Tương truyền rằng ở nhà nọ,
Có cậu con trai tên Thôi Nhiên Thuân.
Khôi ngô tuấn tú tài hoa,
Tiếng lành đồn xa, nhà nhà ngưỡng mộ.
Tài trí chẳng cần phải khoe,
Phong thái chất phác đủ hoạ nên chàng.
Thông tuấn sắc thanh ngời ngời,
Văn võ song toàn, ai tài không ưa?
Tài năng tiếng tăm chẳng thiếu,
Cầm kỳ thi hoạ, tiên ưu, hậu lạc.
Phong thái nhàn nhã lịch lãm.
Nhiên Thuân mệnh danh kim chi ngọc diệp.
Ấy thế rằng chàng lại yêu,
Một kẻ bần hàn chẳng tài sánh vai.
Hoa trong gương, trăng dưới nước,
Chàng quan võ lại đi mến kẻ hạ.
Tưởng chừng là điều không thể,
Liệu ai sẽ cho tình này bước tiếp?
Trong lần gặp gỡ ngày xuân,
Chim hót múa ca reo mừng đón chào.
Vạn vật xung quanh mơn mởn,
Như đang tiếp đãi khách quý tới nhà.
Thiên thanh mỹ lệ hoà thanh,
Hoa mộc đâm chi, xuân quang dào dạt.
Ven đường nở rộ hoa xuân,
Chợt chàng va phải ánh nhìn của kẻ.
Được mang tên là Phạm Khuê,
Cần cần mẫn mẫn, dĩ sự vi nghiệp.
Gương mặt lấm lem bùn đất,
Sau màn hỏi han chàng mới hay ra.
Khuê vốn con nhà nghèo khó,
Học hành thiếu thốn, con chữ chẳng có.
Ngày ngày làm lụng mà sống,
Chỉ để chắt chiu từng bạc đồng lẻ.
Hắn nghe vậy lại đau xót,
Vỗ về tấm thân lam lũ cực nhọc.
Người sống trong nhung với lụa,
Sao thấu tường tận nỗi khổ làm thuê?
Chỉ biết than trách: "Người ơi"
"Cuộc đời chẳng cho ai được lựa chọn"
Chàng Khuê nghe thế gật đầu
"Đâu phải ai cũng tài giỏi tựa chàng?"
"Một người tài sắc vẹn toàn"
"Lại còn giàu tình yêu thương con người."
"Thần tự hỏi rằng, trên đời,"
"Ngoài chàng tôi sẽ gặp ai như thế?"
Nhiên Thuân đây chính danh là,
"Lá ngọc cành vàng" không gì sánh được.
Quở trách phận nghèo không thể,
Đem lòng thương người tựa như chàng Thuân.
Nghĩ mãi lại càng thêm đau,
Yêu thì chẳng chối, được thì không thành.
Nhưng ắt khi đã có duyên,
Thì dẫu có lưu lạc nhau bốn phương.
Duyên vẫn sẽ dắt ta về,
Bởi vì định mệnh do trời ban cho.
Ý trời đã định sẵn thế
Không thể đổi thay là chuyện đã rõ.
Làm theo phận, nghe lời trời,
Thiên duyên sở tặng, bất khả cải dịch.
Nhưng làm sao mà biết được,
Liệu ta với chàng có duyên hay không?
Ai trốn hỷ nộ ai lạc,
Khó mà giấu được, tình cảm đậm sâu.
Nhìn ánh mắt tâm tình đó,
Thêm gương mặt dẫu lấm lem gian khổ.
Vẫn làm xao xuyến chàng Thuân,
Quan văn dẫu thế vẫn gục trước kẻ hầu.
Gương mặt phúc hậu, mỉm cười:
"Sống vầy mấy chục năm trời đã quen,"
"Không còn ước mong trách phận,"
"Chỉ muốn được yên thân sống qua ngày."
Cũng phải thôi mà đúng không,
Làm người ai lại trách điều trời cho:
"Phận này đành tự ta quyết,"
"Trời không cho nhất định phải sinh thiện."
Tới khi nói lời tạm biệt,
Trong lòng quan văn còn bao luyến lưu.
Về lo chuyện nhà chuyện nước,
Biết bao lâu nữa mới được an yên?
Phạm Khuê cúi đầu tiễn chàng,
Hẹn rằng tới ngày khi trời nắng tươi.
Ta lại gặp nhau tâm tình,
Chàng cũng tự hứa, mong chờ hội ngộ.
Thuân về lòng còn nhớ nhung,
Nhớ mãi bóng hình kẻ hầu tên Khuê.
Chuyện nhà bộn bề lo âu,
Chuyện nước rối ren chẳng hay chẳng rằng.
Mắt nhắm mắt mở dung túng,
Sài lương đương đạo, đâu thể cứu rỗi.
Quan văn thở dài than oán:
"Đôi khi sống đời làm thuê lại tốt"
"Sống phận mình chẳng ai lo,"
Đời đâu bao giờ là êm xuôi cho.
Thời thế đất nước loạn lạc,
Dân chúng lầm tham, vua chúa tính nhác.
Bao âu lo đè nặng vai,
Người con yêu nước họ Thôi tên Thuân.
Không thể nhắm mi làm ngơ,
Nhưng ngoài u sầu có thể làm chi?
Tựa kẻ hữu danh vô thực,
Không lời uy quyền, chức nắm như không.
Chàng về cung phác bóng hình
Liệu rằng có xoa được bao muộn phiền?
Từng cử chỉ từng nét hoạ,
Đều đang cố vẽ nên chân dung kẻ hầu.
Chàng vừa hoạ vừa xuýt xoa,
Thầm tự hỏi: "Thần tiên liệu có được thế?"
Gương mặt đẹp rạng ngời ấy,
Vẻ nam nhân tựa như ánh trăng khuya.
"Trăng đêm nay sao sáng thế,
Làm ta liên tưởng tới hình bóng chàng."
Thứ hình hài thanh thuần khiết
Ngọc khiết, bạch liên, diễm nguyệt, thanh tâm.
Những ngữ miêu tả Khuê rằng,
Không cao sang cũng đâu cần thể hiện.
Vẫn toát nên nét nhân hậu,
Hữu xạ tự nhiên hương ai cần ai.
Đâu như những kẻ sống hoa,
Vẻ ngoài tráng lệ, bên trong dột nát.
Chẳng thể trông mặt bắt hình,
Phước trời ban cho, biết không hưởng trọn?
Trong cung ăn chơi thác loạn,
Quan mặc nhân dân, vua để tâm đâu?
Kẻ sướng vẫn sống hoan lạc,
Đâu ai quan tâm, dân chúng sống sao.
Phạm Khuê núp góc khẽ nhìn,
Người quan văn thê lương chẳng gì tả.
Bất thiên nộ, bất nhị quá,
Kính nhi viễn chi, bằng mặt bất lòng.
Gặp mặt chàng Thuân liền kêu:
"Người đừng não nùng, trách bản thân mình.
Người là đức cao vọng trọng,
Kẻ vô đức ắt bị khử trừ sớm."
Chàng nghe thế liền ngộ ra:
"Chân thực vô gian, an yên tất đắc."
Nhận ra nghĩ suy người quan,
Khác biệt so với những người đương thời.
Kẻ hầu Phạm Khuê liền thốt:
"Chỉ cần là chàng, thần nguyện trung thành.
Hết mực, hết tất, hết lòng,
Xin bên cạnh người hành nhân tu thiện.
Bài cái xấu diệt cái tham,
Đức hạnh vi bàn, quyết không đổi thay."