Nhân dịp kỷ niệm Cách mạng tháng Tám, trong cuộc gặp mặt các tù chính trị, cũng như qua cuốn sách viết về nhà tù Hỏa Lò, tên đồng chí Trần Đăng Ninh được nhắc nhiều với một tình cảm đầy mến phục.

Tôi nhớ lại một số chuyện về "người cộng sản kiên cường ấy - như chúng tôi thường gọi những lúc được gần anh trước đây, người Cộng sản đã để lại những dấu ấn đầu tiên sâu sắc nhất đời tôi.

Vào đầu 1942, khi tôi còn đang bị giam ở khám lớn (vio-lon) Sở mật thám Hà Nội, một buổi bỗng cả nhà giam náo động. Tên Chánh mật thám Lanèque, tên hung thần Lutg lớn tiếng loan tin chúng đã bắt được và đưa về đây "Đáng to đầu", "tên cộng sản đầu sỏ nguy hiểm" đã "chỉ huy nổi loạn Bắc Sơn" với "hùm xám Chu Văn Tấn". Chúng tôi bàng hoàng... Được biết chúng đã tra tấn anh rất dã man nhưng cũng tỏ thái độ thực sư nể phục sự kiên gan sắt đá của anh và có ý muốn mua chuộc Chúng hí hửng ra mặt, công khai nói rằng đã phá vỡ được Thành ủy (Hà Nội) bắt các xứ ủy viên... nhất định phen này sẽ tóm hết được Trung ương, và ngay cả Đặng Xuân Khu (tức anh Trường Chinh), Hạ Bá Cang (tức anh Hoàng Quốc Việt) cũng không thể thoát. Nhưng sau mấy trận truy lùng rầm rộ bọn mật thám đã tiu nghỉu, chịu thất bại và với anh Ninh lại là những trận đòn thù

tiếp theo vô cùng tàn khốc dã man... Chúng tôi ngó nhìn anh qua lỗ cửa xà lim mà lòng xót xa. Từ phòng tra tấn về quần áo tả tơi, bết máu, mặt thâm xạm như càng bạnh to ra, với vẻ cương ngạnh, khi qua xà lim giam tôi cạnh nhà xí, mắt vẫn nhìn thẳng, anh nói khẽ mà như phóng vào phòng tôi:

- Hãy cố chịu đấy nhé!

Hình ảnh anh, lời khích lệ của anh đã làm tôi như bừng tinh và sáng lên trong lòng một niềm tin mạnh mẽ. Chả là đám học sinh chúng tôi, giữa cuộc thử thách khốc liệt gay go lúc đó đang; có tâm trạng hoang mang lo lắng trước những tổn thất, tan vỡ từ trên xuống dưới của tổ chức và phong trào.

Tấm gương đấu tranh kiên cường, bất khuất của anh làm bừng lên trong tôi tính cách nổi trội của một công nhân áo xanh đích thực, không những so với lớp tiểu tư sản mà cả với đám đông thợ thủ công, nông dân, trí thức, nhân sĩ, các lãnh tụ chính trị, Quốc dân Đảng, Đại Việt, Phục quốc đang ngả nghiêng, rã rời, suy sụp. Tôi đã tự nhủ thầm: công nhân là như thế đấy, thực dáng cảm phục.

Anh Ninh đã bị án tù chung thân, vào Hỏa Lò, lên Sơn La, vượt ngục rồi đến 1944 lại bị bắt về giam cùng chúng tôi ở Hà Nội.

Trong nhà tù, mọi người đều thừa nhận vai trò lãnh đạo và đoàn kết đấu tranh của anh cùng với các đảng viên cộng san kiên cường khác: Trần Tử Bình, Lê Tất Đắc v.v... chúng tôi học tập được nhiều ở anh qua các cuộc đấu tranh khá căng thẳng giữa anh và các đồng chí đồng cấp như anh Đào Duy Kỳ về vấn đề Đảng... và những cuộc tranh luận chính trị với những lãnh tụ Đệ tứ (tờ-rốt-kit), với các lãnh tụ Đại Việt, Phục quốc khác diễn ra khõng kém phẩn gay gắt. Tuy vậy, cái đặc sắc ở đây là trong những phút đấu tranh mạnh mẽ, thẳng thắn anh vẫn kiên trì giữ cho được đoàn kết. Không bè phái, anh nhắc nhở chúng tôi thực hiện cho được việc đoàn kết với tất cả tù nhân: số vuông (cộng sản), số chéo (quốc gia: Đại Việt, Quốc dân Đảng, Phục quốc) và cũng không được quên lôi kéo anh em số đỏ (thường phạm khổ sai) để đấu tranh cho việc cải thiện đời sống chung ở nhà tù... Không những thế, trong trường học nhà tù nổi tiếng này, bên cạnh những bài giảng về triết học, chính trị, chủ nghĩa cộng sản, chủ nghĩa xã hội... của các anh Đào Duy Kỳ, Kỳ Vân (Sao Đỏ), những bài nói chuyện, những kinh nghiệm sống, thực tế của chính bản thân anh Ninh quả thực là vô giá. Nhờ đó mà anh em trong các tổ trung kiên chúng tôi (tổ chức nòng cốt cách mạng trong Hỏa Lò) và cả các chị em tù như chị Viếng (tức Trương Thị Mỹ), đã hiểu sâu, nắm chắc và vô cùng hào hứng biết thế nào là chuyển hướng chiến lược mới của Đảng về Mặt trận Việt Minh, sự quan trọng và tính chất quyết định của chính sách Đại đoàn kết dân tộc, những kinh nghiệm xương máu về vũ trang khởi nghĩa Bắc Sơn và công tác vận động cách mạng thời kỳ tiền khởi nghĩa. Thắng lợi Cách mạng tháng Tám đã chứng minh cho những bài học quý giá của đồng chí bí thư Xứ ủy và của người cán bộ dày dạn đấu tranh đã được Đảng giao giữ vững căn cứ Bắc Sơn.

