cơn sốt ác tính vào năm 1947), len lỏi qua đám đông, lách vào tới chỗ tôi. Chú vội giúi một mảnh thư tay. Ông Phạm Hữu Chương đã ở trong Phủ từ sáng sớm, trước cảnh quần chúng rùng rùng tập trung tứ bề quanh đó, đã viết nhanh gửi vội: ' Đê Hữu BỊ ờ Nam Định bị vỡ ông phải tức tốc đi ngay Nam Định, nên cáo lỗi không thể dự gặp mặt như đã hẹn trước được!"

Vào giờ phút ấy, tôi đã nhận được một tín hiệu đáng giá. Một trong hai nhà chức trách đứng đầu chính quyền Khâm sai, đối tượng chủ yếu của những người khởi nghĩa đã dao động rồi tháo lui với một lời cáo lỗi... với Việt Minh.

Chỉ mới trước khí thế bừng bừng dâng lên của quần chúng Hà Nội, phó của ông Khâm sai đã ra đi là như vậy. Đang lúc đầu óc căng thẳng, tôi phấn chấn và tỉnh táo hẳn lên...

Cuộc mít tinh lịch sử bắt đầu. Sau khi đồng chí Nguyễn Huy Khôi đại diện Mặt trận Việt Minh đọc lời hiệu triệu, quần chúng sôi động, tiếng hoan hô ủng hộ vang trời. Tôi ngó nhìn tìm anh trinh sát và được khẳng định: quân đội Nhật đã kéo ra dọc bờ sông (sau Nhà hát lớn) nhưng đến lúc ấy vẫn thấy ắng lặng; tại vườn hoa Hàng Đậu, một số ít Đại Việt Quốc dân Đảng tụ tập nhưng họ còn chờ xem Việt Minh làm gì.

Từ diễn đàn, tiếng micro dõng dạc vang lên tiếp:

"Đến giờ phút này, yêu cầu đồng bào hãy cùng Mặt trận Việt Minh tiến lên nắm lấy và tự giải quyết vận mệnh của mình"

Hiệu lệnh chuyển cuộc mít tinh hòa bình sang cướp chính quyền chưa dứt thì quần chúng đang sôi sục ầm ĩ, dường như đã lặng đi một thoáng rồi ào ào tản ra cứ như ong vỡ tố, từ đường Tràng Thi tràn ra hai hướng Bắc, Nam.

----

 Tôi chạy theo sau cánh đến phủ Khâm sai. Các đổng chí lãnh đạo cũng vội bám sát cách không xa. Anh trinh sát đã bị cuốn đi đằng nào mất...

Quần chúng cách mạng đã và tiếp tục kéo đến vây quanh phủ Khâm sai, ầm ĩ hò la, kêu gọi yêu cầu nhà chức trách ra gặp. Các cổng sắt khóa chặt lấp ló có lính Bảo an cầm súng gác bên trong. Tôi tới, đứng lẫn với anh em trên hàng đầu1 thấy ông Nguyễn Xuân Chữ và một số người nữa từ trong dinh lập tức kéo ra sân. Thì cũng là lúc ở cổng bên, tiếng reo hò ầm ĩ nổi dậy. Một số chiến sĩ Việt Minh, Đội viên Danh dự, đội viên Đoàn tuyên truyền xung phong thành Hoàng Diệu, tự vệ lố nhố cùng với đồng bào hăng hái đã leo ào lên rào sát qua mặt đám lính gác còn ngơ ngác, sợ sệt và nhảy vào sân phủ Khâm sai.

Ông Nguyễn Xuân Chữ ra lệnh cho Bảo an mở cổng chính trước phủ Khâm sai. Cửa mở, mọi người xô nhau ùa vào. Tôi và ông Nguyễn Xuân Chữ lại gặp nhau ngay trong sân. Ông lúng túng, nhưng không tỏ thái độ chống đối. Giữa những tiếng ồn ào xô đẩy nhau, tôi thoáng nghe, dáng như ông muốn nói to là ông cũng đã có ý định gặp lại tôi từ bữa trước.

Trong lúc vội vàng, tôi nhớ cũng kịp bật ra câu trả lời: dân chúng người ta không thể chờ đợi mãi được nữa rồi!

Vừa lúc ấy, đồng chí Trần Tử Bình, từ phía sau đã vọt lên, lớn tiếng nói: mời các ông hãy quay ngay vào bên trong phủ Khâm sai.

Anh Trần Tử Bình có tự vệ đi cùng và toán ông Nguyễn Xuân Chữ trở vào phòng khách lớn.

Tôi theo các anh chỉ đường, phóng vội lên chiếm các phòng trên lầu, không có gì khó khăn vì gần như không có người.

Tổ anh Tâm vốn là thư ký trong phủ Khâm sai, đã không quên chạy đến khống chế tổng đài điện thoại, kịp thời hướng dẫn giúp chúng tôi, lúc đó còn lớ ngớ, nắm lại được đường liên lạc và chỉ huy, chặn được thông tin giữa chỉ huy trại Bảo an binh và phủ Khâm sai, kêu gọi và được Giám đốc Bưu điện hường ứng, tích cực duy trì và sử dụng ngay được mạng lưới điện thoại2.