Tháng 3/1945. Tinh hình sôi sục, theo hướng dẫn của "những người cộng sản kiên cường", anh em tù nhân hăm hở bàn bạc tìm cách nhanh chóng trốn ra ngoài hoạt động, noi theo các gương dũng cảm vượt ngục còn nóng hối của các anh Trần Đăng Ninh, Văn Tiến Dũng...

Rồi đêm 11/3, toán tù đầu tiên gồm anh Ninh cùng một số người trong, tố trung kiên đã trèo lên mái trại "lô cốt" vượt tường cao ra phố, còn toán tiếp theo đã phải chuyển sang tìm "đường cống" và vượt được ra ngoài sau khi đã bị chặn lại mất hơn một đêm.

Nhớ lại ngày hôm trước, theo chỉ thị của anh Ninh, tôi đi bàn với anh em tù thường phạm cùng tổ chức vượt tường, nhưng buổi sau, khi lên được mái nhà, một số tù thường phạm lại tranh giành và gây lộn nhau ầm ĩ, lính gác đã nổ súng bổ ra vây chặn. Anh Ninh đáng lẽ phải đi ngay từ đầu (vì là cán bộ chủ chốt) nhưng lúc đó vẫn thấy còn nằm nép lại bên nóc nhà. Tôi hoảng quá, men lại gần. "Làm ăn kiểu gì thế này? Thôi vọt lên đi, chờ gì nữa!" tiếng anh quát khẽ. Tôi như bị điện giật, xông phăng lên, cũng lôi kéo giằng co như ai và nắm được đầu thang, tay sượt mảnh chai, tuột ngay xuống chân tường ngoài phố. Sau đó tôi mới biết anh Ninh cùng các anh Lợi, Chính... cũng đã kịp ra được và đã lẩn vào đêm tối của Hà Nội.

Ngay trong tháng 4, anh Ninh đã được Thường vụ Trung ương cử tham gia Hội nghị Quân sự cách mạng Bắc Kỳ lịch sử tiếp đó anh được cử vào ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc cùng với anh Võ Nguyên Giáp trong Bộ Chỉ huy Giải phóng quân Nam tiến đánh vào Thái Nguyên (20/8). Các đồng chí trong tổ trung kiên từ Hỏa Lò ra, tôi thì được Xứ ủy chỉ định tham gia lãnh đạo cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ngày 19/8 ở thủ đô Hà Nội. Các đồng chí khác người vào cơ quan Trung ương, người về các địa phương đều có những đóng góp xứng đáng... cho thắng lợi của Cách mạng tháng Tám. Những quan điểm lý luận và kinh nghiệm đấu tranh vô cùng quý báu tiếp thu được từ sự chỉ bảo và hành động gương mẫu của anh Ninh cũng như anh Trần Tử Bình, trong nhà tù Hỏa Lò ở Hà Nội là hành trang vô giá của tôi trên con đường chiến đấu cho Cách mạng tháng Tám vĩ đại.

Cho đến 1948, tôi lại có dịp biết rõ một lần nữa về anh khi tôi làm Chánh văn phòng Bộ Quốc phòng, Tổng chỉ huy lúc đó đóng ở căn cứ Việt Bắc.

Lúc ấy, quân dân trong căn cứ đang hân hoan vui mừng chiến thắng vì mới đánh bại được cuộc tiến công chiến lược thu đông 1947 của địch nhằm đánh phá cơ quan đầu não cuộc kháng chiến của ta thì lại xảy ra vụ án gián điệp H.Xăngvanhđơ (H122). Vụ án tai tiếng đã gây rung động, hoang mang trong các cơ quan lãnh đạo quân đội ở căn cứ. Hàng trăm cán bộ chiến sĩ và dân - trong đó có cán bộ chủ chốt Bộ Tổng tham mưu, cán bộ quân khu Việt Bắc, Trung đoàn chủ lực Bắc Bắc đã bị bắt, bị dùng cực hình để lấy cung. Khi được biết sự việc này, nhận định là có địch lũng loạn, Trung ương và Bác đã giao ngay đồng chí Trần Đăng Ninh - Thanh tra Chính phủ, gấp rút kiểm tra xem xét... Với những kết quả điều tra trực tiếp sâu sát và thực tế của đồng chí Trần Đăng Ninh, vụ án oan đã được giải quyết, những quyết định sửa sai đã được thực hiện một cách gọn ghẽ đúng đắn, ổn định và tin tưởng trở lại

40 năm sau, trong cuộc gặp mặt cán bộ quân đội cũ có dịp gặp lại một số nạn nhân đã may mắn được giải oan nhắc lại những ngày kinh hoàng đó ở Việt Bắc, mọi người rất xúc động trân trọng nhắc đến "phúc đức" của đồng chí Trần Đăng Ninh, tiếc thương "một Bao Công" của thời đại Hồ Chí Minh.

Và chúng tôi cũng không quên ca ngợi anh là người đã có công lớn trong sự nghiệp xây dựng quân đội nhân dân, xây dựng Đảng, khi anh lãnh nhiệm vụ nặng nề trong Tổng Quân ủy làm Chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần từ những năm khó khãn nhất của cuộc kháng chiến chống Pháp.

Tháng 12/1995