Đội Bảo an gác phủ Khâm sai xin theo Việt Minh, tản ra, bò và giao nộp vũ khí, kho súng.

Sau đó anh Nguyễn Huy Khôi dẫn đầu một số quần chúng tiến sang chiếm Tòa Thị chính, như kế hoạch đã định trước. Anh Thân (Mỡ) được giao đi theo hướng vào các cơ quan hành chính bên phủ Khâm sai.

Sau này, tôi được nghe các đồng chí có trách nhiệm nói lại bữa đó đồng chí Trần Tử Bình đã ra lệnh cho tự vệ, công tác đội (chiến sĩ hoạt động ờ căn cứ, an toàn khu) lấy xe cẩn thận đưa ngay ông Nguyễn Xuân Chữ vào khu an toàn. Những người đi với ông bữa đó, tất cả đều được tự do ra về.

Đến khi Bác về Hà Nội, anh Khang và tôi chuyển sang công tác Mặt trận, được biết Bác đã nghe báo cáo và ra lệnh trả lại tự do cho ông Nguyễn Xuân Chữ - lúc đó đã được chuyển về Hỏa Lò - viên Khâm sai đại thần Bắc Kỳ cuối cùng, mới nhận chức trên dưới 24 già của Chính phủ Bảo Đại - Trần Trọng Kim ở Hà Nội.

Đã có một số ý kiến vào lúc nào đó, đại thể cho rằng cuộc khởi nghĩa tháng Tám ở Hà Nội thành công là nhờ người Nhật trao cho hoặc chính quyền Bảo Đại - Trần Trọng Kim dường như sụp đổ một cách quá dễ dàng như một quả chín rụng hoặc là do dân chúng đã tự phát nổi lên và may mắn thành công...

Đã lâu rơi và trải qua bao sóng gió cuộc đời và chiên tranh, khi có dịp nhớ lại những sự kiện trong cuộc khởi nghĩa của Hà Nội lúc ấy, tới nay đã được xếp vào loại "xưa nay hiếm", nhưng trong con tim tôi bao giờ cũng tái hiện y nguyên những hình ảnh sáng láng không thể nào phai mờ.

Đó là bức ảnh của "đám đông dân chúng xô nhau leo qua bức rào sắt", đã có in trên báo hoặc treo trong bảo tàng, một hình ảnh thực mà trước đây một người chụp ảnh tài tử đã có duyên mà ghi lại được cái thời khắc lịch sử của ngày 19/8 ấy.

Với tôi nó là tất cả: Hà Nội khởi nghĩa đấy! Một cuộc nổi dậy của những người dân lành Thủ đô!

Mắt tôi mờ đi, nhớ lại những người đồng chí, đổng bào đã hăng hái "vượt rào" mà cũng không ngờ rằng cái bước thấp bước cao của mình trong làn sóng ban đầu ấy, đã làm tan vỡ cả một chính quyền, đạp đổ cả một chế độ, và giành được "quyển làm chủ thiêng liêng của chính minh"...

Đó là hình anh lá cờ đỏ sao vàng - sự lãnh đạo tuyệt vời của Mặl trận Việt Minh đuợc tin yêu, tôn vinh - lá cờ đa phất phới lung bay trên đinh tòa nhà Bắc Bộ phủ, nơi ra mắt của Ủy ban Nhân dân Cách mạng, chính là phủ Thống sứ Pháp cũ, phủ Khâm sai thời Nhật.

Lá cờ kỳ diệu mà khi toán sĩ quan Đông minh đâu tiên bay đến Hà Nội, ngày 22/8 thiếu tá Patti quân đội Mỹ, người chỉ huy đã được tận mắt ngắm nhìn và vô cùng ngạc nhiên, thán phục... nhưng lại gây nỗi kinh hoàng cho đại úy Sainteny, người của Chính phủ tướng De Gaulle (Pháp) đi cùng.

Nhưng sâu thẳm trong tôi, trước sau như một, bao giờ cũng bùng lên niềm tự hào của một người cộng sản, hướng về Đảng và Bác Hồ với một lòng cảm phục và biết ơn vô hạn. Ngay từ 1941, Đảng Cộng sản và Bác đã sáng suốt và kịp thời, đổi mới đường lối chỉ đạo chiến lược, giương cao ngọn cờ Dân tộc Dân chủ, với đường lối Đại Đoàn kết toàn dân giành tự do độc lập thông qua sự ra đời của Mặt trận Việt Minh và Chương trình Việt Minh nổi tiếng, đã thức tỉnh và làm xúc động con tim khối óc mọi người Việt.

Đó là cội nguồn đã đem lại thành công cho cuộc Tổng khởi nghĩa Cách mạng tháng Tám, cho thắng lợi sự nghiệp giải phóng và thống nhất đất nước, lập nên chế độ Dân chủ Cộng hòa, cho tới ngày nay.

Hà Nội, tháng 3/1995

------------
1. Trong cuộc mít tinh ngày 19, hội viên Việt Minh và cán bộ lãnh dạo không mang dấu hiệu gì đặc biệt khác với quần chúng bình thường.

2. Ông Thường, Giám đốc Bưu diện lúc dó đã hưởng ứng tức thì va đưa ngay một số con em vào làm têlêphônít trong phủ Khâm sai.